کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی در یک نگاه

● چکیده :
مراکز اطلاع رسانی نقش بسیار مهمی در جامعه ایفاء می کنند . این مراکز با در اختیار قرار دادن اطلاعات به کاربران ، آن ها را در رفع نیازهای اطلاعاتی خود ، کامیاب می کنند . از این رو بررسی و شناسایی این مراکز اطلاعاتی برای همگان مفید خواهد بود[۳] . بررسی کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی نه تنها از این قاعده مستثنی نیست ، بلکه ویژگی های این کتابخانه باعث شده که بعنوان یک مرکز اطلاع رسانی سودمند در ایران و کشورهای منطقه ، به ایفای نقش هایی که از مرکز اطلاع رسانی با این وسعت انتظار می رود ، با اعضایی کوشا و متخصص به خدمت رسانی مفید برای جامعه تحت نظر خود نائل آید .
● تاریخچه
تأسیس کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی در سال ۱۳۶۹ و هنگامی که دکتر مصطفی معین وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی ، موضوع تأسیس کتابخانه منطقه ای را با دکتر جعفر مهراد در میان گذاشت ، پایه ریزی شد . در نشستی که در آبان ماه ۱۳۶۹ در منزل دکتر یوسف ثبوتی در شیراز و با حضور دکتر جعفر مهراد ، دکتر رضا منصوری و دکتر حبیب فیروزآبادی تشکیل شد ، درباره چگونگی تأسیس این کتابخانه بحث و بررسی به عمل آمد . اعضای حاضر در جلسه طراحی کتابخانه منطقه ای را به دکتر جعفر مهراد واگذار کردند . طرحی که ارائه شد شش ماه به طول انجامید . این طرح به تصویب دکتر مصطفی معین رسید و آنگاه جهت اخذ تأیید نهایی به فرهنگستان علوم جهان سوم[۴] ارسال گردید .
پیش از تدوین طرح تاسیس کتابخانه منطقه ای ، تفاهم نامه تاسیس این کتابخانه در سومین كنفرانس عمومی فرهنگستان جهان علوم در كاراكس ونزوئلا[۵] در تاریخ ۲۲/۱/۱۳۶۹ مطابق با ۱۲/۱/۱۹۹۱ به امضای دکتر مصطفی معین و پروفسور عبدالسلام رسیده بود .
سال های نخستین تأسیس ، كتابخانه منطقه ای به طور كلی با برنامه ریزی و سازماندهی امور ، فعالیت ها و بكارگیری نیروی انسانی درارتباط بود . در حالی كه مواد و منابع ، فن آوری های اطلاعاتی ، و نیروی انسانی لازم به تدریج در كتابخانه منطقه ای فراهم می آمد ، بخش های مختلف كتابخانه و پایگاه اطلاعاتی گوناگون آن راه اندازی شد .
به علت گستردگی فعالیت های كتابخانه لایحه تأسیس كتابخانه در سال ۱۳۷۵ توسط مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان به تصویب رسید . در سال ۱۳۷۷ هیأت دولت نیز اساسنامه آن را تصویب و جهت اجرا به كتابخانه منطقه ای ابلاغ كرد .
این کتابخانه را باید یکی از نخستین مراکز اطلاع رسانی تمام خودکار کشور به حساب آورد که در حال حاضر اطلاعات چاپی و الکترونیکی را در قالب کتاب ، نشریات فارسی و لاتین ، دیسک های فشرده ، پایگاه های اطلاعاتی و . . . در دو سطح داخلی و منطقه ای در اختیار محققان ، دانش پژوهان و مراکز علمی و تحقیقاتی قرار می دهد .
طی دهه گذشته هزاران نفر از محققان و دانش پژوهان ایران و کشورهای منطقه ( کشورهای واقع در شبه قاره هند تا شاخ آفریقا ) به طور حضوری یا غیر حضوری از امکانات اطلاع رسانی موجود در این کتابخانه بهره برده اند .
گستره فعالیت های کتابخانه منطقه ای سبب گردیده که کشورهای منطقه به این کتابخانه اعتماد نموده ، آن را به عنوان مرکزی غنی از اطلاعات به رسمیت بشناسند .از جمله ویژگی های ممتاز این کتابخانه این است که علاوه بر حضوری فعال در امر اشاعه اطلاعات ، در امر تولید اطلاعات علمی نیز فعال است . تعداد زیادی از پایگاه های اطلاعاتی موجود در کتابخانه منطقه ای حاصل کار و تلاش محققان و متخصصانی است که در آن به کار مشغولند .
● اهداف کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی
به خاطر وسعت منطقه ، رشد و توسعه علوم و تکنولوژی و علایق ملت ها و دولت ها در نیل به پیشرفت علمی ، کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی اهداف دراز مدت خود را به گونه ای تنظیم کرده تا پیشرفت علمی را در کشورهای منطقه محقق سازد .
▪ اهداف عمده کتابخانه منطقه ای از این قرار است :
- برقراری نظام مبادله الکترونیکی اطلاعات بین محققان ایرانی و محققان منطقه .
- گزینش ، تهیه و سازماندهی دانش مکتوب داخلی و منطقه ای در حوزه علوم و تکنولوژی .
- تشکیل انواع پایگاه های اطلاعاتی مربوط به علوم و تکنولوژی .
- چاپ و انتشار گزارش پژوهش ها ، مجلات و کتاب های علمی فارسی وغیر فارسی و نیز خلاصه گزارش تحقیقات و خبرهای علمی در حوزه های علوم و تکنولوژی .
- بهره گیری از امکانات علمی موجود در دانشگاه ها ، مؤسسات پژوهشی و مراکز اطلاع رسانی داخلی و کشورهای منطقه .
- پاسخگویی حضوری ، مکاتبه ای ، تلفنی و رایانه ای به نیازهای اطلاعاتی اشخاص حقیقی و حقوقی به ویژه دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی داخل و منطقه .
- حمایت از پژوهش های داخلی و منطقه ای در حوزه علوم و تکنولوژی .
- برگزاری همایش های داخلی و منطقه ای در حوزه های علوم و تکنولوژی .
- تأسیس گروه آموزش کتابداری و اطلاع رسانی در مقاطع مختلف آموزشی برای دانشجویان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه با رعایت ضوابط و مقررات آموزشی کشور .
- تشکیل کلاس ها و کارگاه های آموزشی کوتاه مدت اطلاع رسانی در حوزه علوم و تکنولوژی .
- برقراری سخنرانی های علمی و دعوت از متخصصان داخلی و خارجی .
- ایجاد و راه اندازی شاخه های مرکز اطلاع رسانی در مناطق مختلف کشور و کشورهای منطقه .
- مشارکت در پژوهش ها و پروژه هایی که در زمینه اطلاع رسانی و علوم و تکنولوژی درایران و منطقه به اجرا در می آید .
- ایجاد زمینه های لازم برای جلب همکاری متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور و سایر متخصصان کشورهای منطقه درباره فعالیت های کتابخانه منطقه ای .
- اشاعه اطلاعات گزیده با توجه به نیازهای مستمر محققان مراکز علمی و پژوهشی داخل و منطقه .
- برقراری ارتباط و تشریک مساعی با اعضای محترم هیأت علمی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی داخل و منطقه برای ایجاد پایگاه های اطلاعاتی علمی و تخصصی و ارایه خدمات آگاهی رسانی جاری و روزآمد .
- اجرای برنامه های علمی و اطلاع رسانی و تبادل استاد و دانشجو با دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی داخل و منطقه در قالب مجوزهای قانونی موجود و با کسب مجوز خاص از مجلس شورای اسلامی .
- ایجاد تشکیلات و سازمان های اجرایی مناسب در حوزه فعالیت های کتابخانه .
- استفاده از شیوه های نوین فن آوریهای اطلاعاتی و ارتباطی برای ارایه برنامه ها و خدمات اطلاع رسانی در داخل و منطقه .
- برقراری ارتباط علمی و اطلاع رسانی با سازمانها و نهادهای بین الملی به ویژه یونسکو ، فرهنگستان علوم جهان سوم ، سازمان همکار یهای اقتصادی (اکو) و سازمان کنفرانس اسلامی در جهت فعالیت های کتابداری و اطلاع رسانی .
