مناقب حضرت فاطمه(س) در قرآن

امروزه در شرایطی كه فمینیسم جهانی بر افكار جهانیان چنبره زده و با شعار های دلفریب خود سعی دارد تعاریف، الگوها و نظام جدیدی از روابط بشری به وجود آورد و در بسیاری از كشورهای غربی نیز بدان دست یافته و به كشورهای اسلامی نیز تاحد زیادی تأثیر گذارده، شناخت و تأسی به الگوهایی كه ادیان آسمانی بویژه اسلام ارایه كرده است، بیش از پیش ضرورت می یابد.
زنان بسیاری در طول تاریخ بشریت به مقامهای بالای معرفتی و جایگاه رفیع قرب الهی رسیده اند؛ هرچند بسیاری از آنان مقربان بی نام و نشانند، لكن كم نیستند زنانی كه خوش درخشیدند و نام و یادشان تا ابد زنده ماند و نزد پروردگارشان مقامی بس بلند یافتند. حضرت زینب(س) كه به فرموده امام زین العابدین(ع)، عالمهٔ غیرمعلمهٔ است(۱)، حضرت معصومه(س)، حضرت حوا، هاجر، ساره، همسر عمران یا مادر مریم و... از جمله این زنان هستند، لكن در میان این زنان نمونه و نامی، چهار زن مقدس به قله های علم و معرفت صعود كرده و الگوی عالمیان شدند. پیامبر اكرم(ص) می فرماید: خداوند متعال از میان زنان عالم چهار زن را برگزید: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه(س).(۲)
اما بر احدی از اهل اسلام پوشیده نیست كه صدیقه طاهره، فاطمه زهرا(س) برترین بانوی مقرب درگاه خداوند و منشأ بركات بی پایان در عالم است. دختر بهترین پیامبران، همسر برترین امامان، مادر سید و سالار شهیدان و یازده نور پاك آسمانی كه ولایتشان تا قیامت پابرجاست و وارثان همه فضیلتها و كمالات هستند، تنها گوشه ای از افتخارات این بانوی با عظمت اسلام است.
در طول تاریخ بشریت، درباره هیچ بانویی تا این حد فضیلت، عظمت و بزرگی بیان نشده است، صدها روایت معتبر و متواتر در مناقب آن حضرت از پیامبر اكرم(ص) و دیگر معصومان(ع) رسیده است. صدها كتاب در فضایل و مناقب او به رشته تحریر در آمده است؛ ارایه ۱۲۶ جلد كتاب در نرم افزار ریحانه (كتابخانه تخصصی حضرت زهرا(س)) تنها بخشی از این آثار است. اما بدون تردید هیچ كتابی به اندازه قرآن كریم فضایل والا و بلند برای آن حضرت بیان نكرده است.
فضایل و مناقبی كه قرآن كریم درباره فاطمه زهرا(س) بیان كرده، به دو قسم قابل تقسیم است: نخست فضایلی كه به عنوان اهل بیت عصمت(ع) با دیگر معصومان مشترك است و دوم فضایلی كه مخصوص آن حضرت است.
از آنجا كه حضرت فاطمه(س) یكی از اهل بیت و یكی از معصومان(ع) است، هر فضیلتی كه در قرآن كریم برای اهل بیت(ع) بیان شده باشد، شامل حضرت زهرا(س) نیز می شود. این قبیل فضایل بسیار است؛ عصمت، طهارت، شفاعت، امامت، اخلاص، سبقت در خیرات، نورانیت، شجره طیبه بودن، ائمه ایمان بودن و... از جمله این فضایل است كه در این نوشتار درصدد شمارش آنها نیستیم و از باب نمونه به دو مورد اشاره می كنیم:
● فاطمه(س) كلمه بی پایان خداوند و الگوی كامل بشریت
