فن‌آوری صدا در سینمای ایران به کدام سو می‌رود؟

عوامل مختلفی برای اینكه فیلمی به بهترین وجهی ظرائف و جذابیت خود را به مخاطب نشان دهد یا قطعه‌ای موسیقی با كیفیت مناسب، شنونده را اقناع كند، دست‌اندركار هستند.
از جمله این عوامل كه نقش كلان و بسیار مهمی دارد، می‌توان به استودیوها و عملكردهای متنوع آن اعم از استودیوهای فیلم، موسیقی، تدوین، صدا و ... اشاره كرد كه در فرآیند تولید و ارائه محصولات هنری و فرهنگی نقش بسزا و در عین حال پنهان داشته و دارند.
فعالان و دست‌اندركاران استودیوها جدا از تلاش برای ارائه كیفی محصول، به نوعی در چرخه‌ای تولیدی (اقتصادی - صنعتی) دخیل هستند و در سایه حمایت‌های اصولی، منظم، برنامه‌ریزی شده، غایت‌مند و رهایی از برخی محدودیت‌های دست و پاگیر موجود می‌توانند به عرصه‌های متنوع و گسترده بازارهای جهانی نیز وارد نشوند.
از این رو به نظر می‌رسد می‌یابد زمینه برای كارآیی بیشتر این گروه فعال هنری - فرهنگی و به نوعی اقتصادی (به دلیل نقش درآمدزایی بالقوه آن) در تهیه تجهیزات، امكانات مطلوب امروزی و عوامل فنی در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فراهم شود و این طیف از جامعه فرهنگی و هنری كشور در چارچوب و ضوابط مبتنی بر قوانین كارآمد و ثمر‌بخش و به دور از سیستم رابطه‌ای به ارائه خدمات مناسب و تجهیز بهتر عوامل فنی خود بپردازند.
چنین روندی از یكسو گردش اقتصادی این چرخه هنری - صنعتی را بهینه می‌كند و از سوی دیگر عملكرد آنها را با معیارها و الگوهای استاندارد شدهٔ جهانی بیش از پیش منطبق خواهد كرد. نباید از یاد برد كه این بخش از جامعه در برابر فراگیری رو به رشد و گسترش "جهانی شدن" نیازمند حمایت‌های جدی دولت و همكاری بخش‌ها و مراكز خصوصی و دولتی و همكاری و همیاری پیشكسوتان و كهنه‌كاران این حوزه است.
در این گزارش نیز سعی بر آن است تا با بیان دیدگاه‌های برخی از مدیران و فعالان استودیوها ضمن آشنایی كلی از وضعیت استودیوهای مربوطه، به معضلاتی كه در این بخش هنری، فرهنگی كه در عین حال اقتصادی و صنعتی نیز به شمار می‌رود، پرداخته شود. مشكلاتی كه برای بیشتر صاحبان استودیو و به بیان بهتر بخش خصوصی به شكل موانعی جدی در برابر پیشرفت و رشد آنها جدول شده است.
پرواضح است حمایت‌های اصولی و متناسب با این بخش از سینما نه تنها آنها را از بحران‌های كنونی و سردرگمی‌های موجود رها می‌كند بلكه گردش مالی و اقتصادی مطلوبی نیز برای آنان به ارمغان می‌آورد. این نكته مهم و قابل اعتنا را نیز نباید فراموش كرد كه برخی از هنرمندان و تولید‌كنندگان فیلم و موسیقی در خارج از مرزهای كشور تمایل بسیاری برای ارتباط و استفاده از خدمات قابل قبول استودیوهای ایران نشان داده‌اند.
●ماهیت، تاریخچه و جریان تأسیس استودیوها
فرتاش آژیر مدیر استودیو حوزه هنری در خصوص تاریخچه شكل گیری و هدف از تأسیس این استودیو می‌گوید: پس از انقلاب با حمایت نهادهای انقلابی مركزی فرهنگی با نام حوزه هنر و اندیشه فعالیت خود را آغاز كرد.
حوزه هنر و اندیشه با گذشت مدت زمانی و همراهی پشتیبانی‌های مستقیم سازمان تبلیغات اسلامی در اوایل دهه ۶۰ به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تغییر نام داد و شروع به تولید آثار هنری كرد. از جمله این فعالیت‌های فرهنگی ساخت فیلم‌هایی سینمایی بود كه در آغاز برای تولید آن، تجهیزات و ابزار مورد نیاز سینمایی،كمك‌هایی از نهادهای ذی‌ربط ارائه می‌شد اما با جدی شدن فعالیت این حوزه، واحد سینمایی برآن شد تا بخش پشتیبانی فیلم را نیز تأسیس كند.
وی در این باره می‌افزاید: انبارهای جدید و لوازم فنی نظیر دوربین و امثال آن زیر مجموعهٔ این بخش به شمار می‌رفت. نیاز به تجهیزات بخش صدا سبب تأسیس استودیو شد. این جریان استودیویی با فضایی كاملاً استاندارد با اندازه و ابعاد مقتضی شرایط ضبط صدا را فراهم كرد و حاصل آن استودیویی حرفه‌ای شامل سالن بزرگ فنی، امكان ضبط دوبله و افكت، اتاق فرمان و تدوین و صداگذاری به همراه آپاراتخانه و آرشیو صدا بود.