- برقراری ارتباط و تشریک مساعی با بخش های صنعتی ، خدماتی و آموزشی برای شناسایی نیازها و تأمین اطلاعات مورد نیاز آنها .
- ارتباط مستقیم و همکاری نزدیک با مرکز بین الملی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی ماهان کرمان برای تبادل اطلاعات و تأسیس پایگاه های اطلاعاتی .
▪ به طور کلی اهم فعالیت های این کتابخانه را به می توان به سه گروه عمده به شرح زیر تقسیم کرد :
(۱) فعالیت های مربوط به خرید اطلاعات
(۲) فعالیت های مربوط به تولید اطلاعات
(۳) فعالیت های مربوط به توزیع اطلاعات
● فعالیت های مربوط به خرید اطلاعات
تأمین اطلاعات علمی مورد نیاز محققان و دانش پژوهان آن هم به شکلی مناسب ، آسان و سریع ، از جمله اهدافی است که همواره در کتابخانه منطقه ای مورد توجه بوده است . اما برای نیل به این هدف ، خرید منابع اطلاعاتی مناسب پیش شرطی اجتناب ناپذیر است .
از این رو ، کتابخانه منطقه ای فعالیت های خود را در چهار حیطه متمرکز نموده که عبارت است از:
▪ خرید مجلات علمی غیر فارسی :
تعداد مجلات غیر فارسی خریداری شده از سوی کتابخانه منطقه ای در سالهای مختلف متفاوت بوده است . علت این تفاوت را باید در متغیر بودن میزان ارز تخصیصی جستجو کرد . در حال حاضر بیش از ۳۹۸۶ عنوان مجله علمی غیر فارسی در کتابخانه منطقه ای وجود دارد .
▪ خرید مجلات علمی فارسی :
بطور مسلم موفقیت در امر اطلاع رسانی بدون دارا بودن مجموعه ای جامع با پوشش موضوعی وسیع میسر نیست . دراین خصوص کتابخانه منطقه ای تلاش می کند از طریق پیگیری های مستمر ، ضمن شناسایی مجلات علمی منتشر شده در جمهوری اسلامی ایران ، نسبت به خرید آنها اقدام کند . هدف اساسی این بوده تا تمامی این مجلات در مجموعه کتابخانه منطقه ای وارد گردد . در حال حال حاضر تقریباً تمامی مجلات فارسی منتشر شده در جمهوری اسلامی ایران در این کتابخانه وجود دارد كه در هنگام نگارش این گزارش بالغ بر ۱۰۷۵ عنوان نشریه در كتابخانه موجود است .
▪ خرید پایگاههای اطلاعاتی :
کتابخانه منطقه ای به عنوان یک مرکز اطلاع رسانی پیشرو سعی می کند به موازات تولید و ورود پایگاه های اطلاعاتی جدید به بازار ، نسبت به خرید آنها اقدام کند . این گونه پایگاه ها که اكثرا به زبان انگلیسی می باشند ، از کشورهایی چون آلمان ، انگلیس و فرانسه خریداری می شوند . از نظر پوشش موضوعی ، این پایگاه های اطلاعاتی تقریباً تمامی حیطه های علوم بشری را تحت پوشش قرار می دهند . از نظر نوع اطلاعات نیز ، بیشتر این پایگاه ها حاوی اطلاعات تمام متن می باشند و برخی دیگر نیز اطلاعات چکیده ای یا کتابشناختی را شامل می شوند . مراجعان نیازهای اطلاعاتی خود را بیان نموده و بر حسب نیاز می توانند از این پایگاه ها استفاده نمایند البته با كمك مسئولین بخش اطلاع رسانی كتابخانه .
▪ خرید کتاب های تخصصی و مرجع :
اساتید و دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی در حیطه های علوم و تکنولوژی می توانند برای رفع نیازهای خود از کتابهای موجود در این کتابخانه استفاده کنند . بیشتر این کتاب ها تخصصی می باشند وبرای رفع نیازهای اولیه محققان و اساتید دانشگاه ها و نیز اعضای هیأت علمی و کارکنان کتابخانه منطقه ای خریداری می شوند . كتابخانه ، كتاب های خود را از طریق امانت نیز در اختیار مراجعان قرار می دهد . در حال حاضر حدود ۷۰۱۱ كتاب فارسی و ۵۸۳۸ كتاب لاتین در كتابخانه وجود دارد .
▪ اشتراک پایگاه های اطلاعاتی پیوسته :
علاوه بر موارد چهارگانه فوق ، کتابخانه منطقه ای در جهت تکمیل منابع اطلاعاتی الکترونیکی خود نسبت به اشتراک پایگاه های اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی مورد نیاز محققان اقدام می نماید .
● فعالیت های مربوط به تولید اطلاعات
ازجمله ویژگی های ممتاز کتابخانه منطقه ای این است که برای تأمین اطلاعات علمی مورد نیاز جامعه علمی ، علاوه بر تهیه منابع اطلاعاتی ، نسبت به تولید اطلاعات در قالب بانک های اطلاعاتی نیز اقدام می کند . مراجعه به صفحه کتابخانه منطقه ای به آدرس www.srlst.com و ملاحظه پایگاه اطلاعاتی تمام متن فارسی ، کتاب های الکترونیکی ، سیل ، زلزله ، محیط زیست و . . . به خوبی نشان می دهد که تولید این اطلاعات در کتابخانه منطقه ای تا چه میزان از ارزش و اعتبار برخوردار بوده است . پایگاه های اطلاعاتی فارسی به دو دسته عمومی و تخصصی تقسیم می شوند .
● پایگاه های اطلاعاتی عمومی
▪ پایگاه اطلاعاتی جامع فارسی (Integrated database):
این پایگاه شامل بیش از ۰۰۰/۵۳۵ ركورد حاوی كلیه مدارك فارسی موجود در كتابخانه منطقه‌ای اعم از كتاب، مقاله، پایان‌نامه‌ و طرحهای تحقیقاتی و ... می‌باشد. منابع موجود در این پایگاه بدون محدودیت موضوعی كلیه حوزه‌های فنی و مهندسی، علوم انسانی، پزشكی، علوم، كشاورزی، دامپزشكی، هنر‌و‌معماری و ... را در بر می‌گیرد.
▪ شبكه ملی كتاب های فارسی : (Persian Books )
كلیه كتاب های مربوط به دانشگاه ها در وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری را پوشش می دهد . امكان جستجو مركز و مؤسسه خاص میسر می باشد . حدود ۱۸۰۰۰ كتاب را پوشش می دهد .
▪ شبكه ملی كتابخانه های دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی و فناوری ایران :
این شبکه نخستین شبکه کتابشناختی ایران است که در سال ۱۳۸۴ توسط کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی تاسیس گردیده است. شبکه کتابشناختی ایران شامل کتابهای فارسی و غیر فارسی است که در کتابخانه های دانشگاه ها، مراکز تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران موجود می باشند. از این شبکه می توان برای شناسایی آثار کتابشناختی و امانت بین کتابخانه ای استفاده کرد.▪ پایگاه اطلاعاتی كتاب ها ی الكترونیكی فارسی : ( Persian Electronic Books )
این طرح در كتابخانه منطقه ای به صورت مداوم در دست اجراست . كلیه كتاب های موجود در كتابخانه را برش داده و سپس پویش[۶] كرده و به پایگاه اضافه می كنند و سپس به صحافی فرستاده می شوند . فرمت استفاده شده پی.دی.اف. می باشد . امكان پیوند از یك صفحه و یك فصل به صفحه و فصل بعد و قبل و نیز امكان پیوند از فهرست مندرجات كتاب به هر یك از فصول میسر می باشد . فهرست كتاب های الكترونیكی بر حسب رشته به ۴ گروه علوم انسانی ، فنی و مهندسی ، علوم و كشاورزی و دامپزشكی تقسیم می شوند.
