چالش پیچیده ایران و آمریکا

از زمانی که پرونده هسته یی ایران در دستور کار قدرت های بزرگ و امریکا قرار گرفت تا هنگامی که سر از قطعنامه ۱۷۳۷ شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران درآورد، گروه ها، احزاب و طیف های مختلف سیاسی هشدارهای لازم را در جهت منافع ملی اعلام کردند و نه تنها از حق مسلم ملت ایران در مورد انرژی هسته یی بلکه از حقوق مسلم دیگری که این ملت دارد سخن گفتند. اما این هشدارها یک روی سکه بود، روی دیگر سکه که بدان کمتر توجه شده است، نحوه برخورد قدرت های بزرگ به ویژه امریکا در ارتباط با این پرونده و دیگر مسائل جاری در رابطه با ایران است که باید به این موضوع هم پرداخته شود.
به خصوص افراد، اشخاص و گروه های سیاسی، اجتماعی و دینی که وابستگی فکری و سیاسی به جریانی دارند که طی سالیان دراز در راستای منافع ملی هر جا که سیاست خارجی قدرت های بزرگ و نیز امریکا این منافع را نادیده گرفته است با آن سیاست ها، مرزبندی صریح و شفاف داشته اند. به عبارت دیگر باید بین اختلاف نظر نیروهای داخل ایران و اختلاف با این قدرت ها (در چارچوب منافع و مصالح ملی) تفکیک و تمایز قائل شد.
لذا جا دارد از این زاویه این روی سکه نیز مورد نقد و بررسی قرار بگیرد.امریکا منافع ملی خود را براساس خصلت تمام حکومت های اقتدارگر و سلطه طلب تاریخ برابر همه جهان تعریف می کند و لذا برای حفظ این جایگاه سلطه گری خود باید به انرژی فسیلی (نفت و گاز) دسترسی و تسلط داشته و اداره و کنترل آن را در اختیار داشته باشد.کنترل بر مرکز انرژی جهان یعنی منطقه سیبری، آسیای میانه و خلیج فارس (این منطقه مرکز انرژی جهان است) در حقیقت کنترل بر چین، هند، روسیه و اروپا است.
اهمیت این قسمت از جهان در آن حد است که نرمان شوارتسکف فرمانده نیروهای امریکایی در جنگ خلیج فارس اعلام کرد که امریکا می خواهد برای صد سال آینده انرژی ارزان قیمت به دست آورد و استراتژیست های امریکایی نیز معتقدند که رهبری جهان به دست امریکا در قرن بیست و یکم منوط به کنترل منطقه مزبور است. بنابراین دخالت امریکا در کشورهای جهان ماهیت دموکراتیک و خیرخواهانه و حقوق بشری نداشته بلکه برای حفظ، گسترش و توسعه منافع خود در جهان بوده و این یک اصل ثابت و تغییرناپذیر در سیاست خارجی امریکا به شمار می رود و هیچ اندیشمند جهان شناس و واجد ژرف نگری در کوران های اقتصادی، سیاسی و نظامی و تبلیغاتی جهان معاصر نمی تواند منکر این واقعیت اگرچه تلخ شود.
به همین منظور است که امریکا از شورای امنیت و سازمان ملل بیشترین سوءاستفاده را می کند و بدهی مسلم خود را به این سازمان نمی پردازد تا آن را دچار مشکل کند. از یونسکو خارج می شود تا در معرض انتقاد اعضا قرار نگیرد. در عین حال که خود را متولی اجرای قطعنامه های شورای امنیت در مورد عراق می داند نسبت به قطعنامه هایی که علیه اسرائیل صادر می شود بی اعتنایی نشان می دهد و چیزی نمی گوید.
لذا این رفتارها براساس ماهیت سلطه طلبی وی است نه بر مبنای دموکراسی و حقوق بشر چنانچه سربازان امریکایی به هنگام حمله به عراق از وزارت نفت عراق به دقت و با هوشیاری نگهبانی می کردند ولی موزه بغداد را که آثار باستانی هفت هزارساله تمدن بشری در بین النهرین را در خود حفظ می کرد بدون محافظ رها کردند و غارتگران حرفه یی این آثار منحصر به فرد را به تاراج بردند و در بازارهای اروپا و امریکا به فروش رساندند.
