غبار فراموشی روی میراث ماندگار ایران زمین

در دنیای امروز میراث فرهنگی یکی از افتخارات هویتی هر قوم و ملتی محسوب می شود که در این میان ایران زمین با دارا بودن تمدنی والا و چند هزار ساله در ابعاد باستانی و اسلامی از گنجینه های ناب و ارزشمندی برخوردار است که هر کدام به خوبی نماد ذوق، هنر، اصالت و سابقه ای درخشان است.
میراث فرهنگی در ایران که در دو بخش مادی و معنوی قابل بررسی است دارای شاخه و شاخصه های متعددی است که متأسفانه باید اذعان داشت تاکنون این میراث گرانبها به درستی معرفی نشده است و چه بسا بسیاری از مردم این آب و خاک با میراث فرهنگی و سابقه های مهم تاریخی کشورشان آشنا نیستند، از طرفی هم بسیاری از مکان های مهم تاریخی مورد حمایت همه جانبه مسئولان قرار نگرفته است. اگر گذری به یکی از اماکن تاریخی در چهار گوشه ایران اسلامی داشته باشید حتماً دیده اید که بخش هایی از میراث گرانبهای تاریخی و فرهنگی ما از بی توجهی مسئولان مربوطه رنج می برد.
امروز میراث فرهنگی ما نه تنها برای مردم سایر ملل و گردشگران خارجی ناآشناست بلکه بسیاری از مردم کشورمان هنوز با این اماکن و مراکز تاریخی آشنایی کافی ندارند و بعضاً مرجع پاسخگویی هم درباره معرفی و شناخت این میراث ارزشمند به جامعه وجود ندارد.
در این گزارش به دنبال راهکارهایی برای چگونگی جذب گردشگر داخلی و خارجی و نحوه معرفی میراث فرهنگی کشورمان به مخاطبان هستیم.
لازم به ذکر است که تماس ها و پی گیری های مکرر ما برای انجام گفتگو با مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بی نتیجه ماند، گویا مسئولان این سازمان از انجام مصاحبه مطبوعاتی منع شده اند!
● ناآشنایی مردم با مراکز تاریخی و باستانی
میراث فرهنگی بازتاب ارزش های تاریخی و نمادی از قدمت تاریخی و فرهنگی یک ملت است.
برخی از کارشناسان و صاحب نظران بر این عقیده اند که نباید به میراث فرهنگی نگاهی صرفاً فیزیکی داشت، چون این آثار منتقل کننده فرهنگ و ارزش های مورد توجه گذشتگان است.
اما با تمام این تفاسیر یکی از بزرگترین معضلاتی که دامنگیر میراث فرهنگی و صنعت گردشگری در ایران شده، ناشناخته ماندن این آثار و معرفی نشدن آنها به مردم است.
«محمد خزایی» دانشجوی دانشگاه تهران به ضعف دستگاه های متولی میراث فرهنگی در معرفی این آثار اشاره می کند و می گوید: «در سازمان میراث فرهنگی هیچگونه برنامه ای در معرفی آثار باستانی، تاریخی و مذهبی به مردم دیده نمی شود و خیلی از مردم با آثار باستانی کشورمان آشنایی ندارند.»
وی نقش رسانه ملی و مطبوعات را در معرفی آثار باستانی مهم توصیف می کند و می گوید: «اگر می خواهیم در جذب گردشگران داخلی و خارجی موفق باشیم چاره ای نداریم جز اینکه از طریق رسانه های فراگیری از جمله رادیو و تلویزیون و برخی مطبوعات تأثیرگذار، به اطلاع رسانی در این باره بپردازیم.»
یکی از دبیران بازنشسته آموزش وپرورش که اخیرا از اماکن تاریخی شیراز بازدید کرده می گوید: متاسفانه در این شهرها حتی راهنمایی هم وجود ندارد تا مسافران آدرس مکان های تاریخی را بدانند، از نظر وضعیت بهداشتی و رفاهی هم امکانات مناسبی در مراکز تاریخی و باستانی وجود ندارد.»
وی می گوید: «میراث فرهنگی بخشی از افتخارات تاریخ ما را نشان می دهد و سزاوار نیست اینچنین مورد بی توجهی قرار بگیرند.»
