بازی پوتین با آمریکا و ایران

اکثریت تحلیلگران بر این باور هستند که ولادیمیر پوتین در جلسه گروه‌هشت توانست گاه رفیق وگاه رقیب خود جورج بوش را با یک حرکت حساب شده حداقل برای مدتی گیج کند.
موضوع مورد مرافعه البته استقرار سپر موشکی آمریکا در لهستان و سیستم رادار در جمهوری چک بود. پوتین بارها نارضایتی خود را از تعدی آمریکا به آنچه روسیه هنوز قلمرو خود می‌داند اعلام کرده است.
در یک مقطع او حتی آمریکا را به «پرکردن اروپای شرقی با سلاح‌های جدید» متهم کرده و در انتهای ماه می‌ ‌نیز در یک حرکت پرمخاطره حتی اجازه یک تست موشک بالستیک قاره‌پیمای جدید را داد.
در پاسخ به ادعایی در مورد هدف سپر موشکی در راستای شناسایی و توقف موشک‌های ایران پوتین با صراحت کلام اعلام کرد: «به ما گفته می‌شود که این سیستم ضدموشك چیزی را هدف گرفته که وجود ندارد. آیا این به نظر شما مسخره نمی‌آید؟ ...مسخره می‌بود اگر اینقدر تاسف‌آور نبود.»
اما حرکت زیرکانه پوتین در حواشی اجلاس گروه‌هشت نمایان شد. پوتین در پاسخ به صحبت جورج بوش که سپر موشکی در اصل در جهت دفاع از روسیه نیز هست پیشنهاد استفاده از رادار مستقر در آذربایجان و ارزیابی هماهنگ تهدیدها توسط دو کشور را داد.
در صحبت‌های بعدی - که می‌توان به جدی بودن آنها شک كرد - پوتین حتی از استقرار رهگیر موشک در عراق و ترکیه و سکوهای دریایی اعلام حمایت کرد.
جدی بودن این پیشنهاد و آیا اینکه پیشنهاد آذربایجان به عنوان مکمل یا بدیل محل‌های لهستان و جمهوری چک ارائه داده شده هنوز معلوم نیست ولی آنچه مسلم است زیر سوال بردن لهستان و جمهوری چک به عنوان مکان‌هایی است که با استفاده از آنها می‌توان تهدید فرضی موشک‌های ایرانی را به روسیه (یا هر کشوری مانند اوکراین که در شرق لهستان قرار دارد) خنثی کرد.
حرکت پوتین در عین حال بی‌فایده بودن طرح آمریکا به عنوان سپر برای کشورهای شرق لهستان و آماده بودن پوتین برای همکاری و مصالحه را نشان داد. حتی مهمتر از آن آمریكا به‌خاطر غافلگیر شدن نهایتا چاره‌ای جز اعلام جالب بودن این فکر و ادامه گفت‌‌وگو در جلسه بعدی پوتین و بوش در ماه جولای را نداشت.
وقتی به دو جنبه عموما ناگفته سپر موشکی آمریکا توجه بیشتری شود جنبه اول مربوط به مسائل فنی این سپر می‌شود. واقعیت این است که آمریكا به‌رغم صرف هزینه نزدیک به ۶۰ میلیارد دلار از سال ۲۰۰۱ مهندسان و فیزیکدانان بوئینگ و لاکهید مارتین و سازمان دفاع موشکی هنوز قادر به حل مسایل فنی این سیستم نشده‌ است.
تاکنون تعداد کمی از این رهگیرهای موشک در فورت گریلی (آلاسکا) و پادگان هوایی وندربرگ در کالیفرنیا در جهت جلوگیری از موشک‌های کره‌شمالی آزمایش شده‌ است و فقط ۷۵ درصد این رهگیرها از این تعداد در شرایط کاملا کنترل شده (که شامل داشتن اطلاعات کامل از اهداف و برنامه دشمن فرضی می‌شود) موفق بوده‌اند.
به همین دلیل کنگره آمریکا کاملا پشتیبان این برنامه نیست و حتی فعلا از بودجه رهگیرهای پیشنهادی برای لهستان و جمهوری چک کاسته است. جنبه دوم مربوط به هزینه‌های سیاسی و مالی می‌شود. سپر موشکی - که سیستمی است برای جلوگیری از موشک‌هایی با برد بلند -هم گران و هم در نهایت به سختی در دسترس است.
به‌طور مثال طبق برنامه خود دولت آمریکا رهگیرهای لهستان تا سال ۲۰۱۳ عملیاتی نخواهند شد (اگر مشکلات فنی ذکر شده حل شود) و حداقل ۴ ملیارد دلار خرج خواهند داشت. در عین حال طبق محاسبات سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا ایران تا ۸ سال آینده توانایی ساخت موشک‌های بالستیک با برد اروپا را پیدا نخواهد کرد.
بنابراین چرایی دنبال کردن طرحی بسیار پرهزینه که باعث تشویش یاران آمریکا در اروپا و نگرانی رقیب او روسیه می‌شود برای بسیاری از منتقدان دولت بوش مشخص نیست.
حرکت پوتین را بنابراین باید در راستای تقویت منتقدان داخلی دید. شک نیست که روسیه سپر موشکی آمریکا را در اروپای شرقی تهدیدی برای خود و جزیی از طرح آمریکا برای کنار گذاشتن روسیه به‌عنوان یک قدرت جهانی می‌بیند.دامن زدن به بحث داخلی در قبال برنامه‌ای که در آمریکا منتقدان فراوان دارد مسلما دور از ذهن پوتین نیست.
البته پوتین ممکن است که محاسبات دیگری را نیز در ذهن داشته باشد. این محاسبات ممکن است که حول محور معاملات سیاسی بگردد. برخی مانند جوزف نای – استاد دانشگاه ‌هاروارد – معتقدند که حرکت پوتین راه را برای یک معامله بین آمریکا و روسیه بر سر ایران باز می‌کند.
طبق گفته نای آمریکا می‌تواند در ازای تعویق عملیاتی كردن سپر موشکی خود همکاری بیشتر روسیه را در افزایش تحریم‌ها علیه ایران خواستار شود. چرا پوتین با علم به اینکه سال‌ها به عملیاتی شدن سپر موشکی لهستان به این معامله تن دهد معلوم نیست.
در عین حال نمی‌توان انکار کرد که امکان معامله بر سر ایران جزیی از بحث سپر موشکی شده است و پوتین را در موقعیت بهتری در مذاکراتش با جورج بوش قرار داده است.

فریده فرهی
دانشگاه ایالتی ‌هاوایی

منبع : روزنامه هم‌میهن