وقتی که بین طنز و توهین فاصله نیست!

اینکه آیا وجود سریال هایی با درونمایه طنز در شب های ماه رمضان قابل قبول هست یا نه، جای سوال دارد اما این که این طنز به چه موضوعی خواهد پرداخت بیشتر قابل تامل است. مخاطب در ماه رمضان به دلیل ویژگی های معنوی این ماه در قبول موضوعات سریال ها و نحوه پرداخت به آنها سختگیرتر می شود. به همین دلیل ساخت سریال طنز برای ماه رمضان نیازمند انتخاب دقیق موضوع و پرداخت کارشناسی شده و متناسب با فضای این ماه است. سختی ساخت سریال طنز برای ماه رمضان در حالی است که تجربه سال های قبل به خوبی نشان داده کارگردان می تواند با رعایت فرایند بالا سریالی را خلق کند که سال ها در اذهان مخاطب ماندگار بماند. سریال گمگشته که از فاخرترین سریال های طنز رمضان به شمار می آید به دلیل انتخاب موضوع مناسب و متناسب با ایام ماه رمضان و خوش ساخت بودن توانست توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کند و از آنها و حتی از منتقدین نمره قبولی دریافت کند. هنوز هم بسیاری گمگشته را خصوصا با تیتراژ ماندگارش یکی از بهترین سریال های رمضان می دانند.
اشاره به سریال گمگشته یا سریال های دیگر از این قبیل و حتی ساخته های قبلی خود رضا عطاران در ماه های رمضان قبل به این دلیل است که به سوال اول که آیا طنز به طور کلی با ماه رمضان مناسبت دارد یا نه، پاسخ داده شود. سال ها است که سریال های مختلفی با درون مایه طنز خصوصا از شبکه های سه و پنج در ماه های رمضان پخش می شود اما امسال اولین سالی است که این طنز ( به دلیل ساختار متفاوت با دیگر سریال های طنز رمضان و شاید کلا طنز) صورتی گزنده و آزاردهنده برای روزه داران پیدا کرده است. در ابتدا گفتم که در ماه رمضان مخاطبین کمی سختگیرتر می شوند اما بر این اعتقادم که تفاوت های بزنگاه با یک طنز قابل قبول و ساخته شده از روی مصلحت اندیشی آنقدر زیاد است که این سریال در هر زمانی که پخش می شد مورد انتقاد قرار می گرفت. بزنگاه در روز اول عرضه شدن به مخاطب نشان داد که حرفی برای گفتن ندارد و روزهای بعد ثابت کرد که زبانش تنها به توهین باز می شود. توهین به مراسم و آیین های عزاداری، توهین به شخصیت های مختلف انسانی، توهین به احترام های خانوادگی و البته توهین به شعور مخاطب با مطرح کردن موضوعاتی که شان تلویزیون باعث می شد تا کنون با پرده پوشی مطرح شود. اصولا در میان شخصیت های بزنگاه انسان «سپید» دیده نمی شد. همه به گونه ای فانتزی دچار نوعی از انواع رذیلت های اخلاقی هستند. البته تمامی شخصیت های اصلی در خصلت پول پرستی با هم مشترک هستند.
در این سریال نه پدری در جای خود پدری می کند نه برادری، نه خواهری و نه هیچ یک از اعضای خانواده. عطاران با اصراری غیرقابل قبول انگار می خواهد خانواده را به سخره بگیرد. او را که در خاطرات شیرین معلم اخلاق در حوزه تربیت کودکان دیده بودیم در این سریال کودکی را نمایش می دهد که بی ادب، دروغگو، خبرچین و … است، می توان گفت همانند دیگر شخصیت های فیلم سیاه است. این در حالی است که متاسفانه در این ساعت کودکان زیادی مخاطب این سریال هستند و به گفته درستکار ( مجری برنامه های اجتماعی سیما) این سریال تاثیرات مخربی روی آنها گذاشته است. در واقع بزنگاه آنقدر نکات منفی داشت که مطرح شدن اعتراض از سوی شورای نظارت بر صدا وسیما بر روند این سریال دور از تصور نباشد( حتی شاید خیلی ها انتظار آن را می کشیدند). اما نکته عجیب باز شدن باب سخن درباره این سریال پس از اعتراض شورای نظارت بود و عجیب تر موضع گیری های متفاوت مسئولان مختلف فرهنگی و غیرفرهنگی کشور به طوری که بزنگاه و موضع گیری های پیرامون آن به نقل و نقل سایت ها و خبرگزاری ها و سایر محافل تبدیل گردید. شورای نظارت در اولین نامه خود که اعتراض به روند کلی سریال های رمضان و حتی زمان بندی آنها بود آورده که پرداختن به موضوع اعتیاد آن هم بی پرده کاری اشتباه است که سریال های رمضان خصوصا بزنگاه به آن پرداخته است. اما پورمحمدی پاسخ داده بود که پرداختن به اعتیاد را از منظرهای گوناگون آزمایش کرده ایم و پرداخت از منظر طنز را این بار آزمودیم. و تنها سوال از مدیر شبکه سه این است که چرا ماه مبارک رمضان را برای پرداختن به این موضوع انتخاب کردید؟! بعد از اظهارات پورمحمدی قابل توجه ترین موضع گیری بر اعتراض شورای نظارت توسط محمدعلی ابطحی صورت گرفت. مسئول دفتر دولت اصلاحات که موضع گیری های عجیب و غریب از او کم دیده نشده است این بار با بازگو کردن منطقی غیرقابل قبول، بزنگاه را به دلیل طنز بودنش عامل شادی کودکان و نوجوانان (؟!) و در نتیجه عامل علاقه آنها به ماه رمضان می داند و از این جهت آن را برنامه ای مذهبی می خواند. اگر از استدلال عجیب و غریب ابطحی بگذریم ( و دور از شعور مخاطب آن را قبول کنیم!) باز هم این سوال پیش می آید که کجای بزنگاه طنز است؟! دستپخت امسال عطاران برخلاف دیگر ساخته هایش در سال های پیش به جای آن که مخاطب را بخنداند با شکستن حریم های حیاتی او و با پرده دری هایش بیشتر او را معذب ساخته و تحقیر می کند. مگر نه این که طنز ریشه در زندگی عامیانه مردم دارد. در کدام یک از محافل عمومی خانواده های ایرانی در مورد لوازم آرایش زنانه و یا ریزنکات اعتیاد سخن گفته می شود که بزنگاه آن را در پر مخاطب ترین ساعات روز عرضه می دارد و آقای ابطحی امیدوار است تا کودکان و نوجوانان با خندیدن به این مسائل از رمضان لذت ببرند.