از آنجایی که ایران در قلب منطقه منافع امریکا قرار گرفته است، موقعیت بسیار حساسی دارد که با توجه به این موقعیت، شناخت اهداف آنها که با منافع ملی و تمامیت ارضی کشور رابطه مستقیم دارد، از هر جهت لازم است. به خصوص که رابطه ایران و امریکا یکی از پیچیده ترین چالش های برخورد در نیم قرن اخیر است.
کودتای ۲۸ مرداد امریکایی و انگلیسی در سال ۱۳۳۲ علیه دولت ملی دکتر مصدق، رابطه گسترده امریکا با نظام شاهنشاهی از سال ۱۳۳۲ تا سال ۱۳۵۷ ، همراه با نفوذ نظامی آنان در ارتش ایران به لحاظ آموزشی، ژاندارم کردن شاه در منطقه پس از سال ۱۹۷۰ و... از یک طرف و تسخیر سفارت امریکا در سال ۱۳۵۸ از طرف دیگر پدیده هایی بوده اند که چالش ما را با امریکا در ۲۷ سال پس از انقلاب در هر مقطع زمانی وارد مراحل جدیدی کرده است.
اما در نهایت برخورد امریکا با ما به لحاظ منافع ملی و مصالح کشور صدمات و خساراتی داشته و عملکرد امریکا در ۵۰ سال گذشته لطمات زیادی به منافع ملی کشور وارد کرده است. صرف نظر از اشتباهات دیپلماتیک و سیاسی ایران دخالت های مستقیم و غیرمستقیم امریکا در سرنوشت ما غیرقابل دفاع و کاملاً از موضع استیلاطلبی و سلطه گری است و اگر هم برای کشانیدن ما به سر میز مذاکره گاه گاهی در باغ سبزی نشان می داده اند - مانند عذرخواهی دولت گذشته از کودتای ۲۸ مرداد و یا برخی کمک های ارسالی در هنگام زلزله بم - در راستای منافع حاکمیت خود بوده، بدون اینکه با مساله برخورد جدی کرده و گام های اساسی در این زمینه بردارند از جمله به عنوان مثال تحریم های اقتصادی را به حالت تعلیق درآورند. البته در آن زمان باید با توجه به ماهیت عملکرد آنان هوشیارانه در جهت منافع ملی از فرصت های به دست آمده استفاده می شد.
بی گمان اتخاذ دیپلماسی وابستگی و سرسپردگی که در دوران پهلوی و نظام شاهنشاهی وجود داشت نه تنها مطلوب نبوده بلکه ننگ آور هم بوده است. اما دیپلماسی ستیز و روش های ماجراجویانه و غیرعقلانی نیز برای جامعه ما دستاورد سازنده یی نخواهد داشت.بنابراین باید به دنبال دیپلماسی گفت وگو و تعامل و راهبردی و کارگشا بود و در این راه باید با تدبیر و تدبر گام برداشت. از همین رو ابتدا برخی از صدمات و خسارات اقتصادی و سیاسی که در این سا ل ها توسط امریکا بر ما وارد شده است را برشمرده و سپس نظر خود را در برخورد با آن دولت بیان می کنیم.
● صدمات و خسارات اقتصادی
۱) از سال ۱۳۵۹ تاکنون کشور ما در حال تحریم اقتصادی از طرف امریکا و غرب است و این را متاسفانه هیچ یک از محافل حکومتی و اپوزیسیون و اصلاح طلبان داخلی و گروه های خارج از کشور اشاره نمی کنند. بهای کالاهایی که غرب به ایران به خصوص به نهادها و شرکت های دولتی و نیمه دولتی می فروشد، گاهی چند برابر بهایی است که بین خودشان یا با چین، هند، پاکستان، ترکیه، عربستان، امارات و... حساب می کنند. باز به همین نسبت است کرایه حمل و نقل با کشتی بین تمام دنیا تا خلیج فارس و سواحل و بنادر ایرانی. (خرج حمل برای خلیج فارس در بنادر ایرانی چند برابر نرخ حمل به امارات، کویت، بحرین، عربستان و عراق است.)