این مدیر استودیو با بیان اینكه بخش آرشیو صدا از هزاران قطعه افكت‌های مختلف تشكیل شده است، می‌گوید: استودیو در ابتدا، فعالیت خود را با تعدادی "میز" STEENBECK آغاز كرد و بیشتر به امور صدای فیلم‌ها می‌پرداخت و فعالیت امور تدوین محدود به فیلم‌های حوزه بود.با اضافه شدن دو میز (STEEN BECK) در دهه ۷۰ نام استودیو صدا و فعالیت آن به استودیو صدا و تدوین تغییر یافت و در میان فیلمسازان به عنوان استودیویی حرفه‌ای برای تدوین و صداگذاری فیلم شناخته شد. در سال ۱۳۸۲ نیز تمامی تجهیزات تدوین و صداگذاری آن به سیستم دیجیتالی مجهز شد.
محمد مصطفی‌زاده مدیر استودیو ساندفیلم كه كار صدا، تدوین سینمایی ۱۶ و ۳۵ میلیمتری و صداگذاری ویدیویی را بر عهده دارد، در این خصوص معتقد است: با راهیابی سینما در ایران، پیش از تأسیس سازمان رادیو و تلویزیون نیاز به ایجاد و تشكیل استودیوها الزامی به نظر می‌رسید تا سینمای نوپای ایران تغذیه شود. در این سال‌ها تولیدات سینمایی در ایران با تولد استودیوها همراه شد.
وی همچنین اضافه می‌كند: پس از انقلاب و با ركود شدید سینما در سال‌های اولیه انقلاب و شروع انقلاب فرهنگی، تقریباً استودیوها تا مرز نابودی پیش رفتند و خیلی از استودیوهای قدیمی تعطیل شدند و تعدادی فقط ساختمان استودیو را حفظ كردند. این دسته از استودیوداران از طریق كارهای دیگر گذران زندگی می‌كردند به امید شروع دوباره فعالیت استودیوها كه به تدریج در سال‌های بعد امكان‌پذیر شد. آنچه استودیوهای بخش خصوصی را با تمام مشكلات، كمبودها و بیكاری‌ها زنده و پویا نگهداشته است، فقط و فقط عشق و علاقه صاحبان و مدیران آنها به این حرفه و هنر بوده است و بس.
مسعود بهنام مدیر استودیو بهمن كه صداگذاری و میكس از فعالیت‌های این استودیو به شمار می‌رود، در این باره یادآور می‌شود: پس از انقلاب با گذشت چند سال اول كه مصادف با ركود شدید سینمای ایران بود، تلاش‌های گروه كوچكی كه از سینمای پیش از انقلاب باقی مانده بود با ورود خیل عظیمی از جوانان فعال و مشتاق كه به تازگی به سینما راه یافتند، پیوند یافت، این همراهی در كنار فعالیت‌های چشمگیر بنیانگذاران بنیاد سینمایی فارابی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سبب شد تا با رشد دور از انتظار و انفجاری كمی و كیفی در فعالیت‌های حوزه سینمایی كشور مواجه شویم.
وی در ادامه تصریح می‌كند، بخش خدمات بعد از تولید سینما نیز كه استودیوهای صدا جزئی از آن به شمار می‌آیند، نمی‌توانست جدا از این حركت بماند. به ویژه اینكه با تغییرات بنیادی كه در عملیات صداگذاری و میكس فیلم‌ها پس از رواج صدابرداری و همزمان در سال ۱۳۶۴ اتفاق افتاد، استودیوهای صدا را مجبور كرد تا با این دگرگونیهای گسترده هماهنگی كنند. در این دوره شاهد راه‌اندازی چند استودیوی جدید در بخش دولتی و همچنین تجهیز و نوسازی چند استودیوی دیگر در بخش دولتی بودیم. اما در بخش خصوصی با وجود تعطیلی چند استودیو، تنها یك استودیو جدید‌التأسیس شد.
علی عطشانی مدیر استودیو بیتا فیلم كه كار صدابرداری، صداگذاری، میكس و مونتاژ ویدیویی از فعالیت‌های این استودیو محسوب می‌شود، در این باره می‌گوید: با اختراع رادیو و رسانه‌های جمعی نیاز روز‌افزون برای افزایش كیفیت ضبط و پخش صدا احساس شد. از این رو كشورهای مختلف از جمله آمریكا و دیگر كشورهای توسعه یافته سعی در بهینه كردن برنامه به منظور افزایش مخاطبان داشتند. به طور حتم كشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نیست و پا به پای رشد استودیوها در خارج از مرزها با اندكی تأخیر به سوی به روز كردن این شاخه از تكنولوژی كوشیده است.
