اشعار فاطمی ،جلوه های زیبای « شعرمتعهد »

در « فرهنگ فاطمی » , هنر « شعر » جلوه و نمودی روشن و نمایان دارد و نقشی آگاهی بخش ایفا می نماید. شعر متجلی در فرهنگ فاطمی ، شعر « متعهد » است . وقتی از تعهد و مسئولیت در شعر سخن می گوئیم ،به مفاهیم بلند و ارزشمندی نظر می گستریم كه مجموعه آنها ، اصل تعهد و مسئولیت در شعر را به تثبیت می رساند و در عملكرد شاعران به تسری درمی آورد.
تعهد در شعر ، به « حق مدار » بودن اشعارنظر دارد و به تقابل با باطل و گمراهی می پردازد و با گشودن « راه » ، به مسدود كردن « بیراهه » های تحیرآفرین همت می گمارد.
تعهد در شعر ، به « انسان پروری » می پردازد و همه شیوه ها و راهكارهای منتهی به پروردن انسان های صالح ، بالنده ، آزاده ، عزتمند و وارسته را به تجربه می گذارد و « سعادت » و « رستگاری » آدمیان را تعقیب می نماید.
تعهد در شعر ، « زندگی ساز » است و با متن رخدادها و فراز و فرودها و مواجهات و تعاملات و رفتار و سلوك آدمیان پیوند برقرار می كند و براساس اصول خلقت و مبانی فطرت و قوانین منطبق با همه نیازهای اصیل جسمی و روحی و مادی و معنوی انسان ـ كه همه آنها از « وحی الهی » سرچشمه می گیرند و در دین مبین و رهایی بخش اسلام جمع آمده اندـ در میادین و صحنه ها و عرصه های حیات اجتماعی وارد می شود و با مردم جامعه ارتباط نزدیك و ملموس برقرار می نماید. تعهد در شعر ، « ارزش گرایی » را ترویج می كند و با ضدارزش ها به تعارض می پردازد و پاسدار ایمان و شرف و عزت و آزادگی و پاكی و عفاف می باشد و سلامت و سعادت و امنیت جامعه را در برابر تهاجم پلیدی ها و بیراهه روی ها و فسادانگیزی ها صیانت می نماید. تعهد در شعر ، نافی « دم غنیمتی » و « از خود بیگانگی » و « بی هویتی » است و انسان های غفلت زده و خواب آلود و پوچ گرا و ره گم كرده را به « خود » می آورد و به « خدا » نزدیك می سازد.
اشعار فاطمی كه جلوه های بارز تعهد ، مسئولیت ، ارزش گرایی ، حق مداری ، انسان پروری و زندگی سازی را به نمایش می گذارند ، در موضوعات مختلفی سروده شده اند. یكی از این موضوعات ، معرفی منزلت و شخصیت والای پیامبرگرامی اسلام (ص ) می باشد. اشعاری كه حضرت زهرا(س ) درباره پدر بزرگوار خویش سروده است ، به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول به توصیف خورشید رسالت می پردازد و جایگاه رفیع و مقام و منزلت آن پیام آور الهی را می نمایاند. دسته دوم از سوزوگداز حضرت فاطمه زهرا(س ) در فقدان پدر بزرگوارش حكایتها دارند و عمق حزن و اندوه آن بانوی مطهر را نشان می دهند. دسته اول این اشعار كه درباره منزلت رسول گرامی اسلام (ص ) سروده شده اند ، سخن از شخصیتی به میان می آورند كه برای همه جهانیان فیض و رحمت بود و فقدان او منقطع شدن وحی الهی و محروم شدن بشریت از تداوم خیررسانی و نورافشانی این موجود الهی و مقدس را موجب گردید. حضرت فاطمه زهرا(س ) به این واقعیت بزرگ توجه و نظر داشت كه حضرت محمد(ص ) برگزیده حضرت حق تعالی است و برای هدایت بشر به سوی رشد و كمال و سعادت و فلاح مبعوث گردیده و در حالی كه جهان در ظلمت و تباهی و جهل و گمراهی و فساد و تباهی می سوخت و هیچ هادی و نجاتگر و رهایی بخشی نبود ، برانگیخته شد تا كاروان بشریت را به مقصد نهایی رهنمون شود. پیامبراكرم (ص ) در انجام رسالت الهی خویش تلاش و مجاهدتی مستمر و وقفه ناپذیر و رنجزا و طاقت فرسا داشته و در طول دوران حیات پاك و منزه و پرفیض و بركت خویش برای هدایت و سعادت بشر « راه » را از « بیراهه » ها جدا و منفك نمود و بر ظلمات و سیاهی ها و تاریكی های كفر و شرك و نفاق و انحطاط و تباهی ، نور ایمان و پرستش و هدایت و رستگاری و نجات ریخت و با جهاد خستگی ناپذیر با ظلم و جور و فساد و گمراهی ، موانع راه رشد و بالندگی و سلامت و امنیت و بهزیستی را از سر راه بشریت برداشت .