▪ پایگاه اطلاعاتی نشریات الكترونیكی فارسی ( Persian Electronic Journals )
این طرح نیز مشابه طرح قبل انجام می شود و تا كنون با موفقیت پیش رفته است . از آنجا كه گردآوری تمام شماره های یك نشریه برای كتابخانه های كوچك و متوسط و كتابخانه های خارج از كشور براحتی امكان پذیر نیست ، وجود چنین پایگاهی در اینترنت دارای اهمیت ویژه ای است .
▪ پایگاه اطلاعاتی اسناد الكترونیكی : ( Electronic Documents )
كلیه اسناد غیر كتابی وارد شده به كتابخانه پویش و بر حسب شماره مدرك وارد پایگاه وارد شبكه می شوند . در این پایگاه امكان جستجو بر اساس با كلید واژه ، فیلد آزاد ، شماره مدرك و . . . وجود دارد .
▪ پایگاه اطلاعاتی تمام- متن مقالات فارسی :( Full text Persian Articles )
پایگاه اطلاعاتی تمام متن مقالات فارسی در سال ۱۳۷۱ مبتنی بر سیاست نمایه سازی و دروندهی اطلاعات راه اندازی شد . در حال حاضر متن کامل مقاله های منتشر شده در اکثر نشریه ها و مجلات فارسی منتشره در جمهوری اسلامی ایران پس از نمایه سازی ، وارد این پایگاه می شود تا عموم پژوهشگران به اطلاعات موجود در آن دسترسی داشته باشند . تعداد رکوردهای موجود دراین پایگاه به صورت روزانه افزایش می یابد و در حال حاضر حدود ۸۳۰۱۲ ركورد موجود است .
▪ پایگاه اطلاعاتی مقاله‌های الكترونیكی (Persian E-Article):
ركوردهای موجود در این پایگاه شامل متن كامل مقالات موجود در نشریات فارسی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.
▪ پایگاه اطلاعاتی نشریات الكترونیكی فارسی : ( Persian E-Journals )
این پایگاه شامل متن کامل شماره های مختلف نشریات معتبر وزارتخانه های کشور است. از آنجا كه گردآوری تمام شماره های یك نشریه برای كتابخانه های كوچك و متوسط و كتابخانه های خارج از كشور براحتی امكان پذیر نیست ، وجود چنین پایگاهی در اینترنت دارای اهمیت ویژه ای است .
▪ پایگاه اطلاعاتی طرحهای پژوهشی :) Plans )
آگاهی از طرح های تحقیقاتی و پیشرفت هایی که در زمینه تحقیقات علمی صورت می پذیرد ، مستلزم دسترسی به طرح ها و برنامه هایی است که توسط محققان و کارشناسان در بخش های مختلف عمومی و خصوصی انجام می پذیرد . برای تحقق بخشیدن به این هدف ، این پایگاه در سال ۱۳۷۳ به گونه ای طراحی شد تا از طریق دستیابی به انواع مختلف طرح های تحقیقاتی بخش عمومی و خصوصی محقق گردد . بخش عمده اطلاعات موجود در این پایگاه را طرح های تحقیقاتی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی دولتی تشکیل می دهند . تعداد ركوردهای موجود در حال حاضر ۴۰۶۰۷ طرح می باشد . این پایگاه فقط چكیده و اطلاعات كتابشناختی دارد .
▪ پایگاه اطلاعاتی رساله ها و پایان نامه ها : (Thesis & Dissertation )
این پایگاه در سال ۱۳۷۳ راه اندازی شده و شامل رساله ها و پایان نامه هایی است که توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاه ها ، مراکز آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی به رشته تحریر در آمده است . از طریق این پایگاه می توان اطلاعات کتابشناختی و چکیده پایان نامه ها و رساله ها را بازیابی نمود . تعداد ركوردها ۴۵۶۷۵ می باشند .
● پایگاه های اطلاعاتی تخصصی
▪ پایگاه اطلاعاتی محیط زیست: ( Environment )
این پایگاه در سال ۱۳۷۴ تأسیس شد و شامل کلیه موضوعات مربوط به محیط زیست از جمله آلودگی هوا و محیط زیست ، تخریب جنگل ها ، پساب کارکانجات صنعتی ، لایه اوزن ، آلودگی دریایی ، آلودگی نفتی و غیره است . منابع اطلاعاتی این پایگاه را مقاله های نشریات ادواری ، انتشارات دولتی ، گزارش های علمی و مقاله ها و اخبار روزنامه ها تشکیل می دهند . تعداد رکوردهای این پایگاه ۱۲۰۰۰ رکورد است که به صورت روزانه افزایش می یابد .
▪ پایگاه اطلاعاتی زلزله : (Earthquake )
پایگاه اطلاعاتی زلزله حاوی اخبار مربوط به زلزله در ایران و سایر نقاط جهان است که در سال ۱۳۷۵ راه اندازی شد . رکوردهای این پایگاه از روزنامه ها و مجلات منتشره در جمهوری اسلامی ایران جمع آوری می شود . در این پایگاه می توان به اطلاعاتی از نوع محل وقوع زلزله ، درجه ریشتر و خسارات مالی و تلفات جانی دسترسی پیدا کرد . تعداد ركوردهای این پایگاه ۵۰۰۰ است .
▪ پایگاه اطلاعاتی راه و ترابری : ( Ways & Transportation )
این پایگاه حاوی اطلاعات مختلف در زمینه تصادفات جاده ای ، سوانح دریایی ، حمل و نقل ، راه آهن ، فرودگاه ها و زمینه های مرتبط دیگر در حوزه راه وترابری است . منابع جمع آوری اطلاعات این پایگاه را کلیه مقالات منتشره در نشریات ادواری و روزنامه های فارسی تشکیل می دهد . سال تأسیس این پایگاه ۱۳۷۴ می باشد و تعداد رکوردهای آن بالغ بر۱۱۰۰۰ رکورد می باشد .
▪ پایگاه اطلاعاتی سوخت وانرژی :( Energy & petroleum )
این پایگاه در سال ۱۳۷۶ راه اندازی شد . اطلاعات این پایگاه موضوعاتی چون نفت ، گاز ، اوپك ، الكتریسیته و نظایر آن را شامل می شود و مبتنی بر مقالات منتشره در نشریات فارسی و روزنامه های كثیرالانتشار ، پایان نامه ها و طرح های تحقیقاتی است . تعداد ركوردها ۲۳۰۰۰ می باشد .
▪ پایگاه اطلاعاتی سیل : ( Flood )
این پایگاه در سال ۱۳۷۵ تأسیس شد و در حال حاضر شامل ۴۰۰۰ ركورد می باشد و حاوی اطلاعاتی در خصوص سیل و خسارات ناشی از آن در ایران و سایر کشورها می باشد.
▪ پایگاه اطلاعاتی اطلس ها و نقشه های الکترونیکی : ( E-Atlases & Maps )
این پایگاه شامل تصویر کامل اطلسها و نقشه های ایران و کشورهای مختلف از قدیمی ترین دوره تا دوره جدید می باشد. برنامه جستجوی این پایگاه این امکان را به کاربر می دهد که از طرق مختلف ( نام محل جغرافیایی، تاریخ و ...) اطلس یا نقشه مورد نظر خود را بازیابی کند.
▪ پایگاه اطلاعاتی مدیریت اسناد الكترونیكی : ( EDMS )
در هر کتابخانه مدارکی وجود دارند که از نظر نوع مدرک نمی توان آنها را در گروه کتاب، نشریه، نقشه و ... قرار داد همانند کاتالوگها و بروشورهایی که از طرف سازمانهای مختلف به کتابخانه ارسال می شوند و عمدتاً شامل اطلاعات مفیدی می باشند. در این پایگاه كلیه این اسناد پویش شده و بر حسب شماره مدرك وارد پایگاه می شوند .
▪ پایگاه اطلاعاتی دانشوران معاصر ایران ( Iranian Experts )
این پایگاه در سال ۱۳۷۴ تأسیس شد و حاوی اطلاعات زندگینامه ای دانشمندان ، پژوهشگران و اعضای هیأت علمی دانشگاه ها و مراكز آموزش عالی ودولتی وابسته به دولت جمهوری اسلامی ایران است . اطلاعات این بانك شامل حوزه ها و تخصص های علوم پزشكی و رشته های وابسته ، علوم انسانی و اجتماعی و هنر است . در ضمن این اطلاعات به صورت كتاب نیز منتشر شده است . ركوردهای این پایگاه حدود ۴۵۰۰ عدد می باشد .
