اتوبوس، تاکسی و مونوریل

سالهای درازی از زمانی كه انسان ها پیاده و یا با استفاده از حیوانات تردد می كردند می گذرد. با ورود اتومبیل به صحنه زندگی شهری، تمایل به استفاده از چهارپایان، درشكه ،كالسكه و ... نیز از بین رفت. بنابراین اتومبیل ها به عنوان وسیله ای بی رقیب و جذاب وارد خیابان ها شدند و با سرعت جای خود را در میان مردم باز كردند. اما با افزایش تعداد اتومبیل ها طی چندین سال مشكلات حمل ونقل و ترافیك به یكی از چالش های مهم اجتماعی و ملی تبدیل شد و سهم قابل توجهی از سرمایه های ملی را به خود جذب كرد و در این فرآیند دستیابی به حمل و نقل ایمن، ارزان و كارا به یكی از آرزوها و اهداف اصلی سیاست های توسعه كشورها تبدیل شد. برای رسیدن به این آرزو، اولین اقدام ساختن جاده و بزرگراه برای پوشش دادن بار ترافیكی بود. اما این كار مفید واقع نشد، چرا كه همه كسانی كه قصد رفت و آمد داشتند وسیله نقلیه نداشتند، بنابراین فكر جابجایی مسافر جای جابجایی ماشین را گرفت. از اینجا سیستم های حمل و نقل عمومی مثل تاكسی، اتوبوس، مترو، مونوریل و... به وجود آمدند.
●اتوبوس
با وجود آنكه همیشه شهروندان به علت ارزان بودن هزینه بلیت اتوبوس نسبت به دیگر وسایل نقلیه تمایل به استفاده از آن را دارند اما همیشه ناوگان اتوبوسرانی با مشكلات فراوانی روبه رو است؛ كمبود اتوبوس ها، نبودن برنامه ریزی برای ساعات ورود و خروج از ایستگاه و نیز دریافت بلیت و تأمین نشدن حقوق رانندگان، همه و همه معضلاتی است كه مسافران را كلافه می كند. در حال حاضر شركت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه با حدود ۶۵۰۰ دستگاه اتوبوس و بالغ بر ۳۰۰ خط مشغول جابجایی حدود ۳ میلیون نفر جمعیت در كلان شهر تهران می باشد، اما این مقدار به هیچ وجه جوابگوی مسافرانی كه به دنبال اتوبوس ها می دوند و در صف های طویل می ایستند نیست، زیرا دیگر زیرساخت ها با توجه به محدودیت بودجه نتوانسته همپای تعداد ناوگان حركت نماید و این موجب مشكلات بسیار در وضعیت كنونی گردیده است؛ كمبود فضاهای سرویس و نگهداری، پرداخت سوبسید میزان كرایه، عدم همكاری بعضی از مسافران در ارائه بلیت موجب خسارت بسیار بر ناوگان اتوبوسرانی گردیده است. شهرداری و دولت باید برای بهینه سازی ناوگان اتوبوسرانی بیش از پیش بكوشند.
●تاكسی
تاكسی وسیله ای است كه شهروندان برای جابجایی در سطح شهر و بیرون شهر از آن استفاده می كنند. افزایش میزان ترددهای درون شهری باعث كمبود تاكسی ها و عدم دسترسی مسافران به آنهاست. امروزه برخی مسافران زحمت پرداخت كرایه بیشتر را به خود می دهند اما با تاكسی و راحت تر به مقصد خود می رسند. البته نبودن ناوگان اتوبوسرانی و مترو نیز یكی دیگر از عوامل استفاده بیشتر از تاكسی است.