یکی از خبرنگاران که اخیرا از معبد آناهیتا در کنگاور دیدن کرده بود به سرویس گزارش کیهان می گوید: «قبلا هیچگونه اطلاعی درباره معبد آناهیتا نداشتم واقعا فکر نمی کردم که اینقدر زیبا و جذاب باشد. اما چندی پیش که به بازدید آنجا رفتم از یک طرف به خود می بالیدم از اینکه یک ایرانی با چنین قدمت و سابقه تاریخی هستم، از طرف دیگر هم متاسف شدم از اینکه چرا این مکان ارزشمند تاریخی را رها کرده اند و هیچگونه اطلاع رسانی در معرفی آن انجام نمی دهند، از همه مهمتر اطراف این مکان تاریخی مملو از آشغال است و در بی توجهی مسئولین گرفتار شده است.»
وی می گوید: اگر در کنار چنین آثار تاریخی، امکانات رفاهی مناسبی برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم کنیم و در سطح رسانه های جمعی به معرفی این آثار بپردازیم می توانیم در جذب توریست به چنین مناطقی موفق باشیم.»
این روزنامه نگار وضعیت برخی از اماکن تاریخی را بسیار تاسفبار می داند و می گوید: « در برخی از اماکن باستانی آنقدر محیط نامناسب و غیربهداشتی وجود دارد که واقعا مایه آبروریزی است و معلوم نیست که پاسخگوی این مسایل چه کسانی هستند.»
خانم امیری که دبیر یکی از دبیرستان های منطقه ۱۸ تهران است از وضعیت نامناسب اماکن عمومی در شمال کشور گلایه دارد و می گوید: در شمال ایران که یکی از مراکز مهم گردشگری کشورمان محسوب می شود ساحل خوب و با امکانات مناسب دیده نمی شود و اغلب اماکن دولتی و خصوصی ساحل دریا را تصرف کرده اند، از طرفی هم هیچگونه اطلاع رسانی به مسافران جهت بازدید از اماکن باستانی و تاریخی داده نمی شود، از همه مهمتر هتل یا مسافر خانه ای که هم قیمت مناسبی داشته باشد و هم از امکانات رفاهی خوبی برخوردار باشد در شمال وجود ندارد.»
● ۶۰۰ میلیارد ریال تسهیلات به میراث فرهنگی
با توجه به اینکه با ضعف اطلاع رسانی و معرفی مکان های تاریخی و فرهنگی کشورمان روبرو هستیم و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم از کمبود یا نبود بودجه شکوه و گلایه داشت، اما چندی پیش مسئولان این سازمان از ابلاغ ۶۰۰ میلیارد ریال یارانه به میراث فرهنگی و گردشگری خبر دادند.
همواره مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرده اند که در حوزه گردشگری ایران بر اساس سند چشم انداز و تا افق ۱۴۰۴ باید به مجموع ۳۰ هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری و جذب ۲۰ میلیون گردشگر دست پیدا کنیم.
با وجود اقدامات انجام شده در حوزه سرمایه گذاری و تامین پنج هزار میلیارد تومان سهم دولت و ۲۵ هزار میلیارد تومان آورده بخش خصوصی پیش بینی می شود تحقق این اعداد تا چهار سال آینده محقق شود.
اما بسیاری از کارشناسان یکی از عمده ترین دلایل موفق نبودن کشورمان در موضوع میراث فرهنگی و گردشگری را فعال نبودن بخش خصوصی می دانند و بر این باورند که دولت به تنهایی نمی تواند در این عرصه به توفیقات قابل ملاحظه ای دست پیدا کند.
«محمد آذرنیا» کارشناس میراث فرهنگی می گوید: متاسفانه هنوز به بخش خصوصی میدان کافی نداده ایم و این بخش که می تواند بهتر و قوی تر از دولت وارد موضوعات میراث فرهنگی و گردشگری شود هنوز از اعتماد و اطمینان کافی برای سرمایه گذاری در این بخش برخوردار نیست، از طرفی هم هنوز زیر ساخت های اصلی برای جذب گردشگر را مهیا نکرده ایم و برنامه های مدونی نیز وجود ندارد.»
وی می گوید: «در راه جذب گردشگر لازم است که مجموعه ای از قبیل حمل و نقل ریلی، زمینی و هوایی، امنیت گردشگران و امکانات رفاهی و بهداشتی به آسانی فراهم شود و در کنار این موارد به اطلاع رسانی لازم هم بپردازیم، اما متأسفانه به غیر از شهرهایمیراث فرهنگی در کشور ما مجموعه ای از توانمندی ها و قابلیت های تمدنی و فرهنگی ملی است که نسبت بسیار تنگاتنگی با فرهنگ، هنجارها و ارزش های متعارف زندگی موجود دارد، در این میان وظیفه داریم این میراث گرانبها را که در نمادها، اشیاء، بناها و بخشی از خرده فرهنگ ها که از گذشته های دور منتقل شده را به نسل آینده بشناسانیم و به معرفی آن بپردازیم.