۲) به علت همین تحریم های اقتصادی، سوءاستفاده غرب از ما به صورت غارت و تاراج درآمده است. به عنوان نمونه قراردادهای بیع متقابل فرانسوی چند برابر پیشنهاد کونوکو امریکایی است و امریکایی ها مانع عقد قرارداد کونوکو با ایران و بالنتیجه باعث تاراج غرب از ایران شده اند.
۳) مجموعه خساراتی که از بابت دو قلم فوق طی ۲۶ سال گذشته به ما رسیده است بالغ بر ده ها میلیارد دلار است که به ابتکار امریکا از سال ۱۳۵۹ به دنبال قطع رابطه اش با ایران تحریم های اقتصادی است که انجام داده است.
۴) هم اکنون امریکا تمام شرکت هایی که با ایران طرف معامله سلاح و ماشین آلات و غیره هستند را تحریم کرده است که این عمل بالاتر از قطعنامه اخیر شورای امنیت علیه ایران است و قطعنامه مزبور روند تحریم ها را نیز تشدید کرده است.
۵) حمایت از پدیده قاچاق در ایران و عدم مبارزه با آن.
پدیده قاچاق به طور عام، اعم از قاچاق مواد مخدر، کالاهای مصرفی وارداتی و کالاهای صادراتی داخلی، فحشا و غیره، آثاری بسیار مخرب و ویران کننده بر اقتصاد، نیروی انسانی، اخلاقیات و... جامعه ایران گذاشته است. کشورهای غربی و مشخصاً امریکا با در اختیار داشتن سیستم های ماهواره یی پیشرفته قادرند به سرعت حتی تصادف دو خودرو را در جاده های ایران گزارش کنند و از آن دقیق تر انواع مارهای منطقه کویر ایران را تشخیص دهند و در جنگ عراق با ایران گزارش دقیقی از چگونگی آرایش های جنگی و دیگر اطلاعات را به عراق بدهند. اما در امر مبارزه با قاچاق نه تنها کمکی به ایران نمی کنند بلکه با سکوت خود از این پدیده شوم حمایت می کنند.
قاچاق مواد مخدر که شهروندان کشورهای غربی هم از آن رنج می برند و در منطقه ما در کشورهای افغانستان و پاکستان تولید و از طریق ایران و سایر کشورهای همسایه افغانستان به کشورهای اروپایی منتقل می شود به کمک ماهواره ها و تجهیزات آنها قابل کنترل و مبارزه با آن مقدور است.
۶) علاوه بر قاچاق مواد مخدر همان طور که از یک تحقیق سازمان ملل متحد برمی آید برای انجام پولشویی سالانه ۲/۱۱ میلیارد دلار کالای قاچاق وارد ایران می شود تا تولید ملی را تخریب و یک عده دلال را پروار کند و میلیون ها جوان را بیکار، معتاد و بیمار روانی سازد و در این کار عمد هم دارند تا اقتصاد یک کشور را به نابودی بکشانند و از توسعه درون آن جلوگیری کرده و مانع پیشرفت آن شوند.
● صدمات و خسارات سیاسی
۱) امریکا به دنبال موقعیت جهانی خود مقدم به قطع رابطه با ایران شد و به دنبال آن اقدامات تحریم آمیزی است که منجر به خسارات اقتصادی و سیاسی است که نسبت به ایران وارد شده است که این اقدامات همچنان ادامه دارد.
۲) با وجود اینکه در جریان گروگانگیری امریکایی ها در لبنان، ایران باعث آزادی آنها شد، کمک هایی که ایران به براندازی طالبان در افغانستان کرد و این عمل مورد اقرار امریکایی ها قرار گرفته است و نیز در عراق، معذلک امریکا همچنان ایران را جزء محور شرارت حساب می کند و رفتارهای ناشی از این موضع نسبت به ایران روشن است.
۳) در مورد مساله هسته یی، فشار امریکا است که موجب مخالفت فضای جهانی با غنی سازی اورانیوم در ایران شده است والا اگر نگرانی حرکت ایران به سمت سلاح های هسته یی وجود دارد، نظارت دقیق آژانس بین المللی انرژی هسته یی می تواند ضامن رفع این نگرانی باشد.