امیر مومنان حضرت علی (ع ) با واژه ها و كلمات و تعابیر روشن و عمیق , این گونه از عظمت رسالت و ماموریت الهی پیامبراكرم (ص ) و مجاهدت و تلاش سخت و مستمر او برای رفع موانع هدایت و سعادت و رستگاری بشر سخن می گوید :
خداوند متعال ، پیامبراسلام را در دوران انقطاع وحی و رسولان و در امتداد خواب امت ها در تاریكی جهالت ها مبعوث نمود . (۱ )
خداوند او را به رسالت مبعوث فرمود ، در حالی كه مردم آن دوران غوطه ور در جهالت و گمراهی بودند و در اسارت فراز و نشیب امواج حیرت به سر می بردند. آنان در مهار فرمان هلاكت ، به این سو و آن سو كشیده می شدند و بردل های آنان قفل های گناهان بسته بود . (۲ )
حضرت پروردگار ، به وسیله نبی اكرم (ص ) شرایع مجهول را آشكار و بدعت هایی را كه در دین الهی داخل شده بود , ریشه كن و احكام گسیخته را تبیین فرمود . ۳ )
آن برگزیده الهی ، رسالت خود را با شكستن انبوه جمعیت كفار تبلیغ نموده و مردم را به حركت در راه راست و آشكار وادار ساخت و پرچم های هدایت كننده و منار روشن را (برای ورود مردم به مسیر دین خدا) برپای داشت و طناب های اسلام را محكم و دستاویزهای ایمان را قابل وثوق و اعتماد و استناد قرار داد . (۴)
پیامبراكرم (ص ) خیرخواهی و پند و اندرز را درباره انسان به حد اعلا رساند ، و به طریقه الهی حركت نمود ، و مردم را به حكمت و با موعظه حسنه دعوت فرمود . (۵ )حضرت فاطمه زهرا(س ) قبل از آن كه بیندیشد یك پدر مهربان و رئوف را از دست داده است ، به این حقیقت می اندیشید كه پیام آور الهی و رسول حق و برگزیده عظیم الشان اسلام را از كف داده است و نه تنها او ، كه بشریت از فیض و رحمت و انوار مقدس این شخصیت بزرگ محروم شده است .
در میان مجموعه اشعار حضرت زهرای مرضیه (س ) درباره رسول گرامی اسلام (ص ) ، ابیات پرشوری را می یابیم كه با این نگاه و نگرش به توصیف خصال و ویژگی های نبی اكرم (ص ) می پردازد.
به مصیبت فقدان او گرفتار شدیم . هم او كه در آفرینش ، هیچ تیرگی و ناصافی نداشت ، و از ریشه و تبار و طبیعتی صاف و خالص برخوردار بود.
توماه درخشان ، و نور پرفروغ حیات بودی كه از جانب خدا بر تو « وحی » نازل می گشت .
جبرئیل به وسیله آیات قرآنی ، پیوسته مونس و همدم ما بود ، و چون تو كوچ نمودی ، همه فیض و خیرهای متصل به وحی الهی از ما پنهان شد.
ای كاش پیش از رحلت تو مرگ به سراغ ما آمده بود ، تا پس از رفتنت و حایل شدن پرده ها بین ما و تو ، زنده نبودیم .
ما به مصیبتی گرفتار آمدیم كه هیچ اندوه رسیده ای از عرب و فارس به آن دچار نشده است .