●مترو
از ۱۱۰ سال پیش، بحث در مورد احداث مترو آغاز شد تا بالاخره در سال ۷۸ متروی شهری تهران آغاز به كار كرد. مترو یا همان راه آهن زیر زمینی به واسطه سرعت بالا و برنامه ریزی دقیق تر نسبت به اتوبوس و تاكسی، مورد استقبال عامه مردم قرار گرفت، به طوری كه گسترده تر شدن این شبكه حمل و نقل در عین ایمنی هرچه بیشتر ضروری به نظر می رسد. استفاده از مترو از نظر اقتصادی مقرون به صرفه می باشد. نداشتن ترافیك و داشتن زمان بندی، از جمله عواملی است كه مسافران را به استفاده از مترو ترغیب می كند. در تهران تأسیس مترو تحولات عظیمی را ایجاد كرد. آشنایی با این صنعت در ناوگان حمل و نقل شهری مردم تهران را به استفاده از وسایل نقلیه عمومی تشویق كرد. بسیاری از شهروندان تهرانی كه قادر به استفاده از یكی از خطوط مترو می باشند ترجیح می دهند از مترو استفاده كنند. اما متاسفانه كمبود امكانات این شبكه و رو به بهبود نرفتن آن این امید را به خیالی عبث تبدیل می كند. از طرفی ناامنی و ترس از بروز اتفاقات غیر مترقبه مردم تهران را از ادامه استفاده از مترو باز می دارد. مسئولان این شبكه عظیم باید با كمك گرفتن از تجهیزات مدرن و اختصاص بودجه قابل توجه به این مسأله به سمت اعتماد سازی پیش بروند.
●مونوریل
مونوریل یا قطار سبك شهری، یك سیستم حمل و نقل ریلی با ریل های تكی است كه مانند یك مسیر برای قطارهای مسافری و یا باری، خدمات رسانی می كند. در اكثر موارد، ریل ها در ترازی بالاتر از تراز زمین و به صورت هوایی قرار دارند. اما مونوریل ها می توانند به صورت هم سطح با زمین و یا در تونل های زیرزمینی نیز حركت كنند. در این سیستم، هر یك از واگن ها یا به صورت آویزان از مسیر می باشند و یا روی آن به صورت ایستاده حركت می كنند. واگن های مونوریل به وضوح پهن تر از مسیر ریل هایی هستند كه آنها را هدایت می كند. این سیستم یكی از بهترین سیستم های حمل و نقل می باشد كه به لحاظ ایمنی، زیبایی، سازگاری و هماهنگی بسیار عالی با انواع محیط ها و روش ساده اجرا نسبت به سیستم های دیگر دارای برتری می باشد. با توجه به هزینه بالای این سیستم، باز هم می توان آن را از نظر اقتصادی مقرون به صرفه دانست، زیرا كه درآمد حاصل از آن خیلی بیشتر از هزینه آن است. در عمل نیز این سیستم در نزد مردم از محبوبیت بیشتری نسبت به سیستم های دیگر برخوردار می باشد. تنها مشكلی كه در خصوص سیستم مونوریل وجود دارد طریقه اتصال آن از خطی به خط دیگر است كه این مشكل هم، قابل چشم پوشی می باشد. مونوریل در ارتفاع ۶ متری از سطح زمین با نصب پایه هایی به فاصله ۴ متر و به وسیله كابین هایی كه به روی ریل مربوطه قرار می گیرند قابل استفاده است. علاوه بر این مونوریل یا ترن هوایی در برخی كشورها مشكلات تردد را به حداقل رسانیده است. مونوریل سیستم مكمل حمل و نقل است و نسبت به مترو می تواند در زمان كوتاه تری به نتیجه برسد و هزینه كمتری برای احداث و بهره برداری نیاز دارد. كارشناسان مسائل شهری بر این نكته تاكید دارند كه ایجاد مونوریل با توجه به ترافیك غیرقابل كنترل تهران بسیار فوری و ضروری به نظر می رسد.