خداوند متعال در قرآن كریم، با تعابیر مختلفی از انبیای بزرگ و اولیای خود یاد كرده است؛ یكی از این تعابیر كه بیانگر حكمتهای بسیاری است، «كلمه و كلمات» است. قرآن حضرت عیسی(ع) را كلمه نامیده و می فرماید: «}ِنَمَا الْمَسیحُ عیسَی ابْنُ مَرْیمَ رَسُولُ ا... وَ كَلِمَتُهُ أَلْقاها }ِلی مَرْیمَ؛ مسیح عیسی بن مریم فقط فرستاده خدا و كلمه اوست كه او را به مریم القا نمود»(۳) و یا آنجا كه از قول ملائكه فرموده: «یا مَرْیمُ }ِنَ ا... یبَشَرُكِ بِكَلِمَهٍٔ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسیحُ عیسَی ابْنُ مَرْیم ؛ ای مریم !خداوند تو را به كلمه ای از طرف خودش بشارت می دهد كه نامش مسیح، عیسی پسر مریم است.»(۴)
قرآن كریم در آیات متعددی، اهل بیت(ع) را «كلمات» نامیده است؛ یكی آیه ۳۷ سوره بقره است كه ماجرای توبه حضرت آدم را بیان كرده كه آن حضرت با توسل به كلمات خداوند توبه كرد و توبه او پذیرفته شد: «فَتَلَقَی آدَمُ مِنْ رَبَهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَیهِ }ِنَهُ هُوَ التَوَابُ الرَحیم؛ سپس آدم از پروردگارش كلماتی دریافت داشت و خداوند توبه او را پذیرفت چرا كه خداوند توبه پذیر و مهربان است.»(۵) در روایات این كلمات به محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) تفسیر شده است كه حضرت آدم با توسل به این بزرگواران توبه كرد و خداوند توبه اش را پذیرفت.(۶)
در آیه ۱۰۹ از سوره كهف نیز كلمات خدا را بی پایان می شمارد و می فرماید: «قُلْ لَوْ كانَ الْبَحْرُ مِداداً لِكَلِماتِ رَبَی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ كَلِماتُ رَبَِی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً ؛ بگو اگر دریاها برای (نوشتن) كلمات پروردگارم مركب شود، دریاها پایان می گیرد پیش از آنكه كلمات پروردگارم پایان یابد، هر چند همانند آن (دریاها) را كمك آن قرار دهیم»(۷) در آیه ۲۷ سوره لقمان نیز مشابه آن را فرموده است: «وَ لَوْ أَنَ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَهٍٔ أَقْلامُ وَ الْبَحْرُ یمُدَهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَهُٔ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ كَلِماتُ ا... ؛ و اگر همه درختان روی زمین قلم شود و دریا برای آن مركب گردد، و هفت دریاچه به آن افزوده شود، اینها همه تمام می شود ولی كلمات خدا پایان نمی گیرد.»(۸)
ائمه(ع) در تفسیر این آیه شریفه فرموده اند: «وَ نَحْنُ الْكَلِمَاتُ الَتِی لَا تُدْرَكُ فَضَائِلُهَا وَ لَا تُسْتَقْصَی؛ ماییم كلماتی كه فضایل آن درك نمی شود و به شماره در نمی آید.»(۹) نتیجه آن كه حضرت فاطمه(س) یكی از كلمات بی پایان خداوند است كه زبان از شمارش فضایل او و قلم از نوشتن آن عاجز است و نه قلمی هست كه بتواند همه فضایل او را بنویسد و نه جوهری یارای این همه كمالات را داشته باشد. علاوه بر این، كیست كه بتواند بر بلندای كمال او دست یابد تا بتواند به بیان یا نوشته درآورد. لكن بر ماست كه قدر آنچه از یم بی مثالش به دلهای ما محبان تراوش می كند بدانیم و بر محبت او استوار مانیم و در زندگی مادی و معنوی خود سیره و سخن او را شاهراه سعادت و نجات قرار دهیم و با پیروی از آن بانوی بزرگ، خود را از اسارت شعارهای دلفریب فمینیسم، لیبرالیسم و ایسم های دیگر آزاد سازیم.