ناصر فرهودی مدیر استودیوی پاپ با فعالیت ضبط موسیقی نیز در این باره تأكید می‌كند: استودیو بل در سال ۱۳۴۸ با امكانات ضبط بر روی ۲ كانال، استودیو پاپ در سال ۱۳۵۳ با امكانات ضبط بر روی ۸ كانال و استودیو صبا در سال ۱۳۵۶ با امكانات ضبط بر روی ۱۶ كانال به فعالیت می‌پرداختند. روند رشد و توسعه تجهیزات استودیوها قبل از انقلاب به گونه‌ای بود كه در ظرف مدت كوتاهی از سیستم ۲ تراك به ۱۶ تراك ارتقا یافت. البته قرار بود استودیو پاپ به سیستم ۳۲ تراك مجهز شود اما در سال ۵۷ این پروژه متوقف شد.
وی همچنین می‌افزاید: هدف از تأسیس این استودیوها ارتقای كیفی ضبط موسیقی بود و در اوایل انقلاب كار استودیوها به علت بلاتكلیفی موسیقی دچار اختلال و ركود شد و كسی به تغییر در تجهیزات استودیوها علاقه‌ای نشان نمی‌داد.
در خصوص چگونگی وضعیت مالی و پشتیبانی از استودیوها آژیر معتقد است: به طور كلی تمام استودیوهای كشور اعم از خصوصی و دولتی نیاز به حمایت مالی دولت دارند زیرا مشكلات مختلف سینما در مقوله‌هایی نظیر نوع و موضوع فیلم‌ها، وضعیت سالن‌های سینما، مشكل جذب مخاطب و ... سبب شده فروش فیلم‌ها قابل توجه و مطلوب نباشد. البته به جز اندكی انگشت شمار بقیه فیلم‌ها نیازمند وام‌های دولتی هستند.
بهنام در این باره اذعان می‌كند: تا یكی دو سال پیش سیاست‌های حمایتی دولت تقریباً در زمینه تولید صرف، عمل می‌كرد و می‌توان گفت میزان حمایت از خدمات پس از تولید به ویژه درباره استودیوهای صدای بخش خصوصی، بسیار كم و نزدیك به صفر بود.
عطشانی نیز با تقسیم‌بندی استودیوها به دو بخش خصوصی و دولتی، متذكر می‌شود: بخش دولتی استودیو از حمایت‌های دولتی بهره‌مند هستند، اما متأسفانه در بخش خصوصی با توجه به درونی بودن سیستم درآمد و هزینه، مشكلاتی گریبانگیر این صنف شده كه امید است با حمایت‌های مجدانه دولت این مشكل نیز حل شود.
مصطفی‌زاده نیز در این خصوص تأكید كرد: تأمین هزینه‌های استودیوهای خصوصی فقط از محل سرمایه‌های شخصی است و گاهی در موارد خاص از سوی دولت حمایت‌هایی انجام می‌شود كه به شكل وام‌های دراز مدت و در برخی موارد ویژه، وام‌هایی تبصره‌ای ارائه شده است.
مدیر استودیو حوزه هنری درباره تفاوت میان استودیو‌های تحت حمایت دولت و بخش خصوصی می‌گوید: بخش خصوصی می‌بایست كلیه هزینه‌های استودیوی خود از جمله برق، آب، گاز و نظایر آن را به شكل خودگردان پرداخت كند، چه رسد به هزینه‌های خرید دستگاه‌های جدید، پیدا كردن محل جدید استودیو و هزینه‌های جاری آن كه بیشترین مشكلات كلان بخش خصوصی در این باره است.
آژیر همچنین در این خصوص می‌افزاید: استودیوهایی كه مجهز به سیستم‌های جدید صداگذاری دیجیتال هستند هم ناچار می‌شوند هر از گاهی به دنبال محل جدیدی برای ادامه كار باشند، بنابراین نیازمند توجه و پشتیبانی‌های بیشتری خواهند شد و به همین منظور معاونت پشتیبانی وزارت ارشاد نیز اقدامات مثبتی را انجام داده است تا این بخش فعال‌تر از پیش به كار خود ادامه دهد و بتواند از پس هزینه‌های خود برآید.