۴) امریکا که مسبب اصلی کودتای ۲۸ مرداد و سرنگونی یک دولت ملی و دموکرات در ایران می باشد، باعث شده است که دموکراسی در ایران آنچنان که باید رشد نکند. تا اینکه انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاد. امریکا بود که رژیم صددرصد استبداد فردی شاه را حمایت کرد و به این علت بود که برای خلاصی خود از هزینه های حضور در خلیج فارس (هزینه های سیاسی و اقتصادی) شاه و دولت او را به صورت ژاندارم منطقه درآورد.
۵) امریکایی که می گوید اگر ما به خاطر کودتای ۲۸ مرداد به ملت ایران بدهکار هستیم، آنها هم به خاطر اشغال سفارت و گروگانگیری به ما بدهکار هستند، این استدلال غلط است زیرا کودتای ۲۸ مرداد و آثار آن ۲۵ سال مستقیماً و ۳۰ سال (از بعد از انقلاب تاکنون) بر سرزمین و ملت ایران بسیار تاثیرات منفی مادی و معنوی گذارده و آن کودتا را دولت امریکا ترتیب داد.
ولی اشغال سفارت و گروگانگیری حداکثر ۴۴۴ روز طول کشید و امریکا با قرارداد الجزایر و دادگاه بین المللی لاهه خسارات فراوانی از ایران گرفت و با اینکه طبق این قرارداد می بایستی مجازات های اقتصادی وضع شده پس از اشغال سفارت و گروگانگیری را لغو کند، اما همچنان با اعمال تحریم های اقتصادی که به برخی از آنها اشاره شد و دشمنی های سیاسی که همگی تا به امروز ادامه دارد و خدا عالم است که تا چند سال دیگر هنوز می خواهد تاوان بگیرد و باز ایران را محور شرارت می شناسد و می شناساند.۶) امریکا در برابر انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ که معلول تحمیلات استعماری، استثماری و استبدادی برای ایران بود، خود بنیادگرایی مسیحی کلیسای انجیلی را راه انداخت که موجب ستم فراوان و بی حد و حساب نسبت به کل جامعه مسلمانان جهان و به خصوص ایران شده است. چهره عیسی مسیح(ع) را که پیامبر رحمت و رافت بود به چهره یک پادشاه انتقام جوی خونخوار و خونریز درآورد و مسلمانان را به عنوان «کافر» و رسالت دین مسیح را نابودی «کفر» اسلامی می داند، این سیاست به ظاهر دینی امریکایی، بنیاد جنگ و خشونت و خصومت را در دنیا به خصوص در خاورمیانه گسترش داده است و عملکرد عملی «جنگ تمدن» ها است.
۷) در تمام قرن نوزدهم تا نیمه قرن بیستم، انگلستان یک قدرت استعماری و ابرقدرت جهانی بود که به شدت با توسعه ایران و صنعتی شدن آن و پاگیری دموکراسی مخالفت برنامه ریزی شده داشت و حتی پس از جنگ جهانی دوم با روسیه برای تسخیر ایران توافق کرده متاسفانه امروز به ویژه انقلاب سال ۱۳۵۷، امریکا این موضع و رسالت را بر عهده گرفته است، یعنی به عمد و طبق برنامه و تصمیم مانع توسعه و اقتدار ایران شده است.
با توجه به مسائل ذکر شده کشوری در موقعیت ما که در حساس ترین منطقه جهان قرار گرفته است می باید با این امپراتوری توسعه طلب، سلطه گر نئوکان امریکایی چگونه برخورد کند؟
هرگونه عمل افراطی احساسی و دور از نقشه و برنامه ریزی در برخورد با امریکا باعث رشد جنگ طلبی و ناامنی در منطقه می شود. اگر گفتمان زور و امنیت به جای گفتمان دموکراسی و رابطه برابر در منطقه حاکم شود آنگاه این گرایش های افراطی هستند که بر اوضاع مسلط می شوند و در چنین شرایطی امکان توسعه و رشد برای کشور ما محقق نخواهد شد و منافع ملی و تمامیت ارضی کشور به خطر خواهد افتاد.