▪ پایگاه اطلاعاتی معادن كشور : ( Mines )
این پایگاه شامل كلیه معادن فعال و غیر فعال جمهوری اسلامی ایران به جزء صنعت نفت و گاز است . اطلاعات این پایگاه بر اساس نام معدن ( كانی) ، محل جغرافیایی و نام استان و شهرستان قابل بازیابی است . تعداد ركوردها ۱۰۰۰ عدد می باشد .
▪ پایگاه اطلاعاتی صنایع ایران : ( Industries )
۱۴۰۰۰۰ ركورد فعال و غیر فعال را در بردارد . در سال ۱۳۷۳ این طرح آغاز شد و در ۱۳۷۵ فهرست معادن فعال و غیر فعال این سال به صورت كتاب منتشر شد .
در ضمن سایت جامع القرآن الكریم هم به كتابخانه منطقه ای پیوند داشته و از طریق آن هم می توان به پایگاه های این كتابخانه دسترسی یافت . پایگاه های اطلاعاتی كتابخانه منطقه ای به صورت ‍CD وجود دارد .
● پایگاه‌های اطلاعاتی خارجی :
كاربران با داشتن كد كاربری و كلمه عبور مربوط به پایگاه های اطلاعاتی لاتین موجود در سایت اینترنتی كتابخانه منطقه‌ای می‌توانند از راه دور و با اتصال به شبكه اینترنت از اطلاعات ارزشمند موجود در این سایت استفاده نمایند. پایگاه های لاتین موجود عبارتند از:
▪ پایگاه اطلاعاتی ABI-Inform:
این پایگاه شامل اطلاعات كتابشناختی و متن كامل مقالات، گزارشات و كنفرانس‌های ارائه شده در زمینه تجارت، اقتصاد، حسابداری، بازرگانی، امور مالی و ... به زبان انگلیسی می‌باشد.
▪ پایگاه اطلاعاتی Applied Science and Technology Index:
مدارك موجود در این پایگاه شامل مقالات، گزارشات و كنفرانس‌های ارائه شده در زمینه‌های مختلف علوم مانند ریاضیات، شیمی، پزشكی، كامپیوتر، فیزیك، تكنولوژی و ... می‌باشد. اطلاعات كتابشناختی و متن كامل مقالات در این پایگاه به زبان انگلیسی ارائه شده است.
▪ پایگاه اطلاعاتی Ebsco :
این پایگاه كه توسط انتشارات ابسكو طراحی و ارائه شده است شامل چكیده و متن كامل مقالات، كنفرانسها و گزارشات در كلیه رشته‌های علوم انسانی، علوم پایه، علوم پزشكی و مهندسی می‌باشد. كلیه منابع موجود در این پایگاه نیز به زبان انگلیسی قابل جستجو و بازیابی می‌باشد.
● پایگاه اطلاعاتی استانداردها ( Standards ) :
شامل دو گروه استانداردهای علمی و استانداردهای علوم نظامی است. استانداردهای موجود در این پایگاه به زبان انگلیسی، قابل جستجو، مشاهده و استفاده می‌باشد.
▪ پایگاه اطلاعاتی IEEE :
منبع بسیار مفید و ارزشمند در زمینه مهندسی الكترونیك، كامپیوتر، عمران، فیزیك و برق می‌باشد. این پایگاه متن كامل و چكیده مقالات، كنفرانس‌ها و گزارشات ارائه شده در بسیاری از رشته‌های مهندسی را دربر می‌گیرد.
▪ پایگاه اطلاعاتی CAS ( Chemical Abstract Services ) :
این پایگاه یكی از غنی‌ترین پایگاههای اطلاعاتی موجود، در زمینه شیمی، مهندسی شیمی و سایر رشته‌های وابسته می‌باشد. اطلاعات موجود در این پایگاه به صورت چكیده ارائه شده و جستجوی فرمولها، تركیبات شیمیایی، ساختارهای فضایی و ... به راحتی قابل انجام می‌باشد.
▪ پایگاه اطلاعاتی WLS:
این پایگاه شامل چكیده و ركوردهای كتابشناختی مقالات نشریات لاتین است كه هر سال توسط كتابخانه منطقه‌ای علوم و تكنولوژی خریداری می‌گردد. با توجه به اینكه اصل نشریات در كتابخانه منطقه‌ای نگهداری می‌شود، به آسانی می‌توان به اصل مقالاتی كه چكیده آنها در این پایگاه وجود دارد طبق درخواست و براساس خدمات تحویل مدرك دسترسی پیدا كرد.
▪ پایگاه اطلاعاتی نسخ خطی جهان اسلام : ( Islamic E-Manuscripts)
این پایگاه شامل متن کامل ۰۰۰/۵۰۰ میکروفیش مربوط به دستنوشته های دانشمندان جهان اسلام می باشد.
● فعالیت های مربوط به توزیع اطلاعات
هدف اصلی از دو فعالیت قبل توزیع و اشاعه صحیح اطلاعات در بین جامعه استفاده كننده كه اكثریت را محققان و دانش پژوهان تشكیل می دهند ، می باشد .
▪ روش هایی كه كتابخانه در زمینه اشاعه اطلاعات به كار می برد به شرح زیر می باشد .
الف) فرم جستجوی اطلاعات :
یكی از نخستین ابزاری كه تقریباً از بدو تأسیس كتابخانه برای ایجاد ارتباط با كاربران مورد استفاده قرار می گرفته فرم جستجوی اطلاعات بوده است . این فرم كه به دو زبان فارسی و انگلیسی تهیه شده ، در جهت به دست آوردن اطلاعاتی در خصوص فرد متقاضی ، موضوع مورد تقاضای او و مواردی از این قبیل را شامل می شود . در این شیوه متقاضی می تواند ضمن تكمیل فرم و ارائه چند كلیدواژه و نیز توضیح مختصری در خصوص موضوع مورد تحقیق ، فرم مربوطه را یا بطور حضوری به اداره خدمات اطلاع رسانی تحویل دهد یا از طریق پست الكترونیكی ، نمابر و . . . نسبت به فرم تكمیل شده اقدام نماید كه به شیوه اول جستجوی حضوری و شیوه دوم جستجوی غیابی است . نسخه الكترونیكی فرم جستجو در صفحه خانگی كتابخانه منطقه ای موجود است و فرم مربوط هر چند ماه یكبار نیز جهت آگاهی عمومی در روزنامه های كثیرالانتشار كشور به چاپ می رسد .ب) ارائه كد كاربری :
شیوه های اطلاع یابی در این كتابخانه بستگی به امكانات فرد جویای اطلاعات دارد . ارسال كد كاربری جهت اتصال به پایگاه های موجود درصفحه خانگی كتابخانه منطقه ای یكی از راهكارهایی بوده كه از آغاز ۱۳۸۰ و همگام با غنی سازی اطلاعات علمی موجود در سایت كتابخانه منطقه ای مورد استفاده قرار گرفته است . در حال حاضر صدها دانشگاه ،‌مؤسسه علمی و پژوهشی ، سازمان و افراد حقیقی از ایران و كشورهای منطقه از طریق كد كاربری از اطلاعات موجود در كتابخانه منطقه ای بهره برداری می نمایند . برای دریافت كد كاربری می توان با اداره همكاری های علمی و بین المللی و یا مركز اطلاع رسانی كه در ادامه معرفی خواهند شد ، تماس گرفت .
ج) خدمات تحویل مدرك :
حجم زیاد اطلاعات موجود در كتابخانه منطقه ای و مشكلات ومحدودیت های مالی دانشگاه های تازه تأسیس و نیز مراكز علمی و پژوهشی سبب گردیده بسیاری از این گونه مراكز علاقمندی خود را نسبت به به دریافت روگرفت مقاله ها و . . . اعلام دارند . در این راستا تاكنون ده ها دانشگاه و مؤسسه علمی و پژوهشی به عضویت خدمات تحویل مدرك كتابخانه منطقه ای درآمده اند . این گونه مؤسسات پس از بررسی مجموعه كتابخانه منطقه ای ، نیازهای اطلاعاتی خود را اعلام می دارند و اداره خدمات اطلاع رسانی نسبت به رفع این نیازها از طریق پست و یا شیوه های الكترونیكی اقدام می نماید . در این مورد نیز ارائه اطلاعات صرفاً به مؤسسات داخلی محدود نمی شود، بلكه مراكز منطقه ای را نیز در برمی گیرد .