فرهودی نیز در این مورد می‌‌گوید: قبل از سال ۱۳۵۷ سرمایه‌گذاری‌ها در بخش خصوصی انجام می‌شد. در حالی كه پس از آن به علت نداشتن توجیه اقتصادی و ركوردكاری، این بخش به منظور گسترش استودیوها و ساماندهی آنها هیچ گونه سرمایه‌گذاری انجام نداد در حالی كه بخش دولتی در این مدت چند استودیو را راه‌اندازی كرد. این روند نیمه تعطیل و راكد ادامه داشت تا اینكه موسیقی پاپ در سال ۱۳۷۵ با حجم كار فراوان فعالیت خود را آغاز كرد. مدیر استودیوی پاپ خاطرنشان می‌كند: به همین دلیل عده‌ای به فكر تأسیس استودیو افتادند اما گرانی تجهیزات حرفه‌ای سیستم آنالوگ موجب شد كه اكثر قریب به اتفاق آنان به سوی سیستم دیجیتال غیرحرفه‌ای روی آوردند. ارزانی این سیستم باعث شد هر فردی كه دغدغه كار تولیدی داشت به فكر تأسیس استودیو بیافتد و ادامه چنین طرز تفكری پیدایش و بازگشایی چندین به اصطلاح استودیو بود و نتیجه آن ضربه بزرگی به روند ارتقای كیفی ضبط موسیقی زد و باعث اختلال در فعالیت استودیوهای قدیمی شد.وی ادامه می‌دهد : اگر روند گسترش استودیوهای غیرحرفه‌ای به همین طریق كه وجود دارد، ادامه یابد و استودیو به قیمت ارزان در اختیار هر متقاضی قرار گیرد، استودیوهای حرفه‌ای قادر به خرید تجهیزات روز دنیا نخواهند شد، زیرا سرمایه‌گذاری ناچیز در خرید یك سیستم كامپیوتری خانگی و تعداد اندكی میكروفن سبب می‌شد تجهیزات و فعالیت استودیوداران كهنه‌كار در این حیطه هنری نیز رو به نابودی رود، بنابراین وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است كه برای جلوگیری از فعالیت غیرمجاز این اماكن اقدام قانونی به عمل آورد. بهنام نیز در این باره تصریح می‌كند: طبیعی است كه استودیوهای دولتی به دلیل نگرانی نداشتن از بازگشت به موقع سرمایه و تأمین هزینه‌های جاری و همینطور نگهداری تجهیزات خود و تأمین ابزار و فن‌آوری جدید به دلیل استفاده از بودجه دولتی، مشكلی ندارند اما تأمین مشكل نیروی انسانی و محدودیت‌های اداری به عنوان معضلی برای این بخش است، در حالی كه برای بخش خصوصی دغدغه تأمین هزینه‌ها و بازگشت سرمایه به طور جدی و همیشگی وجود دارد.
مصطفی‌زاده نیز تصریح می‌كند: استودیوهای تحت حمایت دولت از وام‌های بلند مدت و تبصره‌ای برخوردار هستند و در كنار آن برای اطمینان از پرداخت به موقع اقساط خود به فعالیت بیشتری روی می‌آورند. اما از سوی دیگر استودیو‌داران بخش خصوصی همه تجهیزات و وسایل مربوط به آن را از محل سرمایه‌گذاری شخصی تأمین می‌كنند و با درصد ناچیزی از فیلم‌ها مواجه می‌شوند كه در برابر بخش دولتی اندك است. به همین دلایل در هنگام خرید وسایل، تجهیزات و تكنولوژی مورد نظر می‌باید دقت فراوانی به عمل آید تا هزینهٔ مورد نظر كاملاً و به طور صحیحی اختصاص یابد.
در زمینه فعالیت‌های استودیوداران بدیهی است وجود معلومات و تخصص افراد مشغول به فعالیت‌ ضروری است. زیرا از یك سو استودیو به مثابه یك مركز تولیدی می‌باید فعالیت‌های معمول خود را به شكل مستمر ادامه دهد و از سوی دیگر هنگام مواجه با كاستی‌های فنی، هر چه سریعتر در رفع آنها اقدام كنند و یا دست كم تجهیزات تا مدت زمانی به فعالیت ادامه دهند تا فعالیت ضروری مختل نشوند. بنابراین می‌بایست كاركنان از یك سو از مهارت‌های كافی برخوردار باشند و از سوی دیگر پیوند تجهیزات با تكنولوژی روز در روند فعالیت‌ فعالان استودیوها اثری مثبت بگذارد و این نكته سبب افزایش معلومات آنان نیز می‌شود. بدیهی است آگاهی و اطلاعات بیشتر خود به خود و به مرور زمان امری اجتناب‌ناپذیر است كه در فرآیند رو به پیشرفت فن‌آوری موجود امری لازم و ضروری می‌نماید.
بهنام در این خصوص یادآور می‌شود: استودیو‌های بخش خصوصی بیشتر از تجربه، تخصص و معروفیت عوامل فنی و كاركنان خود برخوردار هستند. توانایی‌های مدیریتی در زمینه بقا و تأمین تجهیزات جدید و به روز در این بخش با توجه به اتكای استودیوداران به حداقل امكانات مالی از ویژگی‌های بخش خصوصی و نارسائیهای آن در مقایسه با بخش توانمند دولتی است.
فرهودی نیز با اشاره به ضبط موسیقی در دهه چهل به عنوان حرفه‌ای نوین و نوپا می‌گوید: این حرفهٔ كارآمد و جدید از لحاظ معلومات، تجربه، تكنیك و دانش‌ فنی فاصله بسیاری با معیارهای جهان و همتایان خارج از مرز داشت. اما با ایجاد رشته‌های علمی و دانشگاهی نظیر صدابرداری در دانشگاه صدا و سیما، نوع نگرش این حرفه از رویكرد تجربی به دیدگاهی علمی تغییر یافت. با این وصف این بخش‌ هنری و فنی هنوز در ابتدای راه است.
وی تصریح می‌كند: خرید تجهیزات روز دنیا به این حیطه هنری و صنعتی كمك كرد تا هر چه بیشتر به اهداف خود نزدیك شود و فاصله فراوان معلوماتی و تكنیكی خود را هر روز كمتر كند. چنین روندی تا سال ۱۳۵۷ ادامه یافت اما این حوزه هنری در آن سال تعطیل شد به گونه‌ای كه هیچ فعالیت جدی در آن انجام نمی‌شد. همزمان با این ركود در ایران، كشورهای غربی چه در تكنیك و چه در نوع تجهیزات صدابرداری رشد سرسام‌آور و پیشرفت قابل توجهی داشتند و از این رو صدابرداران كشور ما از آن تكنولوژی عقب ماندند. به نظر می‌رسد باید تلاش زیادی انجام گیرد تا جبران این كاستی و عقب‌ماندگی شود.
