القاعده در خط استوا

● چگونگی نفوذ بنیادگرایی در سومالی
هربار که سخن از سومالی به میان می آید اغلب تحلیلگران امور بین الملل به یاد گسترش القاعده در آفریقا می افتند. دلایل بسیاری وجود دارد که سبب شده کشورهای حوزه شاخ آفریقا واقع در شرق این قاره موردتوجه خاص سیاستمداران غربی قرار گیرند. قدرت گرفتن نیروهای القاعده و اسلامگرایان افراطی در این منطقه می تواند به تقویت اسلامگرایان سودان منجر شود و شمال و شرق قاره آفریقا را دستخوش تحولات مخربی کند.
کشور سومالی در سال ۱۹۹۱ به کلی دگرگون شد. دلیل این دگرگونی آن بود که قبایل و شبهه نظامیان وابسته به اربابان اراضی به ناگاه علیه حاکم خودکامه سومالی قیام کردند و باعث سقوط حکومت وی شدند. پس از این رخداد، همین اربابان و شبه نظامیان به جان یکدیگر افتادند و این سرزمین آشوب زده بار دیگر دچار جنگ های داخلی شد. جنگ میان اربابان اراضی و ملاکان منجر به کشته شدن بیش از نیم میلیون نفر و آوارگی بیش از ۷۵۰ هزار نفر شده در دهه ۱۹۹۰ سرزمین های سومالی لند و پونتلند واقع در شمال کشور سومالی مدعی نوعی خودمختاری و استقلال شدند ولی استقلال این سرزمین ها هرگز توسط جامعه بین الملل مورد پذیرش قرار نگرفت.
از آن پس بسیاری از کشورهای ثروتمند غربی تلاش کردند نظم را به سومالی بازگردانند. ولی همه این تلاش ها با شکست روبه رو شد، زیرا در سرزمینی که مشکلات را با اسلحه می توان حل کرد کسی تن به کشاورزی نمی دهد. در سال ۲۰۰۴ دولت انتقالی سومالی شکل گرفت. این دولت موقت کار خود را به خوبی آغاز کرد و درنهایت مغلوب قدرت اسلامگرایان مسلح شد. در سال ۲۰۰۶ میلادی اسلامگرایان سومالی موفق شدند کودتای خزنده را در این کشور پیش ببرند و بخش هایی از جنوب و مرکز سومالی را در اختیار خود بگیرند.
در ژانویه سال ۲۰۰۷ سربازان سومالیایی با پشتیبانی سربازان اتیوپی توانستند اسلامگرایان را از این کشور بیرون برانند. در پایان این نبردها یک هواپیمای غول پیکر آمریکایی نیز به صحنه کارزار پیوست و این ابهام را پدید آورد که شاید جبهه جدیدی برای «نبرد با تروریسم» در آفریقا ایجاد شده است.
اسلامگرایان پس از فرار از اراضی جنوبی مدعی بودند که هرگز ناگهان اینقدر بلا از آسمان برسرشان نباریده است، تا دو هفته پیش از آغاز نبردها همین اسلامگرایان افراطی بر موگادیشو پایتخت سومالی و نواحی جنوبی این کشور حکمرانی می کردند. این امر سبب شده بود که اعضای کابینه دولت انتقالی به شهر «بایدوآ» پناه ببرند و اسلامگرایان مستقر در پایتخت درمورد ایجاد حکومت جمهوری اسلامی در شاخ آفریقا با یکدیگر به مذاکره بنشینند.
حال که همه چیز به وضع عادی بازگشته و اسلامگرایان از منطقه رانده شده اند، این پرسش باقی می ماند که تعداد این اسلامگرایان در منطقه چه اندازه است، آنان به کجا پناه برده اند و هدف بعدی آنان چیست؟
بسیاری از فرماندهان این عده متواری شده اند. آمریکا مدعی شده بود که موفق به کشتن سه نفر از سران القاعده در این نبرد شده است. ولی بعدا این خبر تکذیب شد و آنان اعلام کردند که سران القاعده احتمالا به شمال کنیا گریخته اند.
دولت انتقالی سومالی که به لطف نیروهای خارجی پیروز شده دیگر حاضر نیست حتی با اسلامگرایان میانه رو منطقه پای میز مذاکره بنشیند. در عوض اعضای دولت اصرار دارند اقوام فرقه های مختلف را به هم پیوند دهند و شبه نظامیان القاعده را از خود برانند. با این وجود وزیران کابینه دولت انتقالی به خوبی آگاهند که در میان مردم موگادیشو از محبوبیت چندانی برخوردار نیستند. در صورتی که آنان بخواهند به نحو موثرتری بر این مردم جنگ دیده حکومت کنند نخست باید یاد بگیرند که همه قشرهای اجتماعی را به مشارکت در حکومت دعوت کنند.
در مجموع می توان گفت که دولت انتقالی در موضع ضعیفی قرار دارد. در ماه ژانویه دولت انتقالی به طور موقت برنامه های رادیویی دولتی را قطع کرد تا خبر حمله به سربازان اتیوپیایی در شهر موگادیشو را به اطلاع عموم برساند.