حفظ میراث فرهنگی و معرفی آن به جامعه رسالت خطیری است که برای انجام آن نیاز به ابزارهای متعدد و کارآمدی در حیطه های مختلف از جمله مدیریت صحیح، برنامه های مدون و حضور جدی و فعال بخش خصوصی دارد.
اما متأسفانه باید اذعان داشت که در بخش میراث فرهنگی و گردشگری نه شاهد مدیریتی توانمند بوده ایم و نه از برنامه های کارشناسی و مدون خبری بوده و نه بستر حضور فعال بخش خصوصی مهیا شده است، و این بخش برای سرمایه گذاری در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری همیشه با شک و تردید همراه بوده است، به بیان دیگر نه اعتبارات کافی در اختیار بخش خصوصی بوده و نه این بخش به اعتماد کافی در جذب گردشگر رسیده است.
این در حالی است که ملت ما یک ملت تاریخی است و با گذشته خود پیوندی عمیق دارد، از طرفی هم این پشتوانه عظیم فرهنگی، باستانی، تاریخی و ملی نقطه اتکای تاریخی نسل های آینده ماست.
● آسیب شناسی مواریث فرهنگی
کارشناسان حوزه میراث فرهنگی بر این باورند که اگر ما بتوانیم به صورت صحیح و کاملا دقیق و مدون آنچه که در گذشته به عنوان هنجارهای فرهنگی- تاریخی وجود داشته را کالبدشکافی کرده و مبانی فکری این فرهنگ را استخراج کنیم، اینها می توانند به خوبی آموزه های بسیار ارزشمندی برای تقویت هویت فرهنگی جامعه باشند.
«محمدرضا شاکری» تاریخ شناس و استاد دانشگاه می گوید؛ «وجود مواریث متعدد و متنوع فرهنگی و باستانی که در جای جای کشورمان وجود دارد خود فرصت مناسبی را فراهم می کند تا به برنامه ریزی در این باره بپردازیم، خیلی از کشورهای دنیا با توجه به اینکه هیچگونه آثار تاریخی و باستانی ندارند اما به طور مصنوعی فضای زیبا و شادی را در کنار ساحل فراهم کرده و با تبلیغات فراوان در سطح جهان در حال جذب گردشگر از سراسر دنیا هستند، حال کشور ما که چهار فصل سال را همیشه با خود دارد چرا از فرصت مناسب وجود مواریث فرهنگی بی بهره است که باید به آسیب شناسی این موضوع پرداخت و چرایی این مسئله را به خوبی مشخص کرد.»
وی می گوید: «در کشور ترکیه طبق آماری که خودشان اعلام کردند برگزاری مراسم عرفانی مولانا چیزی در حدود ۲۲ میلیارد دلار برای این کشور درآمد داشته و توانسته افراد فراوانی را به این مراسم جذب کند، حال مایه تأسف است که ما با وجود این همه مراکز تاریخی و گردشگری حدود یک درصد از گردشگران کل جهان را دارا هستیم.»
طبق اعلام سازمان جهانی یونسکو در یکسال گذشته حدود یک میلیارد گردشگر در سطح جهان به جهانگردی و بازدید از اماکن باستانی و تاریخی کشورهای دنیا پرداختند که از این رقم حدود ۶۰۰ میلیون نفر از کشورهای اروپایی دیدن کردند و حدود یک میلیون و ششصد هزار نفر هم به ایران سفرکرده اند که این رقم چیزی در حدود یک درصد! از گردشگران کل جهان را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که با توجه به جاذبه های بالای گردشگری و وجود اماکن مهم و متعدد تاریخی و باستانی باید جایگاه خوبی را در صنعت گردشگری جهانی داشته باشیم اما متأسفانه در حال حاضر از چنین جایگاهی برخوردار نیستیم.
● دلایل متعدد بی توجهی به میراث فرهنگی
یک نظریه کارشناسی می گوید که اگر خواهان کشوری قدرتمند با سیاستی پایدار هستیم باید توجهی ویژه به مقوله گردشگری و میراث فرهنگی داشته باشیم.
شاکری می گوید: «بی توجهی به میراث فرهنگی و گردشگری در کشورمان دلایل متعدد تاریخی و مدیریتی دارد و متأسفانه هیچگاه موانع این مسیر را به درستی آسیب شناسی کارشناسانه نکردیم، همین مسئله سبب شده تا صنعت گردشگری در کشور ما حرفی برای گفتن نداشته باشد و در مقایسه با کشورهایی که هیچگونه جاذبه طبیعی در جذب توریست ندارند بسیار ضعیف باشیم که البته بخش عمده این ضعف متوجه مدیریت در این حوزه است.»