مصطفی‌زاده نیز در این خصوص با بیان اینكه تمامی مشتریان بخش خصوصی صاحبان فیلم‌هایی هستند كه تنها از سرمایه شخصی خود استفاده می‌كنند، تأكید دارد: به همین دلیل حساسیت در مورد اجرای دقیق و خوب كارهای سفارشی، بسیار مورد نظر و پر اهمیت خواهد شد.
برای صاحبان فیلم بخش خصوصی سه عامل مهم و ضروری است: قیمت، كیفیت و سرعت. وی ادامه می‌دهد: استودیوهای بخش خصوصی تقریباً با قیمتی پایین (تعرفه دولتی) و با سرعت و كیفیت مورد نظر صاحبان فیلم ارائه محصول می‌كند. در بخش دولتی شاید به علت شرایط ممیزی پایین و درآمد ثابت، حساسیت‌های به عمل آمده كمتر باشد.
این استودیودار همچنین یادآوری می‌كند: در بخش خصوصی اگر استودیویی بخواهد توان ماندگاری و رقابت داشته باشد به ویژه در رقابت با استودیوهای نیمه دولتی كه با دریافت وام‌های دولتی از تجهیزات فراوانی برخوردار هستند، می‌باید از تخصص و تجربه سالیان دراز و صرف دقت بیشتری بهره‌مند باشند. از سوی دیگر با راهیابی رایانه به عرصه صدا و سیما و حركت سریع جریان رشد و تعالی فن‌آوری رایانه، نمی‌توان از این علم دور ماند.
آژیر در این باره اذعان می‌كند: در حال حاضر به همت خانه سینما و سازمان‌های دولتی و شركت‌های خصوصی فعال در عرصه صدا و تدوین، سیستم‌های جدید دیجیتالی مختلفی عرضه شده‌اند. آگاهی پرسنل فنی استودیو‌ها به خاطر برگزاری سمینارها و كلاس‌های آموزشی بیش از گذشته شده است و در عرصه ارتباطات نیز هر فردی به آسانی می‌تواند به اطلاعات و نحوه صحیح استفاده از رایانه‌های جدید دست یابد.
عطشانی نیز در این باره می‌گوید: متأسفانه كاركنان حوزه ضبط و پخش صدا با توجه به روند رو به رشد جهانی آن، چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی فاقد اطلاعات كمی و كیفی مطلوب هستند و هنوز هم با همان شیوه شاگرد و استادی كه سیستم صددرصد قابل قبولی نیست، كار می‌كنند. چنین سیستمی باعث می‌شود كه آنان در برآورده كردن خواسته‌های مشتری‌های خود با مشكلات جدی مواجه شوند و این مقوله در برخی موارد سبب قابل قبول نبودن كیفیت ضبط صداها است.
عطشانی نیز می‌گوید: مسلماً تكنولوژی ضبط صدا و تصویر در كسری از ثانیه نیز پیشرفت می‌كند. نكته قابل توجه این‌كه در این حوزه نیز با استانداردهای جهانی فاصله زیادی داریم.
مدیر استودیو حوزه هنری نظری غیر از این دارد، او می‌گوید: همخوانی در برخی حوزه‌های مورد بحث كاملاً وجود دارد و در مواردی، وجود دستگاه‌های دیجیتالی كه در خارج از كشور استفاده می‌شود در حذف پرسنل فنی داخل كشور دخالت دارد.
فقط در خصوص صدای "دالبی" نیز می‌باید به استودیو‌های خارج از كشور مراجعه كرد.
بهنام نیز در‌این‌باره اذعان می‌كند: مسلماً در تمام این زمینه‌ها، كاستی‌ها و فاصله‌هایی وجود دارد كه بیشتر به دلیل انتقال ناقص تكنولوژی و تخصص به همراه نبود منابع مالی به وجود آمده است. به عنوان مثال تدوین به شكل ناقصی انجام می‌شد و مجوز و امكان استفاده از میكس دالبی دیجیتال یا سیستم‌های مشابه وجود ندارد. بیشتر استودیوهای ضبط موسیقی به امكانات به اصطلاح "خانگی" یا نیمه حرفه‌ای مجهز هستند و درحال‌حاضر روش‌های صحیح صدا‌برداری استودیو برای بیشتر صدابرداران ما شناخته شده نیست.
وی می‌افزاید:‌ برای دوبله فیلم‌های خارجی بیشتر از روش‌های ابتدایی و قدیمی استفاده می‌شود. اما خوشبختانه به نظر می‌رسد بیشتر این مشكلات با تلاش عوامل دست‌اندركار و مسئولین مربوطه در حال برطرف شدن است.
مصطفی‌زاده نیز می‌گوید:‌ اگر بخش خصوصی پیشرو در تكنولوژی جدید بنا شد در این‌باره دچار ركود نیز نیست. اما تكنولوژی روز جهان وقتی در ایران راه می‌یابد كه از جایگاه واقعی خود فاصله زیادی نداشته باشد.
