نقش امام سجاد (ع) در حماسه عاشورا و پس از آن

امام حسین (ع) براساس وظیفه الهی خویش و با هدف احیای اسلام و جلوگیری از انحراف در دین و برای زنده نمودن سنت نبوی و روشن کردن این قضیه که اسلام راستین غیر از آن اسلامی است که بنی امیه و دیگران در جامعه مطرح کرده اند، قیام نمود و برای همیشه بر مکاتب و مذاهب خارج از مسیر اهل بیت خط بطلان کشید. آن حضرت با قربانی کردن خود و بهترین یاران در راه این هدف، به آیندگان درس داد که من فرزند رسول خدا، معیار حق و اسلام و قرآن هستم و بنی امیه و سایر خلفا همه از مسیر حق خارج بوده و خواهند بود.
برای رهایی از ذلت و بردگی و بازیابی عزت و آزادگی و فراهم ساختن زمینه یک انقلاب ریشه دار و بنیادی در سطح گسترده بر ضد بیداد و اختناق، راهی جز آگاهی و بیدارسازی مردم نیست. امام حسین (ع) برای رسیدن به این هدف مهم به امر خداوند قیام نمود. این حماسه تاریخی دو مرحله داشت: ۱- مرحله اول: روز عاشورا، ۲- مرحله دوم: بعد عاشورا.
● مرحله اول:
در روز عاشورا امام سجاد مبتلا به بیماری بود، با این وجود وقتی ندای «هل من ناصر» امام خود را شنید با آنکه از شدت ضعف و ناتوانی قدرت برداشتن شمشیر را نداشت، راه میدان را در پیش گرفت، ام کلثوم خواست مانع شود حضرت فرمود: «ای عمه دست از من بردار و بگذار تا پیش روی پسر پیغمبر (ص) جهاد کنم» حضرت سید الشهدا (ع) به خواهرش فرمود: «بازدار او را تا کشته نگردد و زمین از نسل آل محمد خالی نماند» بدین ترتیب امام زین العابدین به عنوان یک مجاهد - با وجود بیماری شدید - در جهاد شرکت جست و به عنوان مطیع مطلق ولایت به سوی خیمه بازگشت تا به گونه ای دیگر برای ادامه جهاد وارد عرصه پیکار شود.
● مرحله دوم:
این مرحله از عصر عاشورا آغاز شد و پرچم خونین عاشورا به دست امام سجاد (ع) برافراشته شد. امام مأموریت خود را در ابعاد گسترده ای آغاز نمود و از هر فرصتی در این راستا استفاده کرد که مهم ترین آنها را می توان در چند بخش زیر خلاصه کرد:
۱) خطبه های آتشین: حضرت برای روشنگری مردم و تبیین معارف حقه و پرده برداری از چهره منفور بنی امیه خطبه هایی ایراد فرمودند که اهم آنها از این قرار است:
الف) خطبه کوفه: امام به جمعیتی که برای تماشای اسیران آمده بودند اشاره کرد که ساکت شوند، همه سکوت کردند، آنگاه پس از ستایش خدای متعال خود را معرفی فرمود و با سخنان کوتاه و جانگداز در آن محیط اختناق و ارعاب، طوفانی به پا ساخت. خطبه امام چنان در عمق روح و جان مردم نفوذ کرد که ناگهان از هر سو صدای شیون و ندای ندامت بلند شد و مردم همگی از آن حضرت اعلام حمایت نمودند و از دشمنان آنان برائت جستند. (۱)
ب) خطبه شام: مردم شام در اثر تبلیغات چهل ساله معاویه شناخت صحیحی از اسلام و خاندان نبوت - علیهم السلام - نداشتند امام سجاد (ع) با کلام خود در مجلس یزید و درمقر حکومت اموی، غوغایی ایجاد کرد و در میان اقشار مختلف مردم چنان تحولی به وجود آورد که یزید ترسید شورش شود و به مؤذن دستور داد اذان بگوید اما با ادامه سخنان امام، فشار افکار عمومی بر یزید اوج گرفت و او مجبور شد بر خلاف مواضع قبلی، خود را تبرئه کند و مسئولیت فاجعه کربلا را به گردن ابن زیاد اندازد. (۲)
ج) خطبه مدینه: هنگامی که کاروان امام به نزدیکی مدینه رسید، مردم مطلع شده و به استقبال آنها آمدند، امام در میان آنها خطبه شورانگیزی ایراد فرمودند و در ضمن آن صحنه جانگداز عاشورا و جنایات بنی امیه را بازگو کردند و با بیانات روشنگرانه خود پرده از حکومت جائر یزید برداشتند و اذهان مردم مدینه را نسبت به بنی امیه آگاه کردند و این زمینه ای شدکه بسیاری از قیام ها بر علیه امویان در مدینه شکل گیرد.
۲) تبیین معارف حقه و مبارزه در قالب دعا: امام زین العابدین (ع) در محیطی که ارعاب و اختناق حاکم بود مباحث سیاسی و اصول اعتقادی را در قالب دعا بیان می فرمود که مهم ترین آنها مسئله امامت و رهبری حقیقی جامعه اسلامی و غصب و تصاحب آن توسط حکام جور بود.
۳) برخورد و مبارزه با علماء درباری: اینان کسانی بودند که فکر و ذهن مردم را به سوی بنی امیه متمایل می کردند و آنان را با وضعی که بنی امیه طالب آن بودند در جامعه حاکم باشد، عادت می دادند و افکار ناشایست و فرهنگ نادرست اموی را در قالب اسلام به مردم تحمیل می کردند. مثال عینی آن برخورد شدید امام با محمد بن مسلم زهری محدث برجسته درباری است. (۳)
۴) زنده نگه داشتن یاد و خاطره عاشورا: واقعه عاشورا در افکار عمومی برای حکومت اموی بسیار گران تمام شد و مشروعیت آن را زیر سؤال برد، اما برای اینکه این فاجعه عظیم فراموش نشود امام با گریه بر شهیدان و زنده نگه داشتن خاطره آنان مبارزه منفی را به صورت گریه ادامه داد. (۴) شکی نیست که این اشک های سوزان ریشه عاطفی داشت، اما چگونگی برخورد آن حضرت با این موضوع اثر و نتیجه سیاسی را ببار آورد. یادآوری مکرر قضیه کربلا نمی گذاشت ظلم و جنایات حکومت بنی امیه از خاطره ها فراموش شود.
۵) تربیت شاگردان و اصحاب خاصی که هر یک از آنها حافظ دستاوردهای مکتب عاشورا و امامت بودند.

¤ مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه
۱- سید محمد رضا جلالی، جهاد الامام السجاد چاپ اول، دار الحدیث، ص .۴۸
۲- مجلسی، بحارالانوار ج ۴۵، ص .۱۳۷
۳- شیخ عباس قمی، سفینه البحار، تهران، کتابخانه ثنایی، ج۱، ص .۵۷۳
۴- علی بن عیسی الاربلی، کشف الغمه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۵ هـ ق، ج۲، ص .۳۱۴

منبع : روزنامه کیهان