یکی از مشکلات اصلی پیش روی جذب گردشگر داخلی و خارجی کمبود و یا حتی نبود امکانات رفاهی و بهداشتی در کنار مراکز تاریخی است، از طرفی هم کمبود امکاناتی مانند حمل و نقل، اماکن اقامتی و تجهیزات پروازی از میل و رغبت گردشگران کاسته است.
● سند ملی گردشگری در حال تدوین است
محمدشریف ملک زاده، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می گوید: «سند ملی گردشگری سلامت بر اساس سند چشم انداز ۲۰ساله گردشگری کشور در حال تدوین است.»
به گفته این مقام مسئول، یکی از بزرگترین مشکلات ما این است که ظرفیت ها را به خوبی نمی شناسیم و در به کارگیری آنها از برنامه ای مدون برخوردار نیستیم.
معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری می گوید: «ایران منابع و ظرفیت های درمانی و میراث طبیعی بسیاری دارد اما تاکنون معرفی نشده اند و اگر از آنها استفاده نشود مانند این است که هیچ چیزی نداریم.»
به اعتقاد این مقام مسئول، در ایران زمینه برای تحقق جذب ۲۰ میلیون گردشگر به شرط استفاده از داشته ها و ظرفیت ها وجود دارد و اگر کشورهای حاشیه خلیج فارس را که فرهنگ مشترک با ما دارند بتوانیم جذب کنیم بیشتر از رقم پیش بینی شده به کشور می توان جذب کرد.
اما سیدحسن موسوی، معاون سرمایه گذاری و طرح های سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه حجم سرمایه گذاری پیش بینی شده در سند چشم انداز ۲۰ساله، ۱۴سال زودتر در حوزه گردشگری محقق می شود در یک نشست رسانه ای می گوید: «بلندترین گام برداشته شده در حوزه گردشگری با اعطای سه هزار میلیارد تومان تسهیلات یارانه دار در سال ۱۳۸۶ و همچنین ارایه سه هزار میلیارد تومان تسهیلات بدون یارانه و با سود حداکثری ۱۲درصد صورت گرفت.»
وی با اشاره به تسهیلات اختصاص یافته از محل بنگاه های زودبازده می گوید: «مجموع تسهیلات اختصاص یافته از این محل ۱۵ هزار میلیارد تومان بود که با وجود مصوبه تخصیص ۱۰درصد این تسهیلات به حوزه گردشگری در نهایت ۷۵ هزار میلیارد ریال نیز از این محل به حوزه گردشگری اختصاص می یافت.»
موسوی دیگر برنامه را در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در عرصه جذب سرمایه گذاری، توسعه ظرفیت اقامتی و ساخت هتل ها می داند و می گوید: «فراهم کردن مقدمات ایجاد یک هزار هتل در کشور که ۲۵۰ هتل بیشتر از ظرفیت مجموع هتل های کشور در طول سال های متمادی است از جمله مواردی است که تأکید فراوانی بر اجرای سریع آن وجود دارد.»
به گفته موسوی، مطالعه۹۲ روستای هدف گردشگری، سامان دهی سواحل دریای خزر، پیگیری ایجاد سرویس های بهداشتی و ایجاد شهرهای گردشگری در تهران، دماوند، گیلان و خراسان نیز از دیگر پروژه هایی هستند که در معاونت سرمایه گذاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پیگیری می شوند.
● ۹برابر شدن بودجه سازمان میراث فرهنگی
حمید بقایی، قائم مقام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در روزهای اخیر از ۹برابر شدن بودجه این سازمان برای سال ۱۳۸۷ خبر داد.
طبق گفته این مقام مسئول، دولت در سال جاری طی سفرهای استانی رقم ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلیارد تومان تعهد مالی برای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایجاد کرده که براساس پیگیری های این سازمان قرار شده است در بودجه سال ۱۳۸۷ رقم ۱۰۵ میلیارد تومان برای این موضوع اختصاص دهد و مابقی آن نیز تا پایان برنامه چهارم توسعه تأمین می شود.
وی می گوید: «بودجه این سازمان برای سال ۱۳۸۷ به همراه ۱۰۵ میلیارد تومان سفرهای استانی رقم ۱۹۷ میلیارد تومان است در حالی که بودجه این سازمان امسال۸۷ میلیارد تومان تعیین شده است که تا پایان سال نیز ۶۰درصد آن پرداخت می شود.»
به گفته قائم مقام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بودجه ۱۹۷ میلیارد تومانی در مقایسه با ۸۷میلیارد تومان امسال ۱۰۵ تا ۱۱۰ درصد رشد دارد.