●معضلات و حمایت‌ها
استودیو‌های فنی نیز مانند حوزه‌های دیگر تولیدی و هنری با مشكلات عدیده روبه‌رو هستند. اما آنچه كه در وهله اول استودیوداران متوقع هستند، حمایت اصناف و نهادهای ذی‌صلاح از آنان در برابر معضلات موجود است.
آژیر در این باره معتقد است: سیستم آنالوگ به پایان كار خود در حوزه استودیو رسیده و همزمان با آن دیجیتال در حال آمدن است. صداگذاری یا ضبط دوبله نیز به آهستگی جای خود را به سیستم‌های پیشرفته دیجیتالی می‌دهد. لابراتوارها نیز مجهز به اپتیك دیجیتالی می‌شود و با این تغییرات گسترده و پیش‌آمده، شكل و اوضاع استودیوهای دیجیتالی می‌باید از چیدمان بلند‌گوها گرفته تا سالن ضبط صدا تغییر كند.
وی ادامه می‌دهد: از این گذشته، سخت‌افزارهای كنونی وارداتی محسوب می‌شوند و هیچ كدام در داخل كشور ساخته نمی‌شوند و استودیوداران هم پس از آشنایی با سیستم‌های نوین دیجیتالی آنها را وارد می‌كنند. آنها بنا به سلایق خود جذب شركت‌های فروشنده این نوع تجهیزات شده‌اند، اما اولین مشكل، یكسان نبودن دستگاه‌ها و نرم‌افزارهای مختلف مورد استفاده است. حال آن‌كه كارآیی آنها یكی بوده و فیلمی كه در یك سیستم كار شده در سیستم دیگر استودیو قابل خواندن نیست!
مدیر استودیو حوزه هنری اضافه می‌كند: موضوعاتی نظیر ارتقای سطح معلومات پرسنل، هزینه‌های نرم‌افزاری متغیر و همچنین هزینه تغییر برخی نرم‌افزارها برای ارتقای كیفی از دیگر معضلات استودیو‌داران است.
وی با اشاره به فعالیت‌ فزاینده صنف "صدا" در خانه سینما می‌گوید: تشكیل سمینارها و برپایی نشست‌های مختلف به منظور معرفی سیستم‌های جدید صداگذاری و صدابرداری، آموزش‌های مقطعی به بهانه فروش و عرضه سیستم‌های جدید بسیار پرثمر و مفید ارزیابی می‌شود. یكی ازگام‌های دیگر انجمن صدا برپایی نشست‌هایی است كه در آن از استودیو‌داران ضمن دعوت برای شركت در آنها، خواسته می‌شود برای تشكل جدید پیشنهادی آیین‌نامه و اساس‌نامه‌ای تهیه كنند. ضمن اینكه به فهرستی از استودیو‌های حرفه‌ای كه مورد تأیید كارشناسان و سینماگران حرفه‌ای باشد، می‌توان دست یافت.
آژیر خاطر نشان می‌كند: انجمن گویندگان نیز فعالیت‌هایی داشته است و به منظور رفع مشكلات گویندگان حرفه‌ای، بخش‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌هایی تدوین كرد و استودیوداران حرفه‌ای نیز با همكاری صادقانه این موارد را رعایت می‌كند.بهنام در این باره با تقسیم‌بندی مشكلات استودیوداران به سه بخش مجزا، تأكید می‌كند: كمبود تجربه عوامل به دلیل كم‌كاری و دوره طولانی مدت از پیشرفت‌های تكنیكی، تخصصی و تجهیزاتی سینمای جهان طیف خاصی از معضلات استودیوداران است. در بخش دوم می‌توان به نبود مراكز آموزش تخصصی فعال و مرتبط با مراكز آموزش پیشرفته دنیا اشاره كرد. از همه مهم‌تر فقر مالی در فرآیند تولید سینما به دلیل نبود بازار مناسب داخلی و خارجی و در نتیجه محدودیت شدید سرمایه در گردش تمامی عوامل سینما معضلی بزرگ در این باره به شمار می‌رود.
وی با اشاره به اهداف صنوف سینما متذكر می‌شود: رفع مشكلات موجود و رسیدن به سطوح بالاتر هنری، تكنیكی و تخصصی در تمام زمینه‌ها از وظایف اصلی این اصناف است.
این مهم با تلاش فراوان از طریق كسب تجربه بیشتر و همچنین ایجاد ارتباط با مراكز پیشرفته دنیا و استفاده از تخصص و تجربه آنها و همین‌طور تلاش برای به كارگیری امكانات بیشتر مالی (دولتی- خصوصی) به منظور تأمین فضاها و تجهیزات جدید‌تر و پیشرفته‌تر انجام می‌شود.
مصطفی‌زاده نیز در این باره معتقد است:‌ بخش خصوصی همیشه با مشكلات سرمایه‌گذاری و برگشت سرمایه مواجه است اما این موضوع به معنی كنار رفتن استودیو‌داران از فعالیت‌های صنعت سینما و تكنولوژی مربوطه نیست. آنها تقریباً در بیشتر موارد پیشرو و در شروع فعالیت‌های روز جهان بوده و هستند.
