از قعر چاه تا اوج آسمان

جمعه‌ گذشته قسمت پانزدهم سریال حضرت یوسف(ع) از سیمای جمهوری اسلا‌می ایران پخش شد، سریالی که از همان روزهای اولیه نمایش آن موجی از انتقادات را در پی داشت. آیت‌الله جعفر سبحانی نخستین کسی بود که در مقام یک مرجع تقلید پر کار در حوزه مسائل اجتماعی و دینی درباره این سریال مسائلی را مطرح کرد که تعداد زیادی از سایت‌های خبری و خبرگزاری‌ها و مطبوعات هر کدام به نحوی آن را منکعس کردند. آیت‌الله سبحانی در جمع عوامل فیلم <ملک سلیمان> که یک فیلم سینمایی مذهبی است، اعتراض خود را نسبت به نکاتی در سریال یوسف که آنها را اسرائیلیات نامید بیان کرد و گفت: <فیلمسازان فریب تاریخ‌نگاری اسرائیلیات را نخورند، چرا که اخبار و روایاتی که در برخی کتب مسیحیت و یهودیت تفسیر شده با واقعیت سازگار نیست.
اگرچه ازدواج یک مرد با دو خواهر در آن شرایط حرام نبوده، ولی دلیلی نداشت این مساله در سریال گنجانده شود و در شرایط امروز، بیننده از این تصاویر برداشت غیر صحیح دارد.> در حقیقت این اعتراض ناظر به بازیگر نقش حضرت یعقوب، پدر حضرت یوسف است که در سریال <یوسف پیامبر> نقش آن را محمود پاک‌نیت بازی می‌کند و دو همسر دارد که با هم خواهرند. این روحانی برجسته حوزه علمیه قم با تاکید بر اینکه باید در نشان دادن مقوله وحی بسیار با ظرافت عمل کرد، اضافه کرد: <مسائل وحی و ارتباط آنان با خداوند نباید به شکل اسطوره‌ای به تصویر کشیده شود، بلکه باید تلا‌ش کرد این ارتباطات به صورت مسائل قابل فهم و درک برای عموم به تصویر کشیده شود. فیلم‌های مذهبی ما باید جنبه الهی داشته باشند و بیشتر براساس آیات قرآن و روایات و منابع شیعه تدوین و ساخته شوند و هرگز شکل افسانه‌ای به خود نگیرند.>
در همین حال فرج‌الله سلحشور کارگردان این سریال نیز بیکار ننشست و بلا‌فاصله در گفت‌وگو با فارس به بخشی از این انتقادات پاسخ داد اما به نظر می‌رسد پاسخ او چندان مستدل نیست. او گفت: <من آنچه را که در تاریخ و تفاسیر ما وجود دارد، آورده‌ام و اگر هم موضوعی در سریال وجود دارد که به اسرائیلیات برمی‌گردد، مقصر کتاب‌ها و علمای ما هستند. سوال اینجاست، چرا تا امروز علما و بزرگان ما این اسرائیلیات را از کتاب‌های ما خارج نکرده‌اند و این کتاب‌ها اصلا‌ح نشده‌اند؟> ‌ شاید بهتر بود سازندگان این مجموعه علا‌وه بر رجوع به منابع گوناگونی که در این زمینه وجود دارد از مشورت صاحب‌نظران و علمای مختلف هم بهره می‌گرفتند. در هر مقوله‌ای ممکن است علا‌وه بر اصل و اساس آن، انحرافات و تحریفاتی هم وارد شده باشد و اینکه کارگردان این مجموعه گناه را بر گردن دیگران می‌اندازد جای تامل فراوان دارد؛ چه اینکه قرار نیست همه در هر حوزه‌ای صاحب معرفت باشند و چاره کار مراجعه به اهل تخصص است تا اثر نهایی از چنین اشتباهاتی مبرا باشد. ‌
دامنه این انتقادات به مدیران سیما نیز کشیده شد تا آنجا که مدیر گروه معارف شبکه یک سیما با اشاره به ضعف‌های عمده در ۵ قسمت پخش‌شده این مجموعه، به خبرگزاری مهر گفت: <بسیاری از ایرادها پیش از تولید به سازندگان گفته شده و این مجموعه در شکل فعلی نمی‌تواند پاسخگوی پرسش‌های مخاطبان باشد.>
حسین رحیم‌زاده که در واقع قصد داشت درباره انتقادهای آیت‌الله سبحانی توضیح دهد، ادامه داد: <من هنگام نگارش فیلمنامه، مدیرکل خدمات رسانه‌ای مرکز پژوهش‌های صدا و سیما بودم، اما فرج‌الله سلحشور برای فیلمنامه مجموعه رفت‌و آمدی به مرکز پژوهش‌ها نداشت و تنها فیلمنامه از سوی دفتر رئیس وقت سازمان (دکتر لا‌ریجانی) به مرکز ارسال شد. این مرکز هم مواردی را به صورت کلی به عنوان نقد فیلمنامه اعلا‌م کرده و آقای سلحشور بعد از مطالعه گفته بود این ایرادها ۳ دسته هستند؛ یک دسته که اعمال می‌شود که متاسفانه در حال حاضر با پخش ۵ قسمت چند ایراد اساسی وجود دارد که رفع نشده است. البته باید مجموعه به طور کامل پخش شود تا ببینیم چند درصد ایرادها رفع شده است.>
