روشنفکری در گذر اندیشه ها

این اثر شامل ۲۲ گفت وگو درباره روشنفكری است كه با كوشش محقق محترم عبدالرضا حاجیلری و همت پژوهشگاه فرهنگ و معارف در ۴۶۳ صفحه روانه بازار كتاب شد.
این مجموعه در چهار فصل تنظیم شده است. فصل نخست به مفهوم و تاریخچه روشنفكری پرداخته است. برخی موضوعات این فصل عبارتند از: «خاستگاه، جایگاه و سیر تاریخی در روشنفكری در غرب!» كه در گفت وگو با دكتر منوچهر آشتیانی تنظیم شده است؛ در بخشی از این گفت وگو می خوانیم: «روشنگری به معنی برملاسازی مقتضیات لاپوشانی شده و تحمیق كننده مبارزه با كور ذهنی و تاریك اندیشی و عرفان بازی صوفی مآبانه كاذب و فریبنده و جدال با توهمات و تخیلات واهی و اندیشه های بت پرستانه و خرافه ها و خصومت با ایدئولوژی و نظایر این هاست. روشنگری خصم بی امان دروغ و تقلیب و ناحق گرایی عمدی یا بلاعمد است.»
«مفهوم و مبانی فكری روشنفكری» در گفت وگو با دكتر غلام عباس توسلی تنظیم شده است. «نسبت روشنفكری با علم، ایدئولوژی، عقل و اسطوره» عنوان گفت وگویی با دكتر سیدیحیی یثربی است، در بخشی از این گفت وگو آمده است: «روشنفكری جریانی است كه اتفاق افتاده است و مشخصات خود را دارد. نمی توانیم آن را به دلخواه خود آرایش كنیم. این واقعیتی است كه در آن به «كانت» می رسیم. متافیزیك با تعریف جدیدی كه كانت از عقل كرده، متافیزیك قابل اثبات و انكار نیست، می گوید: باید گزاره های ذهن ما سند داشته باشد. پیروان او متافیزیك را به جایی رساندند كه گزاره های آن را «بی معنا» دانستند!
فصل دوم این مجموعه به روشنفكری و تحولات عصر حاضر پرداخته است، از جمله مباحث این فصل «انقلاب اسلامی و روشنفكران» در گفت وگو با دكترغلامحسین الهام، «نقش روشنفكران در گفت وگوی تمدن ها» در گفت وگو با دكترمحمدرضا تاجیك و «روشنفكری، تعابیر و جایگاه آن در عصر جدید» در گفت وگو با دكتر رضا داوری اردكانی است. در بخشی از این گفت وگو آمده است: «تمدن غربی، تمدن بزرگی است و وقتی به وجود آمد، ایده آل های بزرگی هم داشت، مثل صلح، رفاه، سلامت و حتی بی مرگی، اما این ایده آل ها محقق نشد. بشر غربی كوشش كرد جهان را مسخر كند كه در این راه هم موفقیت داشت و هم ناكامی.... اگر در جاهایی امكاناتی پیدا شده، در عوض ضعف ها هم بیشتر و آشكارتر شده است. بنابراین طبیعی است كه اگر عده ای به نیمه پر لیوان نگاه كنند، عده ای هم به نیمه خالی آن نگاه می كنند.»
فصل سوم به اسلام و روشنفكری پرداخته است. در گفت وگویی با دكتر احمد احمدی با عنوان «نسبت روشنفكری و اجتهاد» آمده است: «البته گاهی حركت یا حرف روشنفكری به گونه ای است كه به هیچ روی برای عالم دینی و حوزه ها پذیرفتنی نیست، مثل این كه برخی گفته بودند مهریه برای زن تحقیر است و باید برداشته شود.
در كشورهای غربی این گونه است. زن و مرد آن ها بدون مهریه با هم ازدواج می كنند، پس بیاییم اینجا هم این كار را بكنیم... پیداست این ها دیگر روشنفكری دینی نیست، چرا كه گفتیم روشنفكری دینی باید در درون قالب كلی دین باشد و اگر مطالب آن با مسلمات دینی تعارض پیدا كند، هیچ عالم دینی نمی تواند با آن موافقت كند.»
یكی دیگر از موضوعات گفت وگو در این فصل در نسبت روشنفكری با ولایت فقیه است كه در گفت وگو با آیت الله محمدهادی معرفت تنظیم شده است. در بخشی از این گفت وگو می خوانیم: «این كه امروزه عده ای می گویند، ولی فقیه قیم مردم است، در جواب آن ها باید گفت، حتی در زمان حضور امام معصوم نیز چنین نبوده است، بلكه همان مسوولیت سیاسی بوده است و این كه عده ای دیگر می گویند فقها باید ناظر باشند نیز صحیح نیست، زیرا تضمینی وجود ندارد كه نظر فقیه ناظر مورد اجرا واقع شود. نظارت رهبر باید ناشی از مسوولیت باشد، تا تضمینی برای عمل به دستورات فقیه وجود داشته باشد. لذا این گونه تفسیرهای افراطی و تفریطی، با اصول مكتب تشیع منافات دارند.»
فصل چهارم این مجموعه به موضوع روشنفكری در تاریخ معاصر ایران پرداخته است، «نقش روشنفكری در برابر مسایل اجتماعی» موضوعی است كه در گفت وگو با دكتر تقی آزاد ارمكی تنظیم شده است.
«روشنفكری و جریان های سیاسی در ایران» موضوع گفت وگویی با دكتر عماد افروغ است. در بخشی در این گفت وگو آمده است: «من به هیچ وجه روشنفكری را با نهضت روشنگری خلط نمی كنم. نهضت روشنگری یك نهضت بورژواست و من لیبرال بورژوازی را جریان روشنفكری نمی دانم.
روشنفكری نهضتی است كه صبغه فكری چپ دارد، یعنی صبغه عدالت اجتماعی دارد، اما روشنگری صبغه عدالت اجتماعی ندارد، درد محرومین و توده ها را ندارد، اگر هم درد آزادی دارد، یك نگاه مثبت به آزادی دارد، نه نگاه منفی. نگاه مثبت روشنفكری به آزادی به این معنا است كه آن را در راستای بسط حقوق شهروندی می بیند.»
«میراث فرهنگی و جریان روشنفكری در ایران» عنوان گفت وگویی با جلال رفیع است. «طیف روشنفكری، از ملی تا دینی» موضوعی است كه در گفت وگو با دكترمحمدباقر خرم شاد تنظیم شده است، در بخشی از این گفت وگو می خوانیم: «در واقع جریان روشنفكری ما از ماجرای دریفوس شروع می شود و ادامه پیدا می كند و از آنجا به تدریج معنی اصطلاحی روشنفكر شكل می گیرد، یعنی در معنای لغوی به تمام كسانی كه درس می خوانند و كار مطالعاتی و فكری می كنند روشنفكر اطلاق می شود، ولی در معنی اصطلاحی به همه آن ها روشنفكر اطلاق نمی شود. به عبارتی در مرحله اول همه شیمیدان ها، فیزیكدان ها، زیست شناسان، اندیشمندان علوم اجتماعی و سیاسی، روشنفكر هستند، ولی در معنی اصطلاحی، به كسانی روشنفكر گفته می شود كه در مباحث اجتماعی و سیاسی موضع گیری می كنند.» مطالعه این مجموعه ارزشمند به اندیشمندان و علاقه مندان به حوزه های مختلف فكری و علمی توصیه می شود.

منبع : روزنامه جوان