متروی تهران

بدون هیچ تردیدی متروی تهران راه حل اساسی مشکل ترافیک است که در صورت بها دادن به آن می تواند بسیاری از گرفتاری های شهروندان تهرانی را در عرصه های مختلف حل کند. لذا بررسی این وسیله حمل و نقل عمومی خالی از لطف نیست.
تاریخ احداث راه آهن شهری در تهران به ۱۲۰ سال قبل، برمی گردد. تاسیس تراموای شهری، از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه ای بود، که به نام بارون جولیوس دو رویتر ثبت شده بود. امتیاز دهنده قرار داد مشیرالدوله، صدر اعظم ناصرالدین شاه، بود.
بر این اساس، رویتر امتیاز استخراج و بهره برداری از تمام معادن و منابع طبیعی را در سراسر خاک ایران به دست گرفت و اجازه داشت برای احداث راه آهن سراسری ایران اقدام کند. تاسیس تراموای شهری نیز از جمله این امتیازات بود. امتیاز نامه فوق بر اثر مخالفت هایی پس از یک سال لغو شد و با جایگزینی بلژیکی ها، به جای رویتر انگلیسی، خط آهن تهران-ری احداث شد. در همان سال ها، یک خط آهن روی زمین، بین دروازه حضرت عبدالعظیم و میدان باغ شاه، به وجود آمد که به واگن اسبی معروف شد. این قطار از وسط خیابان های ری، چراغ گاز و سپه، روی ریل حرکت می کرد و به وسیله چند اسب کشیده می شد. این اولین و آخرین تراموای دایر شده در تهران تا سال ۱۳۲۰ه.ش، بود.
از دهه سال۱۳۲۰، به این سو همواره اندیشه احداث مترو و قطار شهری، در مقاطع مختلف زمانی، در میان مسوولان دولت و شهر تهران مطرح شده است.
درسال ۱۳۳۴، پیشنهاد شخصی به نام وفادار، درباره احداث تراموای برقی بین تهران تا شمیران، در هیات دولت تصویب و تصمیم گرفته شد تا مطالعات و تحقیقات بیشتری انجام شود.
درسال ۱۳۳۷، مهندس کورس طرح متروی تهران را تجزیه و تحلیل کرد و یکی از شرکت های آلمانی نیز آمادگی خود را برای احداث مترو اعلام کرد.
درسال ۱۳۴۵، دولت شوروی سابق، در مقابل خرید گاز، پیشنهاد احداث متروی تهران را داد که بر طبق طرحی که از سوی کارشناسان روس تهیه شد، متروی تهران از میدان راه آهن تا میدان تجریش امتداد می یافت و از جاده قدیم شمیران به خیابان شوش می رسید. طرح اولیه این پروژه در حدود ۷۰ کیلومتر برآورد شده بود.
درسال ۱۳۴۸، شهرداری تهران از گروه مهندسان و طراحان ژاپنی برای بررسی وضعیت حمل و نقل شهری دعوت کرد تا در زمینه های لازم طرح های خود را عرضه کنند. در آن هنگام، براساس آخرین سرشماری ملی درسال ۱۳۴۵، جمعیت تهران حدود ۳۰۰۰۰۰۰ نفر و تعداد اتومبیل های شخصی و عمومی ۱۴۵۰۰۰ دستگاه بود.
گروه ژاپنی پس از مطالعات خود در سال ۱۳۴۹، در مورد طرحهای دراز مدت و نیاز های شهر تهران، ایجاد شبکه راه های سریع را همچون بزرگراه و آزاد راه، به طور نهایی ۲۰۰ کیلومتر و شبکه راه آهن سریع (مترو) به طول حدود ۱۱۲ کیلومتر ضروری دانست. در این طرح، شبکه راه آهن شهری از چهار خط تشکیل می شد که اولویت به خط شماره یک داده شده بود که شمیران را به ایستگاه راه آهن متصل می کرد و حدود ۲۱ کیلومتر بود.
در سال ۱۳۴۹، شرکت فرانسوی سوفرتو مطالعات مقدماتی خود را درباره احداث متروی تهران شروع کرد که تا سال ۱۳۵۱، ادامه یافت. سپس در سال۱۳۵۴، قرارداد طرح آن با شرکت سوفرتو امضا شد. بر اساس مطالعه موسسه فوق، اجرای سیستم مختلط (خیابان مترو) بهترین طرح بود که شامل شبکه ای مرکب از هفت خط مترو به طول ۱۴۶ کیلومتر بود.
سپس در اردیبهشت همان سال، مجلس وقت طرح را تصویب و به دولت ابلاغ کرد. در اواسط همان سال، شرکت سوفرتو با امضای قراردادی کارهای اجرایی متروی تهران را آغاز کرد و با این که طراحی خطوط ایستگاه ها و سایر موارد از سوی شرکت مزبور انجام شده بود، این شرکت تا سال۱۳۵۷، تنها توانست ۳/۲ کیلومتر تونل در تپه های عباس آباد را به صورت ترانسه باز احداث کند. با وقوع انقلاب اسلامی، کار احداث نیز متوقف شد.
در ۱۵ تیر ماه سال ۱۳۵۹، لایحه قانون تاسیس شرکت راه آهن شهری، که به تصویب شورای انقلاب رسیده بود، به شهرداری تهران ابلاغ شد، اما به سبب جنگ، در تاریخ ۱۲ اسفند سال۱۳۶۰، عملیات اجرایی مترو کامل متوقف شد. سرانجام، فعالیت مجدد مترو در اول تیر ماه سال ۱۳۶۵، آغاز و نخستین مرحله از چهار خط پیشنهادی احداث خط یک و خط دو اجرا شد.
متروی تهران پس از یک دوره طولانی، درسال ۱۳۷۸، از مبدا میدان امام خمینی (ره) تا میدان صادقیه، جهت مرکز به غرب، افتتاح شد. در حال حاضر سه خط مترو به این ترتیب، خط یک از میدان امام خمینی تا صادقیه، خط دو از شهرری تا میرداماد و خط پنج از صادقیه تا کرج فعال است.
شبکه مترومی تواند به هفت خط افزایش یابد که در مجموع بالغ بر ۱۴۶ کیلومتر خواهد بود.

نویسنده : امید سیاوش

منبع : روزنامه مردم سالاری