عبدالله یوسف رئیس جمهور دولت انتقالی در همان روزها اعلام کرد که سرزمین سومالی نیز جزء لاینفک کشور سومالی است. این گفته وی خشم بسیاری از مردم سومالی لند را برانگیخت. سرزمین سومالی لند در سال ۱۹۹۱ از سومالی جدا شد و در جریان نبردهای اخیر هیچ آسیبی متوجه آن نبود.
در گذشته عبدالله یوسف رهبر سرزمین پونتلند بوده است. پونتلند نیز بخشی از کشور سومالی است که داعیه استقلال دارد. از آنجا که میان سومالی لند و پونتلند اختلاف های مرزی وجود دارد این احتمال می رود که عبدالله یوسف توافق کند که در صورت صرف نظر رهبران سومالی لند از اراضی مورد اختلاف، استقلال را به سومالی لند اعطا کند.
جایگزینی سربازان آتیوپیایی با صلحبانان سازمان ملل متحد و اتحادیه آفریقا به کندی صورت می گیرد. ولی جایگزین شدن کامل این سربازان با صلحبانان بسیار الزامی است. زیرا این امر می تواند به دولت انتقالی سومالی اعتبار بیشتری ببخشد.
در حال حاضر بخشی از نیروهای اتیوپیایی کشور سومالی را ترک کرده اند. محمدجدی نخست وزیر دولت انتقالی انتظار دارد که سربازانی از مالاوی، نیجریه، سنگال، آفریقای جنوبی و اوگاندا به فوریت به سومالی اعزام شوند. او این مطلب را در مصاحبه ای خبری اعلام کرد و عجیب تر اینکه حاکمان کشورهایی که محمد جدی از آنها نام می برد مدعی هستند که در مورد اعزام نیرو به سومالی هیچ هماهنگی با آنها صورت نگرفته و بسیاری از آنان این موضوع را فقط در خبرها شنیده اند. حاکمان نیجریه، سنگال و آفریقای جنوبی در حال ارزیابی امکان اعزام نیرو به این منطقه هستند. در صورتی که صلحبانان اتحادیه آفریقا جایگزین سربازان اتیوپیایی شوند، احتمال آن وجود دارد که درگیری های پراکنده در سطح این کشور رخ دهند. این در حالی است که از دید بسیاری از حاکمان قدرتمند جهان، درگیری های نظامی سومالی موضوعی گذرا در مناقشات منطقه ای بوده و به دست فراموشی سپرده می شود.
از جمله مسائلی که هنوز ذهن تحلیلگران را به خود مشغول داشته ظهور نسخه جدیدی از القاعده در آفریقاست. پایه های شکل گیری این حرکت در آفریقا توسط اسامه بن لادن رهبر تروریسم جهانی پی ریزی شد.
سپس اسلامگرایان سومالیایی تصمیم گرفتند علیه دگراندیشان منطقه اعلام جهاد کنند. آنان سایر اقوام منطقه و به خصوص غیرمسلمانان را دشمن فرض می کردند و یکی از دلایلی بود که ایالات متحده را وادار به دخالت نظامی در این منطقه کرد آن بود که سازمان های جاسوسی این کشور پیش از این خبر وجود سه نفر از رهبران القاعده در منطقه سومالی را تایید کرده بودند. این سه نفر در توطئه بمب گذاری در سفارتخانه های آمریکا در کنیا و تانزانیا دست داشته اند.
دخالت نظامی اتیوپی با تانک ها و هواپیماهای پیشرفته بسیار حائز اهمیت است. اتیوپی به عنوان یکی از بزرگ ترین قدرت های نظامی قاره آفریقا شهرت دارد و این در حالی است که اعضای القاعده و اسلامگرایان افراطی از سلاح های گرم ساده و چماق برای مبارزه استفاده می کنند.
هنوز مشخص نیست که آیا حاکمان اتیوپی به خاطر مداخله نابجا در امور سومالی مورد محاکمه قرار می گیرند یا خیر. در گذشته اسلامگرایان سومالی مرزهای اتیوپی را مورد تهدید قرار می دادند و حتی مدعی بودند که بخشی از خاک اتیوپی به آنان تعلق دارد. از طرف دیگر، دولت اتیوپی اظهار می دارد که برای مقابله با تهدید اسلامگرایان اقدام به دخالت در امور سومالی کرده و قصد داشتند به نظام مشروع این کشور قدرت بیشتری بدهد.
این ادعای اتیوپی به نظر مکارانه می آید زیرا حاکمان اتیوپی به خوبی آگاهند که دولت انتقالی سومالی از حمایت سازمان ملل متحد برخوردار است. در نتیجه بعید به نظر می رسد که سازمان ملل متحد بخواهد اقدام نظامی اتیوپی برای حفظ بقای دولت انتقالی را مورد نقد قرار دهد. با این حال باید گفت که بسیاری از مردم سومالی به طور تاریخی کشور اتیوپی را دشمن خود می دادند و اشغال کشورشان توسط نیروهای اتیوپیایی را لکه ننگی در تاریخ کشور خود تلقی می کنند، زیرا این چندمین بار است که نیروهای نظامی اتیوپی خاک کشور همسایه خود را مورد تعرض قرار داده اند.

رامین رهبر یعقوبی

منبع : روزنامه کارگزاران