●حمل و نقل الكترونیكی
زیرساخت های هوشمند دربردارنده پروژه هایی است كه در معابر درون شهری و برون شهری توسط شهرداری ها در شهرها و یا توسط وزارت راه در جاده ها و آزادراه های برون شهری، به عنوان پروژه های زیربنایی قابل اجراست. نظیر نصب سیستم های كنترل هوشمند در تقاطع ها، یا نصب تابلوهای متغیر ترافیكی كه در سطح خیابان و جاده نصب می شوند. بخش خودروهای هوشمند نیز دربردارنده فناوری های جدید داخل خودرو نظیر سیستم های اعلام جلوگیری از تصادف، سیستم های دید در شب و نیز سیستم های هدایت مسیر و دیگر پروژه هایی است كه اجرای آن عمدتاً برعهده كارخانجات خودروسازی است. این تقسیم بندی ما را به این نتیجه می رساند كه پیاده سازی موفقITS (سامانه های حمل ونقل هوشمند) در سطح ملی مستلزم انجام هماهنگی های كلان بین وزارت صنایع، وزارت راه و شهرداری ها در مرحله نخست است. در كشور ما ITS در ابتدا با نگرش شهری در ابتدای دهه ۷۰ در تهران دنبال شد و هم اكنون نیز در سطح وسیعی مورد اقبال دست اندركاران و مسئولان حمل ونقل شهری، جاده ای و ریلی قرار گرفته و هر یك از پروژه ها به طور جداگانه در حال طراحی و اجراست. این تصور اشتباهی است كه ITS را صرفاً مكانیزه كردن عملیات سنتی حمل ونقل بدانیم. این تعریف، مفهوم ITS را در به كارگیری تجهیزات و سخت افزارها خلاصه می كند در حالی كه در همه منابع، بر خدمت گرایانه بودن عملیات ITS تأكید فراوان شده است. به عبارت دیگر اولویت دهی و انتخاب پروژه های ITS باید بر مبنای میزان تأثیرگذاری مفید آنها در بهبود شاخص های ترافیك و رفع مشكلات و نیازهای شبكه حمل ونقل صورت پذیرد. با این رویكرد نصب تجهیزات حتی با به كارگیری پیشرفته ترین آنها لزوماً به مفهوم انجام كار صحیح و مناسب نبوده و به طور یقین، به دلیل بار مالی ناشی از كاربرد فناوری های جدید و عدم مشاهده تأثیرات آن می تواند باعث بدبینی تصمیم گیرندگان حمل ونقل نسبت به پروژه های ITS شود.
●حمل و نقل و محیط زیست
حمل و نقل یكی از بخش های عمده و اصلی مصرف كننده انرژی است. بیشتر وسایل حمل و نقل از سوخت های هیدروكربنی استفاده می كنند. اگر این سوخت ها ناقص بسوزند، تولید آلودگی می كنند.
یك روش، بالا بردن كارایی وسایل نقلیه است كه كاهش آلودگی و اتلاف را به وسیله ایجاد كاهش در مصرف انرژی به همراه دارد. یك روش تركیبی و بسیار مؤثر طراحی وسایل نقلیه زمینی به شكلی است كه مقاومت هوا در مقابل آن كم شود، زیرا این وسایل هفتاد و پنج درصد از انرژی خود را صرف غلبه بر مقاومت هوا می كنند. روش دیگری نیز وجود دارد كه بازیافت نمودن انرژی است كه در اثر ترمز از دست می رود. به كارگیری این روش نیازمند یك وسیله نقلیه پیچیده تر است.
●حمل و نقل و زمین
كاربری زمین از فعالیت های مردم پشتیبانی می كند. مردم احتیاج دارند از نقطه ای به نقطه ای دیگر بروند.
حمل و نقل یك تقاضای عمومی است كه وجودش برای فعالیت هایی كه در انتهای سفرها انجام می شود لازم است. استفاده مطلوب از كاربری زمین، فاصله بین فعالیت های عادی و روزمره را كم كرده و كاهش می دهد و مكان های توسعه یافته دارای تراكم بیشتر را نزدیك خطوط حمل و نقل و مراكز فعالیت قرار می دهد. كاربری زمین نامناسب باعث تمركز فعالیت ها (مانند مشاغل) در محل به دور از سایر مقصدها می شود. راه هایی برای صرفه جویی در تراكم وجود دارد.
بسیاری از زمین ها می توانند كاربری های بهتری از كاربری حمل و نقلی داشته باشند. تسهیلات حمل و نقلی به زمین نیاز دارند و در شهرها سطوح آسفالت و سنگفرش شده شامل خیابانها و پاركینگ ها به راحتی تا بیش از بیست درصد كل كاربری زمین ها را در بر می گیرند. یك سیستم حمل و نقل كارا می تواند از هدر رفتن زمین جلوگیری كند.
كارشناسان حمل و نقل و ترافیك شهری معتقدند از آنجایی كه حمل و نقل شهری از جمله مسائلی است كه سرمایه گذاری های كلان برای آن انجام می شود و جز لاینفك تصمیمات حكومتی است پس باید در جهت برنامه ریزی درست برای آن و اجرای تصمیمات در این مورد كوشید. بدون برخورداری از یك سیستم حمل و نقل مناسب فعالیت های تجاری اداری تمام شهر مختل می شود.

سمیرا مرادی

منبع : روزنامه همشهری