بقایی تصریح می کند: «طبق مصوبه دولت پنج درصد از کل اعتبارات عمرانی هر استان به امر توسعه زیرساخت های گردشگری اختصاص می یابد که مجموع آن در تمام استان های کشور ۲۵۰میلیارد تومان می شود.»
وی با بیان اینکه مجموع بودجه سازمان میراث فرهنگی برای سال ۱۳۸۷ رقمی حدود ۵۰۰میلیارد تومان است می گوید: «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هیچ دوره ای از چنین وضعیت اعتباری برخوردار نبوده است و این رقم نشان دهنده توجه ویژه به حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.» اما در کنار توضیحات مسئولان سازمان فوق یک سؤال اساسی باقی است و آن اینکه در حوزه مدیریت و برنامه ریزی چه تحولی صورت گرفته یا خواهد گرفت و آیا سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با توجه به افزایش ۹برابری بودجه اش در سال آینده به فکر تدوین برنامه های جامعی در حوزه تحت مدیریتش هست یا نه، در بر همان پاشنه می چرخد... برخی کارشناسان در تحلیل خود در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان به موارد مهمی اشاره کرده اند.
«علی اکبر مبکی» جامعه شناس و استاد دانشگاه می گوید: «افزایش بودجه باید همراه با تحول در حوزه مدیریت باشد، چون مدیری که هیچگونه برنامه راهبردی برای تحقق کارهای خود ندارد و از همه مهمتر از قدرت برنامه ریزی و مدیریت توانمند برخوردار نیست قطعاً نمی تواند کاری از پیش ببرد و بالارفتن اعتبار مالی هم نمی تواند در حوزه چنین مدیری تحول بیافریند.»
وی به نحوه مدیریت در بخش میراث فرهنگی اشاره می کند و می گوید: «هنگامی که اعلام می کنند بودجه ما ۹برابر شده باید مدیریت و برنامه های جامع نیز به همین میزان رشد کند، اما در طول ده سال اخیر احساس می شود که در نحوه جذب گردشگر و معرفی اماکن تاریخی و باستانی و حفاظت از میراث ماندگار فرهنگی با سوء مدیریت روبرو بوده ایم و تا زمانی که این مسئله درست نشود افزایش بودجه نمی تواند مؤثر باشد.»
«حیدری» کارشناس مسائل فرهنگی و از اساتید دانشگاه نیز دراین باره می گوید: «باید در وهله اول مدیریت های فرهنگی را اصلاح کنیم بعد به بحث افزایش بودجه بپردازیم، گرچه تعدد مراکز تصمیم ساز فرهنگی سبب نداشتن برنامه ای جامع در ابعاد مختلف فرهنگ در کشورمان شده است اما هنوز به معرفی جامع و کامل مواریث فرهنگی نپرداخته ایم و از همه مهمتر هنوز هیچگونه برنامه ای هم در این راستا نداریم.»
اما محسن اکبرآبادی از کارشناسان امور فرهنگی از منظر دیگری به این موضوع می نگرد و می گوید: «در معرفی میراث فرهنگی و جذب گردشگر نمی توان همه مسئولیت ها و برنامه ها را متوجه سازمان میراث فرهنگی بدانیم چرا که به عنوان مثال رایزن فرهنگی نیز می تواند نقش مهمی داشته باشد و باید یکی از برنامه های رایزن فرهنگی معرفی همه جانبه فرهنگ، اصالت، هنر و تاریخ ایران به جامعه جهانی باشد اما متأسفانه تاکنون هیچگونه اقدامی کارساز و مؤثر از سوی رایزنان فرهنگی ایران در خارج از کشور ندیده ایم و بعضا مشخص نیست که کار و فعالیت آنها چیست و در حال انجام چه کارهایی هستند.»
وی می گوید: «معرفی آثار تاریخی، باستانی و مواریث فرهنگی ایران به خارج از کشور باید یکی از وظایف تعیین شده رایزنان فرهنگی باشد، یعنی اگر یک اروپایی می خواهد به ایران سفر کند باید از طریق رایزن فرهنگی مستقر در سفارتخانه های کشورمان راهنمایی شود و اصولا باید آنها به تبلیغات گسترده ای در خارج از کشور بپردازند، اما متأسفانه حداقل در ده ساله اخیر گویا از آنها نه انجام چنین کاری خواسته شده و نه اصلا درصدد این امر مهم هستند.»در سال آینده و طبق مصوبه دولت، پنج درصد از اعتبارات عمرانی و اعتبارات ملی استانی برای توسعه زیرساخت های گردشگری هزینه می شود، بودجه عمرانی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز ۹ برابر افزایش یافته که این در تاریخ ایران بی نظیر است.