د) تأسیس شاخه :
بر اساس اساسنامه ، كتابخانه منطقه ای موظف است در نقاط كشور و حتی كشورهای منطقه ( كشورهای واقع در منطقه شبه قاره هند تا شاخ افریقا ) شاخه های مركز اطلاع رسانی خود را افتتاح نماید . این امر از آنجا حائز اهمیت است كه كتابخانه را قادر می سازد شعبه هایی را راه اندازی كند كه مانند كتابخانه منطقه ای ( و در صورت نیاز با پشتیبانی اطلاعاتی آن) در نقاط مختلف كشور به ارائه خدمات اطلاع رسانی بپردازد . البته این گونه شاخه ها صرفاً در زمینه توزیع اطلاعات بوده و وظیفه خرید و تولید اطلاعات با خود كتابخانه منطقه ای است . شاخه های تأسیس شده در قسمتهای بعدی ذكر شده است . سالانه ده ها هزار صفحه اطلاعات علمی از طریق این شاخه ها در اختیار محققان و دانش پژوهان قرار می گیرد .
▪ واحدها و بخشهای مختلف كتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی
۱) حوزه ریاست كتابخانه كه از دفتر ریاست کتابخانه و روابط عمومی وگروه طرح و برنامه (با ریاست فعلی فرهاد وفایی سدهی ، کارشناسی ارشد اقتصاد) تشكیل شده است . وظایف گروه طرح و برنامه به شرح زیر می باشد :
- بررسی اعتبارات درخواستی واحدها واخذ توضیحات لازم از مسئولین امور در مورد بودجه پیشنهادی
- تلفیق و تنظیم بودجه های پیشنهاد شده در قالب هدفها و خط مشی کتابخانه
- نظارت بر اجرای بودجه از طریق مراقبت در نحوه مصرف اعتبارات و سنجش میزان پیشرفت عملیات
- نگهداری حساب اعتبارات مختلف بودجه و تهیه جداول مقایسه ای بودجه سال های قبل
- پیش بینی درآمد و برآورد هزینه فعالیت ها ، طرح ها و برنامه ها
- اظهار نظر در مورد پیشنهاد واحدها برای استخدام از نظر مالی
- تهیه نمودارها و آمارهای مورد نیاز و تجزیه و تحلیل آنها
تعداد كارمندان كتابخانه جمعاً ۱۲۰ نفر می باشد كه به تفكیك به شرح زیر می باشد :
اعضای هیأت علمی : ۱۱ نفر ، کارمندان دولتی : ۶۴ نفر كه از این بین ۱ نفر كارمند رسمی و ۶۳ نفر كارمند پیمانی می باشد ، و كارمندان شرکتهای خدماتی :۴۵ نفر
۲)حوزه معاونت پژوهشی كتابخانه كه شامل معاونت پژوهشی ، حوزه مدیریت ذخیره و بازیابی اطلاعات (با ریاست علی گزنی ، کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی) ، اداره همکاریهای علمی و بین المللی (با ریاست محمد رضا فلاحتی فومنی ) ، می باشد كه وظایف هر كدام را؟ به تفكیك شرح داده خواهد شد .
▪ وظایف اداره همکاری های علمی وبین المللی :
- تعیین سیاست های مربوط به همکاری های منطقه ای بر اساس اولویت های دولت جمهوری اسلامی ایران
- برگزاری همایش های داخلی و منطقه ای در حوزه علوم و تکنولوژی و اطلاع رسانی
- تعیین سیاست های مناسب برای شرکت فعال کتابخانه منطقه ای در پروژه های تحقیقاتی مربوط به حیطه های علوم ، تکنولوژی و علوم اطلاع رسانی در ایران و منطقه
- دعوت از متخصصین ایرانی مقیم خارج و نیز سایر متخصصان کشورهای منطقه برای مشارکت در فعالیت های مرتبط با کتابداری و اطلاع رسانی
- برقراری همکاری های علمی با سازمان های بین الملی مانند یونسکو و . . .
- همکاری برنامه ریزی شده با اداره همکاری های بین الملی وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری
- همکاری با مرکز اطلاع رسانی کتابخانه منطقه ای به منظور ایجاد و راه اندازی شعبه های مختلف در کشور
- همکاری با وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در راه اندازی شعبه ها و گسترش برنامه های اطلاع رسانی کتابخانه منطقه ای در کشورهای منطقه : حدود ۳۵ كشور در منطقه كشورهای طرف همكاری كتابخانه می باشند . در ضمن كتابخانه منطقه ای ناشر مجله ای تحت عنوان IJIST[۷] می باشد كه در دبی چاپ می شود . این مجله به زبان انگلیسی است و در حیطه های مدیریت اطلاعات ، اطلاع رسانی ،‌ ارتباطات و . . . می باشد و طبق آخرین اطلاع شماره هفتم آن منتشر و شماره هشتم آن نیز در دست چاپ می باشد .
- شرکت فعال در معرفی کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی از طریق تهیه فهرست ها ، بروشورها و . . .
- شرکت فعال در امر بازاریابی
- برقراری بازدیدهای داخلی و خارجی : بازدیدهایی از كشورهای ارمنستان ، سوریه ، افریقای جنوبی ،‌ هند ،‌ نیجریه ،‌ آلمان ، انگلستان و . . . با هدف آشنایی با كتابخانه و در صورت امكان انجام همكاری علمی و پژوهشی ، صورت گرفته است .
- ارسال کدهای کاربری داخلی و خارجی
- به عضویت در آوردن کتابخانه منطقه ای در شبکه خدمات امانت گیری بین کتابخانه های سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی [۸]COMSTECH در دیماه ۱۳۸۱ : با اینكه این مورد در وظایف این اداره ذكر شده لیكن این اداره اظهار داشت كه به دلیل مشكل و قدیمی بودن تیم ،‌بیشتر به ارائه اطلاعات می پردازد و در صدد رسیدن به تفاهمی در جهت كاربردی تر شده برنامه های این تیم می باشد .
۳) حوزه مدیریت ذخیره و بازیابی اطلاعات
این حوزه به علت گستردگی فعالیت های تحت پوشش و علی رغم اینكه خود تحت نظارت حوزه معاونت پژوهشی است خود شامل بخش های زیر است :
الف) اداره فناوری های اطلاعاتی (با ریاست مهندس سارا کلینی ، کارشناسی ارشد کامپیوتر- هوش ماشین و رباتیک)
ب ) و اداره خدمات اطلاع رسانی ( با ریاست سارا نعمت اللهی ، کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی)
ج) اداره تحلیل اطلاعات (با ریاست رویا جناب زاده ، کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی)
د) اداره مجموعه سازی (با ریاست رویا مقصودی ، کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی)
▪ وظایف اداره فناوری های اطلاعاتی
- مدیریت شبکه LAN کتابخانه منطقه ای ، بهینه سازی و تغییر لازم در صورت لزوم : در این اداره حدود ۲۰۰ كامپیوتر و با آرایش ستاره ای معمولی با هم در ارتباط می باشند .