به خدا سوگند كه تو ازهمه مردم بهتری و به هنگام درنظر آوردن « راست » و « دروغ » تو از همه صادق تر و راستگوتر می باشی . (۶ )
حضرت فاطمه زهرا(س ) در این سروده زیبا ، رسول خدا(ص ) را با برشمردن برخی از فضایل و صفات بزرگ اخلاقی توصیف می نماید و از رسالت و ماموریت الهی او یاد می كند.
حضرت زهرای بتول (س ) پیامبراكرم (ص ) را از تمام ناصافی ها و ناخالصی ها كه دلها را زنگار می دهند و روح و روان را در محاصره خود درمی آورند و زمینه ساز بروز حالات زشت و عملكردهای مذموم و ضدالهی می شوند , پاك و منزه می داند و « اصل » و « ریشه » و « تبار » آن پیام آور الهی را « خالص » و « زلال » معرفی می كند.
همچنین رسول خدا(ص ) را « ماه درخشنده » و « نور حیات بخش » می نامد كه بر ظلمات ارض می تابد و سرگشتگان را راه می نمایاند و به مقصد می رساند. و نیز محل ریزش انوار الهی می داند و فیض عظیم و رحمت بی كرانی كه از این طریق بر بشریت ارزانی گشته است ، همان فیضی كه توسط حضرت جبرئیل امین و به صورت « وحی » به قلب پاك رسول خدا(ص ) نازل می شد و پس از ارتحال او , منقطع گشت و بشریت از تداوم این خیررسانی بزرگ محروم شد.
حضرت زهرا(س ) با توجه به شخصیت جامع و عظیم و آثار بزرگ رسالت برای بشریت ، آرزو می كند كه ای كاش قبل از این كه رسول پاك الهی (ص ) روی در نقاب خاك می پیچید و دنیا را ترك می كرد , مرگ او و دیگران فرا می رسید و شاهد این خسران و زیان بزرگ و فقدان دردناك و رنجزا نمی شدند , فقدان و رنج و مصیبتی كه به تعبیر زهرای مرضیه (س ) بر هیچ اندوه رسیده ای از ملت های عرب و فارس فرود نیامده است .
حضرت فاطمه (س ) پیامبراكرم (ص ) را از همه انسان ها برتر و افضل و نیك تر معرفی می نماید و از « صداقت و راستگویی » به عنوان یك صفت و خصیصه بارز در او یاد می نماید.
حضرت زهرا(س ) در ابیات ذیل ، به گونه ای دیگر به توصیف رسول گرامی اسلام (ص ) می پردازد :
قد كنت ذات حمی بضل محمد
لااختشی فیما و كان جمالیا
ماذا علی من شم تربه احمد
ان لا یشم مدی الزمان غوالیا
من در زیر سایه حضرت محمد(ص ) دارای « پشتیبان » بودم ، و از « ظلم » نمی هراسیدم ، و او برای من « جمال و آبرو » محسوب می شد.
كسی كه یك بار تربت پاك و معطر احمد را ببوید , اگر تا پایان عمر خود هیچ عطر دیگری را نبوید زیان نكرده است . (۷ )
در این ابیات , حضرت زهرا(س ) از نبی اكرم (ص ) به عنوان یك تكیه گاه و پشتیبان بزرگ یاد می كند , پشتیبانی كه قدرت و توانمندی خاصی را در وجود آدمی ذخیره می سازد كه در اثر آن از هیچ ستمی بیم به خود راه نمی دهد و در اوج ایمان و صلابت و عزت در برابر ظلم و جور می ایستد و با ظالمان و ستمگران به تقابل می پردازد.
و نیز ، پدرش را « جمال و آبرو » برای خود می نامد. همان چیزی كه در پرتو آن همه خیرها و فیض ها و نیكی ها و ارزش ها تثبیت می شوندو به صیانت و حفاظت درمی آیند و حیات عزتمند و پاك و بالنده و سعادتمند را برای انسان تضمین می كنند.حضرت زهرای مرضیه (س ) شخصیت پاك و الهی و معنوی رسول خدا(ص ) را آن گونه بزرگ و سترگ و ملكوتی می داند كه معتقد است هركس تربت معطر او را ـ كه آمیخته با شمیم دل انگیز و روح بخش معنویت زلال می باشد ، ـ ببوید ، گویا تا پایان عمر از این لذت سرشار و رایحه دل انگیز بهره مند می باشد و آن گونه جان و روحش معطر می گردد كه خود را از هر عطر و رایحه دیگری بی نیاز می یابد.