اما سؤال اینجاست که در کنار این افزایش اعتبارات آیا شاهد تحولاتی بنیادین در عرصه میراث فرهنگی و جذب گردشگر داخلی و خارجی خواهیم بود؟
مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری لطفاً به افکار عمومی پاسخ دهند که آیا در کنار افزایش ۹ برابر بودجه این سازمان، نحوه مدیریت و برنامه های آن نیز به همین مقدار افزایش می یابد و از همه مهمتر آیا این افزایش بودجه پایانی خواهد بود بر مدیریت خموده و خسته این سازمان...
اما واقعیتی که امروز در عرصه مدیریت میراث مادی و معنوی ایران زمین با آن روبرو هستیم حکایت از بی برنامه گی، عدم شناخت پتانسیل های موجود و بی توجهی به جوهر نمادین مواریث فرهنگی، تاریخی و ملی دارد و به بیان ساده تر باید گفت که مدیریت میراث فرهنگی و گردشگری در کشور ما نیاز به یک خانه تکانی اساسی دارد.
● میراث فرهنگی شناسنامه ملی است
دردنیای پیچیده و پـرزرق و برق امروزی یکی از افتخارات هر ملتی وجود میراث فرهنگی است.
دکتر کیومرث فلاحی، صاحب نظر درامور میراث فرهنگی واستاد دانشگاه درگفتگو با سرویس گزارش روز کیهان به اهمیت و نقش میراث فرهنگی اشاره می کند و می گوید: میراث فرهنگی وآثارتاریخی و باستانی برای یک کشور حافظه جمعی و شناسنامه ملی و هویتی است، یعنی اگر بخواهیم برای هر کشوری سند ملی درنظربگیریم. باید به نوع و قدمت آثار تاریخی و فرهنگ ملی، مذهبی، مادی و معنوی آن توجه کنیم، چون همین مواریث فرهنگی هستند که پایه های روح جمعی و شخصیتی یک ملت را پایه گذاری می کنند.
ستار هدایت خواه، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز بر این باوراست که کشور ما یکی از متنوع ترین کشورهای جهان از نظر آب و هوایی و میراث فرهنگی است، اما هنوز در احداث هتل، اقامتگاه، مراکز بهداشتی و درمانی برای گردشگران، حمل و نقل و ... ناتوان بوده ایم و حتی بسترهای جذب گردشگر را مهیا نکرده ایم.
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس می گوید:«حتی برخی کشورها درآمدشان در بخش توریست و جذب گردشگری بیشتر از درآمدهای نفتی ماست، درحالی که شاید نصف ما هم جاذبه های گردشگری نداشته باشند، اما چون مدیریت قوی و برنامه های کارشناسی دقیقی دراین زمینه دارند، از همین رو موفق تر از ما عمل می کنند.
وی یکی از موثرترین کارها در جذب گردشگر را فعالیت مستمر تبلیغاتی می داند و رسانه های جمعی کشورمان را به عنوان بهترین وسیله معرفی برای آثار باستانی و تاریخی اعلام می کند و می گوید:«امروزه با توجه به شبکه های گسترده ارتباطی به راحتی می توانیم به معرفی آثار تاریخی و باستانی و جاذبه های گردشگری بپردازیم، به عنوان مثال سایت های اینترنتی و مراکز فرهنگی ایران در خارج از کشور و رایزنان فرهنگی و برگزاری همایش های مختلف می تواند ما را در جذب گردشگر موفق کند، خصوصا در جذب کشورهای همسایه برای بازدید اماکن تاریخی و مذهبی می توانیم موفق باشیم.»
● میراث سازی غرب
کشورهای غربی از نظر قدمت و اصالت از سابقه کهن تاریخی برخوردار نیستند و آن دستاوردی که مشرق زمین و خصوصا ایران اسلامی در ابعاد میراث فرهنگی، ملی و تاریخی دارد، آنها از آن بی بهره اند، اما با این حال برخی از کشورهای غربی در چند سال اخیر در حال میراث سازی و ساختن و دایر کردن اماکنی هستند تا برای خود برگ هویتی درست کنند و بعضا با تبلیغات و سر و صدای فراوان به جذب گردشگر و بازدیدکننده برای آن اماکن بپردازند.