وی همچنین می‌گوید:‌ تقریباً صنوف كمتر به شكل سندیكا و صنف فعال هستند و از این رو بخش خصوصی در طول سالیان متمادی یاد گرفته است كه تكیه زیادی به سندیكا و اصناف نداشته باشد.
●جایگاه استودیو‌های سینمایی ایران، راهكارها و پیشنهادات
مصطفی‌زاده درباره جایگاه سینمای ایران می‌گوید: صنعت سینما مانند بیشتر صنایع ایرانی تابع جغرافیای ایران است و استانداردهای ویژه خود را دارد و در این جایگاه بسیار تواناست اما در مقایسه با همتایان خارجی خود همواره چند قدمی عقب‌تر است.
اگر چه حاصل فعالیت استودیو‌ها در سینماها و تلویزیون‌ پخش می‌شود اما سیستم سینماها و تلویزیون كشور همیشه از سیستم‌های موجود جهانی عقب‌تر است پس نیازی به ارتقای تكنولوژی و همگونی جهانی نیست. زیرا در نهایت، آنچه از یك استودیو خواسته می‌شود چیزی است كه از صنعت سینمای روز جهان دورتر است. وی تصریح می‌كند: در مواردی خاص كه تهیه كننده خواهان برخورداری از صدا و تصویر ویژه‌ای است، بخش خصوصی به میدان می‌آید و با صرف هزینه‌های فراوان و وقت بسیار به خواسته‌های مورد نظر اقدام می‌كند كه البته این موارد بسیار اندك است.
در مجموع استودیو در ایران راهی ناهموار می‌پیماید و همیشه منتظر اتفاق غیر منتظره در این صحنه است.
بحران كم كاری، بیكاری و تعطیلی معضل بزرگ و همیشگی در این حوزه است و سالی نیست كه استودیویی كهنه كار و ریشه‌دار با وجود خدمات ارزنده فراوان به سینمای ایران ورشكسته و تعطیل نشود. وی با بیان اینكه هرسال استودیوی جدید و مجهز به امید فعالیت‌ پویا و كسب منافع مالی تأسیس می‌شود، می‌گوید: امید است دولت با پشتیبانی‌های درست، به موقع و منطقی و بی‌تبعیض خود، مانع تعطیلی استودیو‌های پرسابقه و بیكارشدن و هدررفتن نیروهای قدیمی و متخصص شود. می‌باید نهال تكنولوژی نوین و امروزی را در كنار درختان كهن پرتجربه كاشت.
فرهودی نیز در این باره می‌گوید: پیشنهاد من برای بهتر شدن وضعیت استودیوهای صدابرداری و ارتقای كیفی آنها این است كه وزارت فرهنگ و ارشاد از فعالیت‌ اماكنی كه خود را به ناحق "استودیودار" نام نهاده‌اند، جلوگیری كند. همچنین وام‌هایی كم بهره به استودیو‌‌های حرفه‌ای اعطا كند تا آنها نیز بتوانند امكانات و دانش فنی خود را از طریق تجهیزات روز دنیا افزایش دهند و هر چه بیشتر و بهتر به تكنولوژی روز دنیا در این عرصه نزدیك شوند.
بهنام نیز در این باره معتقد است: در حال حاضر موفقیت‌هایی با كمك مسئولین سینما و شبكه بانكی كشور در زمینه تجهیز استودیوها به امكانات جدید و پیشرفته در جریان است (به ویژه استودیو‌های صدا). با اتكا به تجربیاتی كه در جریان ارتباط با استودیوهای خارج از كشور كه در حوزه صداگذاری و میكس به دست آمده بیش از ده فیلم ایرانی با روش‌های "Dolby SR" و "Dolby Digital" در پاریس امتیازاتی كسب كرده‌اند. با این وجود به نظر می‌رسد كه مشكل كنونی استودیوهای صدا تحریم اقتصادی است.
وی در این باره تصریح می‌كند: استفاده از سیستم‌های جدید صداگذاری و میكس فیلم‌ها در سطح بین‌المللی نیاز به گرفتن لیسانس از كمپانی‌هایی دارد كه در حال حاضر قادر به ایجاد ارتباط با ایران نیستند. اگر این مشكل ریشه‌ای برطرف شود، با توجه به وجود تجهیزات و امكانات جدید و توانایی متخصصان ایرانی كه به تازگی آموزش دیده‌اند، استودیو‌داران خواهند توانست خدمات قابل قبول ارائه كنند. مدیر استودیو بهمن در پایان سخنان خود یادآور می‌شود: این خدمات نه تنها در حوزه داخلی كه در سطح فراملی می‌‌تواند بسیار آثار مثبتی داشته باشد. زیرا این موضوع با توجه به ارزانی خدمات در ایران نسبت به كشورهای دیگر به خصوص كشورهای اروپایی،‌ برای تولید‌كنندگان و فیلم‌سازان خارجی جذابیت دو چندان دارد. به هر حال با تلاش‌های زیادی كه در جریان است باید صبور بود و به آینده نگریست.