- شناسایی و خرید تجهیزات سخت افزاری مورد نیاز کتابخانه
- رفع مشکل نرم افزاری و سخت افزاری ایستگاه های کاری و نیز سرورهای موجود در مرکز کامپیوتر
- بکار گیری شیوه های مناسب تهیه نسخه های پشتیبان از داده ها
- طراحی شبکه WAN و سازماندهی ساختار یافته ، توسعه ، مدیریت و حمایت تکنیکی از این شبکه
- شناسایی راهبردهای نوین امنیت در شبکه اینترنت و پیاده سازی آن در شبکه اطلاع رسانی کتابخانه منطقه ای
- شناسایی و اعمال روشهای جدید مدیریت سایت در راستای حفظ امنیت شبکه و ارائه خدمات مناسب اطلاع رسانی
- طراحی و مدیریت وب سایت کتابخانه منطقه ای
- افزودن منابع جدید اطلاعاتی به صفحه خانگی کتابخانه منطقه ای ، به روز آوری پایگاه های اطلاعاتی : به روز كردن پایگاه اطلاعاتی جامع فارسی هر دو هفته یكبار یا بین ۱۰ تا ۱۵ روز ، انجام می شود كه روی وب منعكس می شود ، اما روز آمد سازی بانك های اطلاعاتی خارجی سالی یكبار انجام می شود .
به طور كلی وظایف این اداره حول نگهداری و امنیت شبكه كتابخانه می گردد لیكن تعریف و ارائه طرح هایی چون كتاب های الكترونیك و مجلات الكترونیك و پایگاه اطلاعاتی نقشه ها و اطلس ها حاصل كار این اداره بوده است .
در ضمن طرح بررسی استفاده از شبکه های عصبی در بازیابی اطلاعات موجود در کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی را نیز این اداره ارائه داده است . برنامه مورد استفاده در این طرح جی . پی . اس . اس . / اچ[۹] می باشد . نمونه گیری از سیستم تابلوی اعلانات الكترونیكی كتابخانه انجام شد ،‌ برنامه نوشته و شبیه سازی گردید و از نتایج آن بعنوان ورودی برای تعلیم شبكه عصبی پس – انتشار خطا[۱۰] استفاده شد .
▪ وظایف اداره خدمات اطلاع رسانی
ـ ارائه خدمات الکترونیکی به کاربران کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی در سطح بین المللی
ـ اعطای کد کاربری سایت اینترنتی کتابخانه منطقه ای به افراد حقیقی ، دانشگاه ها ، مؤسسات علمی و پژوهشی : در زمینه اعطای كد كاربری هیچگونه محدودیت خاصی برای مشترك شدن سایت كتابخانه در زمینه افراد حقیقی و حقوقی وجود ندارد .
ـ تأسیس شاخه های مرکز اطلاع رسانی در دانشگاه های کشور و پشتیبانی شاخه ها با ارسال منابع اطلاعاتی و نرم افزاری : در حال حاضر ۱۵ شاخه در سطح كشور وجود دارد كه در دانشگاه های تبریز ،‌ تربیت معلم آذربایجان ،‌ خلیج فارس ، سمنان ، شاهرود ،‌ شهركرد ،‌ صنعتی سهند ، گیلان ،‌ لرستان ،‌ مازندران ،‌ یزد ،‌ محقق اردبیلی ، یاسوج ، شهرداری اصفهان و سازمان تبلیعات اسلامی استان قزوین می باشد و مورد آخر در سال ۸۴ افتتاح شده اند و شاخه های زابل و هرمزگان نیز در برنامه های آتی افتتاح خواهند شد . همچنین بنا بر رسالت كتابخانه مبنی بر برطرف كردن نیازهای اطلاعاتی در سطح منطقه ، این کتابخانه شاخه ای در دانشگاه تشرین[۱۱] سوریه و نیز در مرکز ملی اطلاع رسانی یمن[۱۲] افتتاح نموده كه بسیار كار آمد بوده است .
ـ ارائه خدمات تحویل مدرک : لیست كلیه نشریات لاتین موجود در كتابخانه در سایت كتابخانه موجود می باشد . هر فرد ،‌ دانشگاه ، مؤسسه و یا سازمان ،‌ در صورتی كه به هر یك از نشریات موجود در كتابخانه نیاز داشته باشد ، می تواند درخواست خود را به این اداره ارسال نماید . در این اداره طبق تعرفه های مشخص از مدارك مورد نیاز كپی برداری شده و برای درخواست کنندگان ارسال می گردد .
ـ برپایی کارگاه های آموزشی در دانشگاه های مختلف : كارگا ههای آموزشی برای مسئولین شاخه های مركز اطلاع رسانی و سالی دوبار برگزار می گردد . در سال ۸۳ یك دوره در مردادماه و یك نشست در بهمن ماه برگزار گردید و در سال ۸۴ نیز یک دوره در مرداد ماه برگزار شد كه درآن ضمن بررسی مشكلات احتمالی موجود در شاخه ها ،‌ نشریات و پایگاه های اطلاعاتی بر روی CD به مسئولین اهدا گردید . هماهنگی جهت خرید نشریات لاتین برای دانشگاه های دارای شاخه و روزآمد نمودن پایگاه های اطلاعاتی بر روی CD برای شاخه های مركز اطلاع رسانی از ایده های مطرح شده در سال ۸۴ بوده است .
ـ اطلاع رسانی در مورد انواع خدمات اطلاع رسانی کتابخانه منطقه ای به دانشگاه ها و مؤسسات علمی و تحقیقاتی
ـ آموزش مسئولین شاخه های مرکز اطلاع رسانی ، کاربران سایت اینترنتی و کارورزان
ـ مدیریت گردش مواد : شامل اطلاع یابی در سطح ملی و منطقه ای می باشد ، از جمله سفارش مقالات از كتابخانه مرتبط و امانت كتاب ، جستجو از پایگاه های اطلاعاتی پیوسته و دیسك های نوری .
ـ جستجوی حضوری
ـ جستجوی غیابی و ارسال منابع درخواستی به طرق مختلف (پستی ، الکترونیکی ، فاکس ، تلفن و . . . ) در سطح ملی وبین المللی : فرم این نوع جستجو دقیقاً شبیه همان فرم جستجوی حضوری است . متخصصین اطلاع رسانی این اداره بر اساس كلید واژه ها و مطابق با زبان درخواستی( فارسی یا انگلیسی) جستجو را آغاز و عناوین را بازیابی نموده برای متقاضی ارسال و هزینه را مشخص می نماید .
ـ ارائه خدمات به تمام افراد بدون در نظر گرفتن سن ، شغل و مقطع علمی
ـ جستجوی منابع بدون محدودیت موضوعی
ـ دسترسی مستقیم به کتابخانه بریتانیا : كتابخانه از سال ۱۳۷۳ به كتابخانه بریتانیا دسترسی پیوسته داشته و از تمام منابع موجود در این كتابخانه و كتابخانه های وابسته و مشترك امكان استفاده دارد . نماینده كتابخانه بریتانیا در ایران نسیم ایمان می باشد كه كتابخانه منطقه ای از طریق این شركت عمل می كند .ـ سفارش مقاله از :COMSTECH كه به صورت پیوسته می باشد
ـ اتصال به شبکه های کتابشناختی بزرگترین تولید کنندگان اطلاعات علمی و فنی و تهیه کنندگان مجلات الکترونیکی به منظور تأمین اطلاعات مورد نیاز : در حال حاضر این كتابخانه با این تولید كنندگان هم ارتباط پیوسته و هم ناپیوسته دارد . تولید كنندگانی چون :
Elsevier, Ebsco , ISI, Dialog, Silver Platter etc.
این بخش مدعی است با توجه به روند رو به رشد اطلاعات هر سال بطور متقابل به استفاده كنندگان افزوده می گردد که در سال ۱۳۸۴ تعداد ۴۹۴۳۴۳ نفر از كتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی به صورت حضوری استفاده کرده اند .
▪ وظایف اداره تحلیل اطلاعات
- نمایه سازی مقالات فارسی و دروندهی اطلاعات
- نمایه سازی پایان نامه های کشور و دروندهی اطلاعات
- نمایه سازی طرحها پژوهشی کشور و دروندهی اطلاعات
- نمایه سازی و دروندهی اطلاعات پایگاه های تخصصی سوخت و انرژی ، سیل ، زلزله و . . .
