خوش بینی نسبت به آینده خاورمیانه

نشانه هایی حاکی از آن است که منطقه خاورمیانه رو به اوضاع جدیدی می رود که کاملاً با وضعیت حاد و بسته یی که طی چند هفته پیش داشت، متفاوت خواهد بود. هنوز زود است که به این حالت «گشایش» اطلاق شود زیرا به نظر نمی رسد که چنین اتفاقی نزدیک باشد. با این حال من تصور می کنم ما در برابر وضعیت متفاوتی قرار گرفته ایم که در شرایط حاضر از طریق نشانه هایی دریافت می شود که در چهار مورد زیر تجسم می یابد؛
۱) گزارش نهادهای اطلاعاتی امریکا که در آن می گوید ایران از چهار سال پیش برنامه اتمی نظامی خود را متوقف کرده است. موضوعی که نشان می دهد دیگر در شرایط کنونی، نگرانی از پروژه هسته یی ایران جایی ندارد. در یک برآورد حداقلی، این گزارش تلاش های امریکا برای تشدید برخورد نظامی با ایران را متوقف کرد و منجر به پس گرفتن اولویت ضربه نظامی در شرایط کنونی شد. من بعید نمی دانم که رئیس جمهور امریکا در نهایت تصمیم بگیرد پرونده ایران را به جانشین خود واگذار کند که قرار است سال آینده انتخاب شود. به خصوص پس از آنکه در محافل نظامی و سیاسی امریکا فشارها افزایش یافته و آنها نمی خواهند فاجعه عراق با انتقال از بغداد به تهران تکرار شود. حتی اطلاعاتی پنهانی وجود دارد که می گوید رئیس جمهور امریکا به اهمیت و خطرناکی اقدامی که تصمیم داشت انجام دهد، پی برد و خواست از تصمیم خود مبنی بر وارد کردن یک ضربه نظامی برگردد و در واقع این امر را به گزارش نهادهای اطلاعاتی امریکا واگذار کرد و اجازه داد منتشر شود. اگر این مساله درست باشد باید منتظر پاسخ سوال های دیگری بود از جمله اینکه بازتاب این مساله در ایران به ویژه در دو سطح داخلی و خارجی چه خواهد بود؟ منظورم این است که آنچه را اتفاق افتاد می توان به حساب رئیس جمهور فعلی ایران ریخت و به نفع گروه حامی او دانست که می توانند از این موضوع بهره برداری کنند و مرکزیت خود را در انتخابات آینده مجلس شورای اسلامی بهبود بخشند. نکته دیگر اینکه این مساله چه بازتابی در روابط آینده ایران و امریکا خواهد داشت و آیا می تواند به شکافی در دیوار روابط طرفین منجر و به تفاهم طرفین منتهی شود. همچنین پرسش دیگری که اهمیت فوق العاده یی دارد این است که موضع اسرائیل در چنین شرایطی چه خواهد بود؟ به ویژه اینکه اسرائیل در این پرونده یک طرف اصلی بود و بیش از دیگران سر و صدا به راه انداخت که پروژه اتمی ایران چه پیشرفت هایی کرده است. آیا این موضوع اسرائیل را بر آن خواهد داشت تا از طرف خود دست به اقدامی بزند و آنچنان که می گوید ضربه یی نظامی را نه برای قدرت نمایی در منطقه بلکه برای بازگرداندن ابهتی که در تابستان گذشته با شکست در برابر حزب الله لبنان از دست داده بود، وارد کند؟
۲) مساله دوم به گرهی برمی گردد که در لبنان بر سر توافق طرف های گوناگون به وجود آمده است. درست است که این گره هنوز کاملاً باز نشده، زیرا تا زمان نوشتن این سطور تنها بخشی که حل شده مربوط به ریاست جمهوری لبنان است، حال آنکه معما پیرامون نخست وزیر و بعضی ابهامات سیاسی دیگر از جمله قانون انتخابات همچنان باقی است، اما آنچه در اینجا برای ما اهمیت دارد، این است که پروژه امریکا در لبنان هدف مشخصی دارد و آن، غلبه یک طرف بر طرف دیگر به نحوی است که در نهایت موجب خلع سلاح حزب الله و بستن راه بر هرگونه تفاهمی با دمشق و پس از آن تضعیف نقش ایران در منطقه شود. اما اینها تحقق نخواهد یافت زیرا آن تحول مرکزی هنوز رخ نداده است.
۳) موضوع سوم جان تازه یی بخشیدن به خط امان - دمشق است که طی دوره های اخیر کاملاً قطع شده بود. این اتفاق در دیدار ملک عبدالله پادشاه اردن از دمشق پیش از کنفرانس آناپولیس و دیدار وزیر خارجه سوریه از اردن طی هفته اخیر رخ داد. این بازگشت نسبی محاصره سیاسی تحمیل شده بر سوریه را می شکند و تا حدودی موضوع نقش داشتن این کشور در تحقق پروژه موسوم به هلال شیعی را به فراموشی می سپارد و راه را برای کارآمد شدن نقش سوریه در جهت های مختلف از جمله مسائل فلسطین و لبنان باز می کند.
۴) مساله چهارم به دیدار هیاتی از جنبش حماس به ریاست خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی این جنبش از عربستان سعودی مربوط می شود که تقریباً از سه ماه پیش به تعویق افتاده بود. گرچه روابط بین رهبری حماس و عربستان سعودی، که توافقنامه جده را به وجود آورد، قطع نشده بود اما حوادث ژوئن گذشته در غزه این روابط را به دوران پیش از آن نرساند. به خصوص اینکه تیرگی روابط بین دو طرف اصلی دولت وحدت ملی فلسطین، در واقع نقض همان توافقاتی بود که در اثر میانجیگری ملک عبدالله پادشاه عربستان به وجود آمده بود. تا آنجا که من می دانم نامه نگاری بین حماس و ریاض ادامه یافت و در خلال آن بعضی امور روشن و چشم انداز آینده مشخص شد. این مساله در نهایت به موافقت ریاض و استقبال از هیات اعزامی حماس منجر شد. هنوز نمی توان درباره نتایج این دیدار سخنی گفت اما می توان یادآور شد که به این وسیله آن چیزی را که به طور نسبی قطع شده بود ترمیم شد. حتی اگر در این باره گفته شود که موضوع اصلی این دیدار تهیه فضایی مناسب برای تجدید گفت وگوهای فتح و حماس بوده، راه دوری نرفته ایم.

فهمی هویدی
منبع؛ الشرق الاوسط

منبع : روزنامه اعتماد