برای نمونه تجربه عراق در پیش چشم ماست، امروز در عراق اوضاع به نحوی است که مخالفان اشغال عراق حاضر به خروج امریکا از عراق نیستند، نه اهل تسنن، نه کردها و نه شیعیان عراق و نه کشورهای منطقه هیچ کدام حاضر به ترک و خروج امریکا از عراق نیستند. چون باور دارند که نمی توانند شرایط را در جهت ثبات در عراق برقرار کنند و این در حالی است که در عراق آرام آرام شعار دموکراسی جای خود را به شعار امنیت می دهد و در چنین شرایطی آزادی برای مردم رنگ می بازد و حفظ امنیت مهم می شود.
بنابراین سیاست خارجی که در قبال قدرت های بزرگ به خصوص امریکا اتخاذ شود باید دارای این شرایط باشد:
۱) بتواند در نزد افکار عمومی مردم امریکا حقانیت ادعاهای ایران را اثبات کرده و موجب تقویت جناح های میانه رو و علاقه مند به ایران بشود.
۲) همچنین به کشورهای منطقه این اطمینان را بدهد که ایران خواهان دموکراسی و رفاه نسبی در داخل و تنش زدایی در منطقه و صلح خواهی در جهان است و قصد قدرت مسلط در منطقه شدن را ندارد. به همین جهت باید پرسید که آیا سیاست خارجی ایران در این ایام در این راستا گام برمی دارد یا نه؟ در حالی که دیپلماسی ما نتوانسته از شرایط مناسبی که برای ما فراهم شده است استفاده لازم را بنماید، هیچ عقل سلیم انسانی تاریخ شناس با وجدان ملی یا مذهبی تصویب نمی کند که یک ملت به تنهایی بار مسوولیت مقابله با سلطه جهانی را به دوش بکشد و مبارزه یا اصلاح چنین امپراتوری توسعه طلب و سلطه گری را آن هم به این شکل بر عهده خود بگیرد، بلکه این تمام ملت های جهان هستند که تحت آسیب و استعمار مستقیم این ابرقدرت قرن بیست و یکم هستند و هم این تمام ملت ها هستند که می باید برای محدودیت این ابرقدرت اقدام کنند.
امروز همه جهان از جمله اروپای صنعتی پیشرفته در برابر این قدرت انحصاری و سلطه گر امریکایی موضع دارند اما با تمام عقلانیت سیاسی و ملی، تلاش می کنند با آن مقابله منطقی کنند و بیشتر دولت ها و ملت های توسعه یافته یا نایافته غیراروپایی هم به سهم خود نسبت به این موقع و موضع امریکا، مقاومت یا مخالفتی از خود نشان می دهند.
پس باید کوشید که گفتمان دموکراسی و رابطه برابر را ترویج کرد. اگر گفتمان روز و امنیت غالب شود، برنده جریان ها و قدرت هایی خواهند بود که زورگوتر و سلطه گر تر هستند و می خواهند با موضع نسبتاً شدیدتری نسبت به گذشته وارد عمل شوند و نباید وارد روند مذاکراتی شد که حتی برخی از مسوولان آن را گفت وگوی باخت - باخت می خوانند، برعکس به منطقی کردن برخورد مشروع و متمدنانه در دنیای امروز نه ذلیلانه و از روی خفت و خواری و ننگ آور بسنده کند.
۳) تیم مذاکره کننده ضمن استفاده از تجربه کارشناسان، هم باید حرفه یی و در کار خود ورزیده و هم نماینده تمامی قشرها و طبقات اجتماعی بوده باشد تا بتواند در چارچوب منافع ملی با قدرت های خارجی به خصوص امریکا مذاکره کند بدون اینکه در دام آنها بیفتد.
۴) اما پیش شرط و مقدمه همه اینها، تعمیق آزادی های اساسی و قانونی، گسترش توسعه سیاسی - فرهنگی، بها دادن به نقش نظارتی مردم از طریق مطبوعات و دیگر رسانه های عمومی و در جریان کامل مذاکرات قرار گرفتن این ملت است تا بتوانند و بخواهند پشتوانه کسانی باشند که آنان در برخورد و مذاکره در حفظ منافع ملی و مصالح کشور کوشا باشند و طرف مقابل نیز وقتی اراده و عزم ملی یک ملت را پیش روی خود ببیند ناچار شود با برخورد برابر و احترام متقابل به خواست و اراده ملت ایران گردن نهد.

محمد بسته نگار

منبع : روزنامه اعتماد