نكته ای كه تذكر آن در اینجا لازم می نماید این است كه چگونه می توان از كسی كه بر قله فضایلش صعود نتوان كرد، الگو گرفت؟ آیا اساساً موجودی كه انسانها از شناخت كامل آن عاجزند، می تواند الگوی مردم باشد؟ پاسخ آن است كه بله باید الگوی معنویت و كمال، خود بی نقص و عیب باشد و باید كمالاتش محدود نباشد، زیرا كه اگر مردم بتوانند به الگوی خود برسند، دیگر او الگو نخواهد بود و حركت نیز متوقف می شود، لذا باید الگو در حدی باشد كه همه علما، فضلا، بزرگان و تمام مدعیان در برابر او تواضع كنند. بدین روی پیامبران از جمیع امت خود افضل بوده اند. پیامبر اكرم(ص) می فرماید: هیچ پیامبری را خدا مبعوث نكرد مگر آن كه عقل او را كامل كرد و عقل او از جمیع امتش برتر شد و آنچه نبی در نفس و ضمیر خود دارد، از اجتهاد و تلاش همه مجتهدان برتر است.(۱۰)
بشر هم از ابتدا به الگوی قدسی گرایش نشان داده و این طور نبوده است كه اگر الگویی خیلی عظمت داشت از آن گریزان باشد؛ لذا در همه ادیان مذاهب چنین الگوهایی مطرح است. به عنوان مثال، با اینكه حضرت عیسی(ع) در همان دوران نوزادی اش، به محض این كه زبان به سخن می گشاید، خود را بنده خدا معرفی می كند؛ «}ِنَی عَبْدُ ا... آتانِی الْكِتابَ وَ جَعَلَنی نَبِیا»(۱۱) ولی میلیارد ها انسان كه خود را پیروان او می دانند، به آن همه فضایل اكتفا نكرده و او را خدا خواندند.
خلاصه آنكه در اعتقاد ما مسلمانان، پیامبران و ائمه (علیهم السلام) خلفای به حق خدا در زمین اند و در عین آن كه موجوداتی ملكوتی و فوق معرفت بشر غیرمعصوم اند، لكن مشاكلت ظاهری و موانست با مردم(۱۲) از ویژگی های آنان است. پیامبر اكرم(ص) فرمود: «ما پیامبران مأموریم به اندازه عقول مردم با آنان سخن بگوییم»(۱۳) با فقرا بیشتر همنشین بوده اند تا اغنیا، از ضعیفان حمایت و دستگیری كرده اند و... . این خصایص موجب گشته هر كس بتواند در حد ظرفیت خود از آنان بهره گیرد. از این رو، تقدیس آنها منافاتی با الگوگیری از آنان ندارد.
حضرت فاطمه(س) نیز از این قاعده مستثنا نیست، با آن كه سیده زنان عالمیان و كلمه بی پایان خداوند است و هیچ كس غیر از خدا و خود معصومان را یارای شناخت همه فضایلش نیست، در عین حال كاملترین الگوی جهانیان است و بلكه به همان دلیل تا ابد الگوی همگان است.
● عصمت و طهارت فاطمه(س)
در اعتقاد شیعیان، هیچ گونه تردیدی در عصمت و پاكی اهل بیت(ع) از هرگونه معصیت و پلیدی وجود ندارد. چنین عقیده ای محصول براهین عقلی و نقلی بسیار است كه در مجموع هرگونه شكی را در این زمینه از بین می برد. روایات معتبر در این زمینه از نظر لفظی و معنوی بیش از حد تواتر است. در قرآن كریم نیز آیات متعددی بر این معنا صراحت یا اشارت دارند. مثلاً آیاتی كه بر وجوب اطاعت بی چون و چرا از اهل بیت(ع) دلالت دارند، لزوم عصمت آنها را نیز به ارمغان می آورند. لكن یكی از صریح ترین آیاتی كه در این زمینه وجود رارد، آیه ۳۳ از سوره احزاب است كه به آیه تطهیر شهرت یافته است: «}ِنَما یریدُ ا... لِیذْهِبَ عَنْكُمُ الرجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهرَكُمْ تَطْهیراً؛ خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.»(۱۴)
شیعیان اتفاق نظر دارند كه مراد از «اهل بیت(ع)» در آیه شریفه، خمسه طیبه یعنی پیامبر اكرم(ص)، علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) هستند و به تبع آنها بقیه ائمه را نیز شامل می شود. روایاتی كه در تفسیر این آیه شریفه بر خمسه طیبه وارد شده است، بسیار زیاد است. در تعدادی از این روایات متواتر آمده است كه پیامبر(ص)؛ علی، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) را زیر كسا(عبا) قرار داد و این آیه در حق آنان نازل شد.(۱۵) اهل سنت نیز روایات بسیاری را نقل كرده اند كه همین تفسیر در آنها ارایه شده است. حسكانی در «شواهد التنزیل» بیش از ۱۳۰ حدیث در این زمینه نقل كرده است. صحیح مسلم، صحیح ترمذی، مسند حنبل، تفسیر طبری، درالمنثور سیوطی و... نیز احادیثی در این زمینه نقل كرده اند. در «احقاق الحق» بیش از هفتاد منبع از منابع معروف اهل سنت گردآوری شده و منابع شیعه در این زمینه از هزار هم می گذرد.(۱۶)
از نگاه قرآن كریم، حضرت فاطمه(س) كرامتهای منحصر به فرد نیز دارد؛ شب قدر بودن فاطمه(س) كه در تفسیر فرات كوفی(۱۷) از امام صادق(ع) نقل شده، از جمله اسراری است كه به تصریح همان حدیث، فهم آن بر همگان میسر نیست و بحث از آن نیز مجالی دیگر می طلبد.