حضرت فاطمه زهرا(س ) برای این كه شكوهمندی شخصیت والا و ملكوتی پیامبرگرامی اسلام (ص ) را توصیف نماید ، از روشی دیگر نیز بهره می برد و سعی می كند از این طریق مشخص نماید كه فقدان او برای بشر تاسف انگیز می باشد و نه تنها انسان , كه همه موجودات و آسمان و زمین در اندوه ارتحال سوزناكش می گریند.
یا رسول الاله یا خیره الله
و كهف الایتام و الضعفا
قد بكتك الجبال و الوحش جمعا
و الطیر و الارض بعد یبكی السما
و بكاك المحراب و الدرس
للقرآن فی الصبح معلنا و المسا
و بكاك الاسلام اذ صارفی الناس
غریبا من سائر الغربا
ای رسول خدا ، ای برگزیده خداوند ، ای پناهگاه بزرگ یتیمان و ناتوانان .
كوه ها ، حیوانات ف پرندگان ، و زمین برتو گریستند ، و سپس آسمان بر تو می گرید.
محراب مسجد و درس قرآن در هر صبح و شب ، آشكارا بر تو گریستند.
اسلام ، در آن هنگام كه در بین مردم غریبی بسان دیگر غریبان گشت ، بر تو گریست . (۸ )
در این ابیات ، حضرت زهرای بتول (س ) ابتدا به برخی از صفات و ویژگی ها و عملكردهای اجتماعی رسول خدا(ص ) اشاره می كند و آن پیشوای محبوب الهی را پناهگاه « یتیمان » و « ضعیفان » معرفی می نماید ، هم آنان كه بگاه بی پناهی و درماندگی و تهی دستی به آشیان گرم و محبت خیز رسول الهی التجا می جستند و زمزمه های دل انگیز و آرام بخش او را می شنودند و دست نوازشگرش را بر سر خویش احساس می نمودند و نیازهایشان را مرتفع می یافتند.
و سپس فقدان پیامبر عظیم الشان اسلام را آن چنان دردناك و حسرت خیز و جانگداز و گسترده می داند كه همه چیز و همه كس و تمام موجودات را سوگوار و مرثیه سرای او معرفی می نماید ، و « اسلام » را پس از ارتحال سوزناك پیامبراكرم (ص ) ،« غریب » می داند و عزادار در از دست دادن كسی كه برای تبلیغ و ترویج و استقرار احكام و قوانین جامع و رهایی بخش و سعادت آمیزش رنج طولانی كشید و مقاومت دیرپا و ایثار و فداكاری های مستمر ورزید.
پی نوشت ها :
۱- نهج البلاغه ،خطبه ۱۵۸
۲-همان مدرك ، خطبه ۱۹۱
۳- همان مدرك، خطبه ۱۶۱
۴- همان مدرك ،خطبه ۱۸۵
۵- همان مدرك، خطبه ۹۵
۶- بحارالانوار، ج ۴۳ ، ص ۱۹۶
۷- مناقب ابن شهر آشوب ، ج ۱ ، ص ۲۴۲
۸- عوالم ، ج ۱۱ ، ص ۴۸۴،فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س ) ، ص ۱۴۳
تعهد در شعر ، نای « دم غنیمتی » و « از خودبیگانگی » و « بی هویتی » است و انسان های غفلت زده و خواب آلود و پوچ گرا و ره گم كرده را به « خود » می آورد و به « خدا » نزدیك می كند. تعهد در شعر ،« زندگی ساز » است و با متن رخدادها و فراز و فرودها و مواجهات و تعاملات و رفتار و سلوك آدمیان پیوند سالم و سازنده و كمال بخش برقرار می كند
حضرت فاطمه زهرا(س ) در اشعار خویش رسول خدا(ص ) را « ماه درخشان » و « نور پرفروغ و حیاتبخش » معرفی می نماید كه بر ظلمات ارض می تابد و سرگشتگان را راه می نمایاند و به مقصد می رساند. و نیز محل ریزش انوار الهی می داند و فیض و رحمت بی كرانی كه از این طریق بر بشریت ارزانی گشته است

منبع : تبیان