‌ به گفته مدیر گروه معارف شبکه یک، سلحشور اصلا‌ح ۲ دسته دیگر ایرادها را نپذیرفته است: < او درباره ایرادهای دسته دوم معتقد بود که تحقیقاتش بهتر است و درباره ایرادهای دسته سوم هم گفت که الا‌ن فرصتی برای رفع آنها نیست. از ضعف‌های عمده این ۵ قسمت می‌توان زنان حضرت یعقوب را مثال زد که نباید این‌گونه نشان داده می‌شد و مرکز پژوهش‌ها هم این مساله را تذکر داده بود. البته نمی‌دانم این مورد در کدام دسته طبقه‌بندی می‌شود.>
فرج‌الله سلحشور در این زمینه این گونه پاسخ داد: <من نمی‌دانم چرا همه دنبال ایرادهای سریال حضرت یوسف هستند و این برای من سوال است که چرا خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها در پی اشکال‌های مجموعه و یافتن افرادی هستند که از آنها سوال خود را بپرسند. آیا <یوسف پیامبر> محسناتی ندارد و مردم از آن استقبال نکرده‌اند؟>
وی همچنین درباره انتقادهای آیت‌الله سبحانی از جمله مستند نبودن خواب حضرت یعقوب نیز گفت: <آیت‌الله سبحانی این مساله را رد نکردند، بلکه گفتند بهتر بود مساله زنان یعقوب مطرح نمی‌شد. در قرآن یک‌هزارم ماجراهای یوسف نیامده و تنها منبع ما قرآن نبود. من حاضرم ایرادها را با سند در مطبوعات درج کنم تا مردم خود قضاوت کنند ایرادها تا چه حد باربط یا بی‌ربط بوده است، ای کاش کسانی که الا‌ن احساس تکلیف می‌کنند با یک اثر مذهبی این‌طور خصمانه برخورد نکنند و تکلیف و تعهد خود را در این ۳۰ سال در مورد هزاران فیلم ضداسلا‌می و ضداخلا‌قی که از سینما و تلویزیون ساخته و پخش شد، می‌دانستند و واکنش نشان می‌دادند>!
اما مدیر کل سابق خدمات رسانه‌ای مرکز پژوهش‌های صدا و سیما ماجرا را به گونه دیگری می‌بیند. او درباره نظارت بر مجموعه یوسف پیامبر گفت: <معاون سیما را دیده‌ام که جلسه‌هایی با مراجع و بزرگان همراه با سازندگان اثر داشته، اما گروه باید نهایت تلا‌ش خود را بکند و سلحشور باید از فرصت‌ها استفاده می‌کرد. صدا و سیما به لحاظ تحقیقات، زمان و بودجه برای یوسف پیامبر کم نگذاشت و ۴ سال برای نگارش صبر کرد. من شهادت می‌دهم سازمان تلا‌ش‌های زیادی دراین باره داشت و خیلی حساس بود. اما گروه سازنده نتوانسته از فرصت‌ها استفاده کند و آقای سلحشور احساس کرده تحقیقاتش کامل است.>
البته باز هم سلحشور این صحبت مدیرکل سابق مرکز پژوهش‌های صدا و سیما را بی‌پاسخ نگذاشت و گفت: <اغلب ایرادها اساسی نبود یا نظر شخصی بود. مثلا‌ عنوان کرده بودند به نظر شما بهتر نیست اینجا این مساله اینطور بیان شود. یا گفته بودند این مطلب عنوان شده سندیت دارد یا نه. وقتی شما نمی‌دانید کدام سند است و کدام نیست پس چطور اظهار نظر می‌کنید؟ در مجموع، بخش ناچیزی از ایرادها درست بود که من آنها را اعمال کردم. تحقیقات این مجموعه مطابق با نظر المیزان و تفاسیر شیعی بوده همچنین از نظر استادانی چون حبیب‌الله عسگراولا‌دی و علی اکبرپرورش بهره بردیم که خیلی بیشتر از رحیم‌زاده می‌دانند.>
به هر حال با توجه به همه این انتقادها و مسائلی که حول محور این فیلم از جانب کارشناسان و صاحب‌نظران مطرح شده است، باید به این مساله نیز توجه داشت که شاید اظهار نظر کلی درباره این پروژه پرهزینه سینمایی کمی زود باشد و با توجه به باقی ماندن حدود ۳۵ قسمت دیگر از این سریال تلویزیونی، بهتر است تا مراحل نهایی پخش آن به انتظار بنشینیم، شاید بخشی از ابهامات موجود در این مجموعه مذهبی خود به خود پاسخ داده شود.
نکته آخر اینکه مرگ <رسول احدی> فیلمبردار سریال حضرت یوسف شاید تلخ‌ترین خاطره این فیلم باشد. در حقیقت این دومین کار او پس فیلمبرداری <ولا‌یت عشق> بود، اگرچه بخشی از فیلم <تنهاترین سردار> را نیز او فیلمبرداری کرد. گویا او در جایی بیان کرده بود که داستان جذاب زندگی حضرت یوسف وی را برای همکاری با سلحشور مجاب کرده ‌است.

صدرا صدوقی

منبع : روزنامه اعتماد ملی