دکتر فلاحی در تشریح این مسئله می گوید: «امروزه میراث سازی در میان کشورهای غربی رواج دارد و برخی از این کشورها در حال ساخت تابوهایی هستند تا از آن به عنوان میراث فرهنگی بهره برداری کنند. به عنوان مثال جامعه آمریکا که در حدود ۲۰۰ سال هم سابقه فرهنگی و تمدنی ندارد اما می بینیم که به دنبال میراث سازی هستند و مثلا منزل یک نویسنده، هنرمند و یا یکی از مشاهیر خود را به موزه و میراث مبدل می کنند و برای جذب بازدیدکننده از انواع تبلیغات موجود هم استفاده می کنند و می خواهند آن مکان را به عنوان یک سند ملی و پرافتخار به جهانیان معرفی کنند، که البته از این موارد در کشورهای اروپایی و آمریکایی فراوان یافت می شود.»
دکتر فلاحی در ذکر مثال دیگری از کشورهای اروپایی درباره میراث سازی می گوید: «در پاریس فرانسه و نزدیکی برج ایفل و درست در جایی که «فرانسوا دایانا» همسر سابق ولیعهد انگلیس تصادف کرد، امروزه از سوی این کشور به موزه و مکانی تاریخی و ملی مبدل شده و آنچنان برای آن تبلیغ کرده اند که بسیاری از گردشگران در سفر به فرانسه تحت تأثیر همین تبلیغات دوست دارند حتما آن مکان را ببینند، که تمام این موارد حکایت از میراث سازی توسط کشورهای غربی دارد، یعنی این کشورها می دانند که از سابقه تمدنی و افتخارات فرهنگی و ملی برخوردار نیستند، از همین رو به دنبال ساخت چنین میراثی هستند، اما جالب است که کشور ما با این همه افتخار تاریخی و تمدنی در جذب گردشگر داخلی و خارجی و معرفی این آثار بسیار ضعیف تر و ناتوان تر از آنها است.»
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه میراث فرهنگی هر کشوری گذشته را به حال و حال را به آینده وصل می کند، می گوید: «معمولا دولت ها نمی توانند به طور کامل و در سطحی گسترده و همه جانبه به موضوع میراث فرهنگی و جذب گردشگر بپردازند، در این میان لازم است تا تشکل های غیردولتی-NGO- نقش فعال تری داشته باشند و بخش خصوصی نیز در سرمایه گذاری جدی تر وارد این عرصه شود.»
قصابان تهرانی بهتر از متولیان میراث فرهنگی عمل می کنند!
پس از مشاهده منزل انیس الدوله، همسر سوم ناصرالدین شاه که هم اکنون متعلق به صنف قصابان تهران است و همچنین پس از مشاهده تلاش های وسیع آنها برای حفظ و مرمت این اثر و بی توجهی های مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، متوجه می شوید که در حال حاضر صنف قصابان تهران بهتر از مسئولان میراث فرهنگی کشور عمل می کنند!
به نقل از خبرگزاری برنا، این خانه در محله امیریه تهران دارای قدمت ۱۳۵ سال است.
همین موضوع را با دکتر فلاحی در میان می گذارم، وی می گوید: «خراب کردن دستاوردها و مواریث به جای مانده تاریخی و فرهنگی به نوعی تباه کردن آینده ات، یعنی اگر ملتی گذشته خود را از دست بدهد قطعاً در آینده از افتخارات تاریخی برخوردار نخواهد شد، وجود میراث تاریخی و تمدنی برای هر ملتی برگشت به خویشتن است و حس اعتماد به نفس ملی را در ملت ها افزایش می دهد، یکی از معضلاتی که در سال های اخیر با آن روبرو بوده ایم خراب کردن آثار باستانی و تاریخی است مثل خانه آیت الله بهبهانی، خانه ایرج میرزا در خیابان ۳۰ تیر و بسیاری از محلاتی که به نوعی شناسنامه تهران محسوب می شوند.»
این استاد دانشگاه حفظ میراث فرهنگی ومعرفی آنها به جامعه را یک حرکت ملی توصیف می کند و می گوید: «باید بسیاری از نهادها مثل آموزش و پرورش، وزارت ارشاد، وزارت علوم و... دست به دست هم دهند و به معرفی و حفاظت از این مواریث ارزشمند بپردازند، یعنی در این باره به یک عزم و اراده ای ملی نیاز داریم.»
‌● توسعه گردشگری شرایط مطلوبی ندارد
بسیاری از کشورها عمده درآمد شان متکی به صنعت گردشگری است، بدون شک ایران نیز در صورت استفاده از توانایی های میراث فرهنگی می تواند در این حوزه به خوبی فعال باشد.