البته این رمضان برای والدین این کودکان ونوجوانان به یادماندنی تر خواهد بود، چون مجبورند با عرقی از شرم پاسخ سوالاتی را که این سریال برای فرزندانشان به وجود آورده است بدهند. در این میان پرداخت ها و موضع گیری های جانب دارانه رسانه هایی همچون روزنامه اعتماد که هم عقیده با ابطحی بایگانی شدن نامه شورا را در کشوری میز ضرغامی خواستار شده بودند خود جای سوال داشت و دارد! البته این در حالی است که تقریبا تمام صاحب نظران عقیده ای بر خلاف نظر این طیف داشته و دارند. در این جا به آب و آتش زدنهای معنی دار روزنامه اعتماد و سایت های هم مسلکش در حمایت بی مورد از بزنگاه را نادیده {نه دیده ولی مهم تلقی نکرده} می گیریم. اما تذکر و اعتراض شورای نظارت و جریانات فکری و قلمی پس از آن نتوانست ذره ای از توهین های بزنگاه کم کند و حرمت شکنی های این سریال روز به روز ادامه می یافت. البته سکوت ضرغامی و جانب داری پورمحمدی در مقابل نظر شورای نظارت نمی توانست نتیجه ای بهتر از این در برداشته باشد و عطاران در حاشیه امنیت خود که با برخی از حمایت های سوال برانگیز به وجود آمده بود به روند نزولی سریال ادامه داد تا شب های مبارک قدر ونوبت توقف اجباری این سریال سر رسید. این بار شورای نظارت خواستار توقف کامل این سریال بدآموز شد و بار دیگر پورمحمدی در حمایت امکان چنین خواسته ای را بالاتر از مسئولیت های شورای نظارت خواند. اما این بار اعتراض ها پربارتر بود و اکثر مخاطبین فهیم نیز با این اعتراض همراه بودند. حتی این بار نمایندگان مردم از جمله نماینده اصفهان نیز در این اعتراض سهیم بودند. این که توقف یک سریال در نیمه راه کاری صحیح نیست، نظری عاقلانه است.مخصوصا که سیاهی بزنگاه چنان است که بالاتر از آن گویی رنگی نباشد. اما این که سریال به همین منوال و با روند رو به افزایش توهین های خود و بدآموزی هایش ادامه یابد نیز کاری اشتباه بود. گفته می شود که ضرغامی ضمن گله مندی از شورای نظارت به دلیل رسانه ای شدن اعتراضاتشان، اظهار داشت که قسمت هایی از بزنگاه حذف و اصلاح شده است.
البته اصلاح این سریال از یک سو و بررسی علل روند اشتباه آن از سوی دیگر می بایست مورد توجه کارشناسان خصوصا شخص رئیس رسانه ملی قرار بگیرد. از حاشیه ها و حرف و حدیث های پیرامون بزنگاه که عبور کنیم به طور کلی طنز در رمضان امسال جایگاهی مناسب نداشته و این مساله برخلاف سال های گذشته اتفاق افتاده است.
به طوری که دیگر سریال طنز امسال ( مامور بدرقه ـ شبکه ۵) نیز در خوش بینانه ترین نگاه تنها یک فکاهی است که در پندآموزی و نکات مثبت و اخلاقی فاصله زیادی با دیگر طنز های رمضان دارد.
فقط به خاطر تو، خانه به دوش، پشت کنکوری ها، زیرزمین، گمگشته و دیگر سریال هایی از این دست با نشان دادن صداقت ها، درستی ها، خوش اخلاقی ها و دیگر خصوصیات زیبای انسان ها در کنار اشتباهاتشان ثابت کرده اند که طنز نیز می تواند در سریال های ماه رمضان جایگاهی برای انسان سازی و تربیت مخاطب داشته باشد. کافی است که جایگاه طنز از بذله گویی و توهین های گزنده و پرده دری تمییز داده شود.

منبع : روزنامه جوان