اساس كار نمایه سازی براساس زبان طبیعی بوده ، هر چند كه به منظور استاندارد سازی كلید واژه ها دو كلید واژه اول بیانگر رشته موضوعی خاص آن مقاله می باشد كه كلید واژه اول رده كلی گروه های علوم انسانی ، پزشكی ، كشاورزی ، علوم پایه و مهندسی را در برمی گیرد و كلید واژه دوم بر اساس موضوع آن مقاله ، طرح پژوهشی یا پایان نامه و . . . بر اساس سرعنوان موضوعی استاندارد می شود . منظور از دروندهی اطلاعات وارد كردن اطلاعات هر یك از كاربرگه[۱۳] های تهیه شده برای هر یك از منابع مذكور به كامپیوتر می باشد .
- فهرست نویسی کتب فارسی و لاتین و آماده سازی اطلاعات
- ویراستاری پایگاه های اطلاعاتی : به منظورانجام بهینه دروندهی اطلاعات و جلوگیری از برخی خطاهای موجود در ركوردهای تهیه شده در مراحل مختلف كه قبل از دروندهی اطلاعات صورت گرفته ، پس از دروندهی توسط نمایه ساز و در انتها توسط مسئول ویراستاری ، ویرایش می شود و علاوه بر آن بانك واژگان نیز به منظور جلوگیری از غلط تایپی ویرایش می شود .
از اقدامات مهم اخیر این اداره تفكیك بیش از ۳۵۰ هزار ركورد موجود به رده های علوم پزشكی ، علوم انسانی ، كشاورزی ، مهندسی و علوم پایه ، بوده است . هم اكنون نیز همكاری در راه اندازی پایگاه های اطلاعاتی نقشه ها و اطلس ها و همچنین پایگاه اطلاعاتی اسناد و مدارك و فهرست ها از دیگر فعالیت های مطرح این اداره می باشد .
▪ وظایف اداره مجموعه سازی
- انتخاب مواد کتابخانه ای
- سفارش و خرید مواد کتابخانه ای
- دریافت مواد کتابخانه ای
- ورود اطلاعات مواد رسیده
- پیگیری مواد سفارش داده شده
- صحافی مواد
این اداره بیان می كند كه در زمینه خرید مجلات فارسی محدودیتی وجود ندارد ولی در مورد خرید مجلات لاتین این گونه نمی باشد. (و مجلات مورد نیاز شاخه های كتابخانه در زمینه های علوم ، مهندسی، تكنولوژی و پزشكی را شامل می شود.) مجموعه سازی كتابخانه از طریق اهدا توسط سازمانهای مختلف هم صورت می گیرد كه اقدامات لازم از طرف اداره همكاریهای علمی و بین المللی صورت می گیرد. در سال ۲۰۰۱و ۲۰۰۲ با كارگزارانی چون توربوگلن و پراش در ارتباط بوده است، در ۲۰۰۳ توربوگلن، سوئتس و كوكب و در ۲۰۰۴ با توربوگلن ، ۲۰۰۵ با توربوگلن و پراش و در سال ۲۰۰۶ با توربوگلن در ارتباط بوده است.
۵) گروه ها و واحدهای پژوهشی و آموزشی
الف) گروه پژوهشی زبانشناسی (با ریاست شاپوررضا برنجیان ، کارشناسی ارشد زبانشناسی)
ب) گروه پژوهشی طراحی و عملیات سیستمها (با ریاست محمد باقر دستغیب ، کارشناسی ارشد کامپیوتر- هوش مصنوعی و رباتیک)
ج) گروه علوم کتابداری و اطلاع رسانی
▪ گروه پژوهشی زبانشناسی
این بخش در سال ۱۳۷۸ با صدور موافقت اصلی از سوی دفتر امور پژوهشی وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری راه اندازی شد و در سال ۱۳۸۰ رسماً فعالیت خود را آغاز نمود . هدف این گروه آن است تا بتواند از طریق انجام طرح های تحقیقاتی كاربردی ، دو حیطه زبانشناسی و علم اطلاع رسانی را به هم پیوند دهد . وظایف این گروه به شرح زیر می باشد :
- ارائه و اجرای طرح ها پژوهشی در ارتباط با زبانشناسی
- مطالعه ساختار و واژه های علمی و پژوهشی جهت یافتن توصیفگرهای مناسب
- مطالعه و بررسی علوم اطلاع رسانی و کتابداری و افزایش بهره وری آنها در سطح کشور و منطقه
- مکانیزه کردن نمایه سازی و چکیده نویسی مدارک علمی کشور و منطقه
- مطالعه در ساختار زبان فارسی و ارتباط منطقی واژه ها و پراکنش آماری آنها
- مطالعه در ساختار ترجمه در زبانهای مختلف با استفاده از رایانه و منطق زبانشناسی
- تعیین راهبردهای جستجو با استفاده از اصطلاحنامه ها و تزاروس ها و واژه نامه های کامپیوتری
اینك به شرح هر یك از طرح های پایان یافته و در دست اقدام این گروه در سال ۸۳ و وضعیت كنونی آنها پرداخته می شود :
الف) در سال ۸۳ چهار طرح تحقیقاتی پایان یافته است كه عبارتند از :
- راهنمای كاربردی منابع علوم و فناوری در منابع وب
- تهیه واژه های هم نگاشت[۱۴] كه حدود ۲۰۰۰ واژه هم نگاشت در زبان فارسی را در بر می گیرد و در حال چاپ می باشد .
- ایجاد پایگاه اطلاعاتی معادن كشوركه كلیه استان های كشور را تحت پوشش می دهد .
- تهیه واژه نامه كلید واژه ای فنی و مهندسی كه تعداد واژه های موجود حدود ۲۲۰۰۰ در حیطه كلیه رشته های فنی و مهندسی می باشد .
در ضمن طرح بررسی كاربردهای زبانشناسی رایانه ای نیز قبل از سال ۸۳ پایان یافته بود . از طرح های تكمیل شده دیگر كه حاصل فعالیت این گروه می باشد پایگاه اطلاعاتی دانشوران معاصر ایران می باشد و حدود ۴۵۰۰ ركورد را در بر می گیرد كه هر ركورد شامل نام و نام خانوادگی ، مدرك تحصیلی ، محل فارغ التحصیل شدن ، سال آغاز به فعالیت ، محل آغاز به فعالیت و . . . را در بر می گیرد . طرح دیگر كه انجام شده است جمع آوری آثار علمی پژوهشی مدرسان و اعضای هیأت علمی دانشگاه های كل كشور در استانهای فارس ، بوشهر ،‌هرمزگان و كهكیلویه و بویر احمد می باشد كه بیش از ۴۰۰۰ هزار ركورد را در برمی گیرد .
ب) ۴ طرح تحقیقاتی در دست اجرا وجود دارد كه عبارتند از :
- تهیه اصطلاحنامه INSPEC كه در سال ۱۳۸۲ آغاز شده و در سال ۱۳۸۴ به پایان رسیده است.
- تهیه اصطلاحنامه علوم تربیتی كه این طرح نیز در سال ۱۳۸۴ به پایان رسیده است.
- تهیه جستجوگر واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی و واژه های معادل آنها در سیستم بازیابی اطلاعات كه تاكنون حدود ۴۰۰۰ ركورد كه هر كدام شامل دو الی سه واژه می باشند .
- تجزیه و تحلیل چگونگی عملكرد یك ماشین ترجمه مستقیم كه در این زمینه گزارش نهایی طرح نوشته شده و جهت داوری ارسال گردیده است .
حاصل تألیف گروه پژوهشی زبانشناسی تاكنون حدود ۸ جلد كتاب و ۳۸ مقاله علمی بوده كه در مجلات معتبر داخلی و خارجی به چاپ رسیده است . از این بین ۲ كتاب و ۴ مقاله به اضافه ۳ سخنرانی حاصل تلاش این گروه تا سال ۸۳ بوده است .
▪ وظایف گروه پژوهشی طراحی و عملیات سیستم ها
- انجام پژوهش و تحقیق در زمینه فناوری اطلاعات (IT)
- طراحی و پژوهش پیرامون سیستمهای جامع پایگاه های اطلاعاتی
- انجام پژوهش در زمینه علم سنجی و مهندسی دانش
- طراحی و پیاده سازی موتورهای کاوش با توجه به فناوری های روز
- برگزاری سخنرانی های علمی ، کارگاه ها و نمایشگاه های پژوهشی
- تحقیق در زمینه مدیریت اطلاعات ( IM )
- تحقیق در زمینه هوشمند سازی موتورهای جستجو(Intelligent Search engines)
- پژوهش در زمینه پایگاه داده های تحلیلی بر خط[۱۵] : منظور از OLAP پردازش بر خط اطلاعات توسط سیستمهای تحلیل بر خط می باشد . جهت انجام این امر نیاز به پایگاه داده های خاص و ذخیره اطلاعات در قالبهای خاص مانند Cube می باشد .