فرتاش آژیر نیز در این مورد می‌گوید: درخشیدن فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های خارجی خود به خود گویای عوامل و دست‌اندركاران فعال و كارآمد آنها نیز بوده كه بخشی از آن را عوامل فنی و استودیو تشكیل داده‌‌اند. شركت هنرمندان در جشنواره‌های خارجی و از سوی دیگر ورود فیلم‌های "D.V.D دالبی سراند" به ایران سبب شد تا صداگذاران علاوه بر بالا بردن قوه تخیل و تقویت بداهه‌پردازی هنرمندانه در صدای فیلم‌های خود، درصدد بالا بردن كیفیت "دالبی سراند" نیز باشند.
وی ادامه می‌دهد: فیلم‌‌های سال جاری مانند مزرعه پدری و دوئل گویای این مدعا است.
البته برای این منظور می‌باید بخشی از كار در ایران انجام شود و بخش دیگر در استودیو‌های خارج از كشور كه نماینده شركت دالبی هستند، به عمل درآید. بنابراین همه كارهای صدا در داخل كشور انجام نخواهد شد،‌ حتی اگر شركت دالبی روزی در ایران نمایندگی خود را دائر كند. از آنجا كه طبق قوانین شركت دالبی، این سیستم صداگذاری واگذار یا فروخته نمی‌شود.بلكه اجاره داده می‌شود، وابستگی استودیو‌ها همچنان پابرجا خواهد شد. در عین حال این ارتباطات سبب می‌شود تا استودیو‌های داخلی به سمت صداگذاری دیجیتالی با استاندارد جهان پیش رود.
وی با اشاره به چرخه عملكرد سینما كه استودیو‌ها بخشی از آن به شمار می‌رود، می‌افزاید: هر گاه تمامی بخش‌های مختلف چرخه سینما به یكپارچگی كامل برسند، بسیاری از بحران‌ها فروكش می‌كند.
گردش فیلم از تولید تا پخش در سالن سینما این چنین به نظر می‌رسد:
--> فیلمنامه --->پیش تولید --->فیلم‌برداری، صدابرداری--->تدوین--->صداگذاری--->موسیقی متن--->لابراتوار (میكس كامل)--->اكران--->
آنچه با اولین نگاه به مسیر ساخت فیلم در سینمای ایران به نظر می‌رسد، گویای این نكته است كه تاكنون تمامی دغدغه‌های سینماگران و مسئولین سینمای كشور بر نیمه اول چرخه ساخت فیلم است كه از نگارش فیلم‌نامه آغاز و با اتمام فیلمبرداری پایان می‌گیرد.
آژیر همچنین تصریح می‌كند: در حال حاضر به شكل پراكنده فعالیت‌هایی به منظور دیجیتال كردن استودیو‌ها، لابراتوارها و سالن‌های نمایش انجام پذیرفته اما كامل نشده است، از سوی دیگر تنها تعداد معدودی از سینماها امكان پخش مناسب دارند و بخشی از استودیو‌های دیجیتالی، استاندارد هستند و تعدادی از لابراتوارها نیز چاپ اپتیك دیجیتالی دارند و بقیه بخش‌ها نیز در حال خرید، نصب و راه‌اندازی تجهیزات هستند.
●●سخن پایانی
مسئولین سینمایی و مدیران استودیوها و لابراتوارها می‌‌توانند تا با تشكیل نشست‌های متعدد و مشترك به منظور یافتن استانداردی واحد و یكسان اقدام كنند و در این جلسات حرفه‌ای و مستمر علاوه بر طرح مشكلات فنی و بازگویی دردهای مشترك، شناخت دقیقی از نیازهای یكدیگر به منظور ارتقای كیفیت بخش‌های مختلف فنی ارائه شود. سالن‌داران، مسئولین لابراتوارها و استودیوداران نباید در زمان جشنواره‌ها آن‌هم در زمانی كوتاه با یكدیگر ارتباط داشته باشند.ضمن اینكه مشكلات و معضلات این حوزه‌های صنعتی، هنری و فرهنگی به شكل جدی مورد بررسی و تحلیل قرارگیرد و تصمیمات صحیح و اصولی نیز اتخاذ شود. نیز امكان بهره‌برداری از سیستم‌های جدید در سالن‌ها و استودیو‌های مختلف مورد تحقیق و تحلیل قرار گیرد.
در عین حال به دغدغه‌ها و معضلات كارگر‌دانان به ویژه در زمان جشنواره فیلم فجر توجهی خاص شود و پاسخی برای این پرسش یافت كه چرا هر صداگذاری یك سینما را به عنوان استاندارد فعالیت‌‌های خود انتخاب می‌كند و معیارهای ضبط صدای خود را تنها در آن سینما می‌سنجد؟
پاسخ به تمامی این معضلات و پرسش‌هایی از این دست علاوه بر اینكه هماهنگی و مدیریت صحیح و پشتیبانی‌‌های گسترده و حساب شده دولت را می‌طلبد، نیازمند نشست‌هایی پژوهشی و كارشناسی شده برای رفع بحران‌های احتمالی در عرصه‌های مختلف سینمایی است.

علی نجمی

منبع : فرهنگ و پژوهش