اختر تابناك زنان عالم
از دیگر ویژگی های فاطمه زهرا(س) این است كه سیده زنان عالمیان است و احادیث متواتر(۱۸) نیز در این زمینه وارد شده است كه این عقیده آسمانی را تأیید می كند. هر چند این عقیده به لفظ «سیدهٔ نساء العالمین» در قرآن كریم نیامده است ولی قرآن كریم با تعبیر «كوكب دری» كه ستاره فروزان عالم اختران است، به بهترین وجه بر این كه فاطمه(س) سیدهٔ زنان عالمیان است، اشاره كرده است؛ آیه ۳۵ سوره نور می فرماید: «ا... نُورُ السَماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاهٍٔ فیها مِصْباحُ الْمِصْباحُ فی زُجاجَهٍٔ الزَجاجَهُٔ كَأَنَها كَوْكَبُ دُرِی؛ خداوند نور آسمانها و زمین است مثل نور خداوند همانند چراغدانی است كه در آن چراغی (پر فروغ) باشد و آن چراغ در شیشه ای است. آن شیشه گویی ستاره ای فروزان است»(۱۹). امام صادق(ع) در تفسیر آیه شریفه فرمودند: «فَاطِمَهُٔ كَوْكَبُ دُرِی بَینَ نِسَاءِ أَهْلِ الدنْیا؛ فاطمه ستاره درخشان زنان دنیاست».(۲۰)

۱- الاحتجاج، ج۲، ص۳۰۵ بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۶۴: وَ أَنْتِ بِحَمْدِ ا... عَالِمَهُٔ غَیرُ مُعَلَمَهٍٔ فَهِمَهُٔ غَیرُ مُفَهَمَهٔ
۲- الخصال، ج۱، ص۲۲۵ بحارالانوار، ج۹۶، ص۳۸۳: وَ اخْتَارَ مِنَ النِسَاءِ أَرْبَعاً مَرْیمَ وَ آسِیهَٔ وَ خَدِیجَهَٔ وَ فَاطِمَهٔ
۳- (۴)النساء۱۷۱
۴- (۳)آل عمران ۴۵
۵- (۲)البقرهٔ۳۷
۶- الكافی، ج۸، ص۳۰۴، ح۴۷۲، وسائل الشیعهٔ، ج۷، ص۹۹، ح۸۸۴۵، بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۲۶، ح۹ ۷- (۱۸)الكهف ۱۰۹
۸- (۳۱)لقمان ۲۷
۹- الاحتجاج، ج۲، ص۴۵۴، الاختصاص، ص۹۳، بحارالانوار، ج۴، ص۱۵۱
۱۰- المحاسن، ج۱، ص۱۹۳، بحارالانوار، ج۱، ص۹۱
۱۱- (۱۹)مریم ۳۰
۱۲- (۱۴)}براهیم ۱۱
۱۳- الامالی للطوسی، ص۴۸۱، ح۱۰۵۰، بحارالانوار، ج۲، ص۶۹، ح۲۳: «}ِنَا أُمِرْنَا مَعَاشِرَ الْأَنْبِیاءِ أَنْ نُكَلِمَ النَاسَ بِقَدْرِ عُقُولِهِم»
۱۴- (۳۳)احزاب ۳۳
۱۵- الكافی، ج۱، ص۲۸۶
۱۶- دایرهٔالمعارف قرآن كریم، ج۱، ص۴۲۴
۱۷- تفسیرفرات الكوفی، ص۵۸۱، ح۵۸۱، بحارالانوار، ج۴۳، ص۶۵، ح۵۸
۱۸- الكافی، ج۱، ص۴۵۸، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۷۹، تهذیب الاحكام، ج۳، ص۱۱۰
۱۹- (۲۴)النور۳۵
۲۰- الكافی، ج۱، ص۱۹۵، بحارالانوار، ج۴، ص۱۸

منبع : بانک اطلاعات اخبار مجمع جهانی اهل بیت