«جواد آرین منش» عضوکمیسیون فرهنگی و نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی می گوید: «تا زمانی که به حوزه میراث فرهنگی و گردشگری بودجه لازم اختصاص داده نشود، زیر ساخت ها مهیا نگردد و بخش خصوصی به طور مستمر فعال نشود و تا زمانی که مدیریت و برنامه ریزی ها را به درستی طراحی و هدایت نکنیم نمی توانیم در عرصه گردشگری حرفی برای گفتن داشته باشیم.»
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس یک بخش از عدم استقبال گردشگر خارجی از کشورمان را تبلیغات منفی غرب علیه ایران می داند و می گوید: «متأسفانه بسیاری از گردشگران خارجی تحت تأثیر فضای تبلیغی رسانه های غربی قرار گرفته اند و ما هم نتوانسته ایم واقعیت های موجود را برای گردشگران خارجی تشریح کنیم و هنوز دستاوردهای عظیم تاریخی و باستانی ما برای خارجی ها ناآشنا باقی مانده است، در این میان نقش رایزنان فرهنگی قوت می گیرد و باید آنها نیز در این امر خطیر یاری رسان باشند.»
● پلیس توریست
آرین منش، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس پیشنهادی را به مسئولان دولتی می دهد و می گوید: «هنگامی که یک گردشگر خارجی به کشورمان وارد می شود به یک راهنمای امین نیاز دارد تا جاذبه های طبیعی و آثار باستانی و انواع صنایع دستی ایران را به او نشان بدهد، بنده پیشنهاد می دهم که در این باره افرادی را تحت عنوان «پلیس توریست» آموزش دهیم تا گردشگر خارجی با اطمینان و احساس امنیت کامل به مراکز تاریخی و فرهنگی کشورمان مسافرت کند، پلیس توریست هم می تواند حافظ جان و مال گردشگر باشد و هم می تواند راهنمایی صادق ومطمئن برای توریست های خارجی باشد.»
وی به محدودیت های فرهنگی در کشورمان اشاره می کند و می گوید: «پایبندی به اعتقادات دینی و شرعی در کشورمان برای گردشگران غیرمسلمان یک محدودیت از ناحیه آنها تلقی می شود و شاید این مورد یکی از دلایل عدم حضور گردشگر از برخی نقاط جهان به ایران باشد، اما در این میان می توانیم به سراغ ۲۵۰ میلیون مسلمان شیعه در کشورهای اسلامی برویم که به عشق امام رضا(ع) حاضرند به کشورمان سفر کنند، که این شناسایی دقیق بازار هدف است، یعنی ما نباید در ابتدا منتظر باشیم توریست هایی که با ما دارای فرهنگ و مذهب متفاوت هستند به کشورمان سفر کنند.»
● قوانین بازدارنده و آمارهای موجود
طبق ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی هر کسی به قصد به دست آوردن اموال تاریخی و فرهنگی اقدام به حفاری وکاوش کند مجرم است و به حبس از شش ماه تا سه سال و ضبط اشیای کشف شده به نفع سازمان میراث فرهنگی محکوم می شود.
اما طبق گفته فرمانده یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ۴۶درصد از کل جرایم به وقوع پیوسته در هشت ماه ابتدایی امسال، جرم حفاری غیرمجاز بوده که در مقایسه با سال گذشته ۲۸درصد کاهش داشته است.
در هشت ماه امسال میزان تخریب آثار فرهنگی ۴۶درصد افزایش یافته و در همین مدت ۶۱درصد ساخت و سازهای غیرمجاز افزایش داشته و تا کنون در این راستا ۵۳۷ نفر نیز دستگیر شده اند.
با این حال قوانین موجود در بحث میراث فرهنگی در کشور به سال ۱۳۰۹ مربوط است وگویا تا دو ماه آینده طرحی برای تصویب در مجلس شورای اسلامی در این باره ارایه خواهد شد، زیرا هم اکنون وضعیت برخورد با جرایم حوزه میراث فرهنگی مطلوب نیست.
در هشت ماه امسال ۲۴۸ محموله در حوزه میراث فرهنگی و ۸۱ باند متخلف متلاشی شده اند. در بحث انهدام باندهای قاچاق اشیاء عتیقه وقیمتی ۸۸ درصد، کشفیات ۳۴درصد و دستگیری ۱۰۰درصد افزایش وجود داشته است، این در حالی است که ۷۳۰ پایگاه میراث فرهنگی در کشور فعالند که از این میزان ۲۰۷ پایگاه عملیاتی اند و تا پایان امسال یک هزار و۳۰ دستگاه موتورسیکلت در اختیار پایگاه ها قرار خواهد گرفت.

ایرج نظافتی

منبع : روزنامه کیهان