به طور كلی فعالیت اصلی این گروه در زمینه فنون ذخیره و بازیابی اطلاعات و محلی سازی دانش می باشد و در همین راستا در سال ۸۳ پایگاه هایی نظیر مدیریت الكترونیكی اسناد[۱۶] ،‌ نسخ خطی الكترونیكی ،‌ پایگاه اطلاعاتی صنایع ایران ،‌ پایگاه اطلاعاتی نقشه ها و اطلس ها كه تحت وب می باشند و سیستم پاسخگوی تلفنی هوشمند طراحی شده است . همچنین پایگاه های اطلاعاتی محیط زیست ،‌ راه و ترابری ، زلزله ، سوخت وانرژی ، سیل ، معادن كشور ،‌و دانشوران معاصرحاصل تلاش های پیشین این گروه می باشد .
در مورد اهم طرح های ذكر شده مختصری شرح می دهیم :
در سیستم مدیریت الكترونیكی اسناد فهرست ها ،‌ بروشورها ، گزارش ها و بطورکلی‌ اسنادی كه به صورت كتاب و مجله نیستند ، به صورت سند در این سیستم ذخیره گردیده و از طریق وب به صورت تمام متن در دسترس قرار گرفته و قابلیت جستجو دارد .
به منظور ایجاد پایگاه نسخ خطی اسلامی ، تلاش درجهت گردآوری و خرید نسخ خطی اسلامی انجام می شود كه در این زمینه با كتابخانه بریتانیا هم ارتباط برقرار می شود و هم اكنون حدود ۱۴۰۰۰ میكروفیش در دست تهیه است . میكروفیش های دریافتی حاوی شماره سند ، عنوان ، نویسنده و توضیحات دیگر می باشد و پس از دریافت پویش شده و در پایگاه وب قرار می گیرند .
در زمینه پایگاه اطلاعاتی نقشه ها و اطلس ها این نكته قابل ذكر است كه طرح اولیه آن را اداره فناوری های اطلاعاتی ارائه نموده و اقدامات بعدی درجهت آوردن آن روی وب از اقداماتی است كه این گروه بایستی انجام دهد .
در سیستم تلفن گویا شماره تلفن به یك پاسخگوی خودكار تبدیل می شود ،‌ با تماس فرد با سیستم یك منوی صوتی در اختیار كاربر قرار داده می شود كه كاربر با فشردن كلیدهای تلفن می تواند گزینه دلخواه را انتخاب نماید . كاربرد این سیستم در كتابخانه جهت اطلاع رسانی و راهنمایی مراجعین بدون مراجعه حضوری می باشد .
از دیگر فعالیت های این گروه ایجاد یك سیستم اطلاع رسانی لیست پستی برای اعضا می باشد كه در این سیستم كاربرپس از عضو شدن ، با پست الكترونیكی موارد مورد علاقه خود را از سایت با كلید واژه انتخاب می نماید ، سپس می تواند خبرنامه ها ، فهرست ها و كلاً انتشارات مختلف را طبق علاقه از طریق پست الكترونیكی دریافت نمود .
همچنین یكی از فعالیت های این گروه آموزش اچ.تی.ام.ال. و فتوشاپ و طراحی صفحات وب می باشد كه همانطور كه پیداست در این دوره هدف آموزش طراحی صفحات وب و ایجاد محتوای الكترونیكی با كمك نرم افزارهای طراحی و اچ.تی.ام.ال. بوده است . پس از این دوره افراد توانایی ایجاد محتوای الكترونیكی وبی را كسب می كنند .
این گروه اظهار می دارد كه با توجه به آمار و ارقام بدست آمده ، فعالیت ها و طرح های انجام شده به خصوص در حیطه ایجاد پایگاه های اطلاعاتی ،‌ از لحاظ تعداد استفاده كنندگان ، درآمد حاصله ،‌ كمیت و كیفیت پایگاه های اطلاعاتی كتابخانه منطقه ای منحصر به فرد بوده و می توانند در سراسر كشور مورد استفاده عموم علاقمندان ، پژوهشگران ، اعضای هیأت علمی و دانشجویان قرار گیرند .
قابل ذكر است كه كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولو‍ژی به ساختمان ۱۴ طبقه ای در جنب صدا و سیمای شیراز منتقل خواهد شد . این ساختمان جدید بسیار با شكوه بوده و بنا بر گفته ریاست محترم كتابخانه ، جرء جزء ساختمان دارای طرح و نقشه حساب شده می باشد . این كتابخانه از اساسنامه و اهداف كتابخانه فعلی تبعیت می كند و در صدد تحقق بسیاری اهداف محقق نشده در ساختمان فعلی می باشد .

آمنه طاهریان[۱]
Email: [e-mail]
رضا رجبعلی بگلو[۲]
Email: [e-mail]
تشكر :
لازم است از همكاری های صمیمانه خانم نعمت اللهی كه با كمال دقت و حوصله در تكمیل و بروز رسانی اطلاعات به اینجانبان كمك و مساعدت نموده اند ،‌ تشكر و قدردانی نمائیم .
منابع
۱) جناب زاده ، رویا . بررسی رضایت استفاده كنندگان از پایگاه اطلاعاتی دیسك فشرده اریك موجود در كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژث شیراز . پایان نامه كارشناسی ارشد ،‌ دانشگاه شیراز . تیر ۱۳۷۸.
۲) درباغ عنبران ، جعفر . بررسی رضایت استفاده كنندگان از پایگاه های اطلاعاتی كتابشناختی فارسی كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژی شیراز . پایان نامه كارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز . تیر ماه ۱۳۷۷
۳) سلطانی ، پوری؛ راستین ، فروردین . دانشنامه كتابداری و اطلاع رسانی .- تهران : فرهنگ معاصر ، ۱۳۷۹ ، ص . ۳۳۱-۳۳۰
۴) شوره زاری ، علی . بررسی جستجوی استفاده كنندگان نهایی پایگاه های اطلاعاتی رایانه ای كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژی شیراز و مقایسه آن با جستجوی كارشناسان اطلاع رسانی از نظر ضرایب جامعیت و مانعیت اطلاعات بازیابی شده در زمان جستجو . پایان نامه كارشناسی ارشد . دانشگاه شیراز ، خرداد ۱۳۷۹
۵) كلینی ، سارا . " استفاده از شبكه عصبی پس- انتشار خطا در تفسیر نتایج مدلسازی تابلوی اعلانات الكترونیكی : . فصلنامه اطلاع رسانی . دوره ۱۶ ، شماره ۳و۴
۶) مهراد ، جعفر؛ كلینی ، سارا . " پیاده سازی پایگاه نشریات الكترونیكی متن كامل فارسی" . فصلنامه كتابداری و اطلاع رسانی . نسخه شناسی . سال هفتم ، شماره ۴(پیاپی ۲۸) ، زمستان ۸۳
۷) مهراد ، جعفر؛ كلینی ، سارا . " بررسی ساختار پایگاه اطلاعاتی كتاب ها ی الكترونیكی فارسی در كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژی شیراز" . فصلنامه كتابداری و اطلاع رسانی ، جلد ۶ ، شماره ۴ . ۶۴-۵۵ .
۸) Online: [http://www.irandoc.ac.ir/ETELA-ART/۱۶-۳-۴-۴.htm]
۹) Online:[http://www.jameatulquran.co/farsi/book.htm]
۱۰) Online:[http://www.hamshahri.org/hamnews/۱۳۸۲/۸۲۰۵۱۵/news]
۱۱) Online:[http://www.srlst.com]
پانوشتها:
۱دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز
۲ دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز
۳ اطلاعات این گزارش در خردادماه ۱۳۸۵ نگارش یافته است.
[۴] Academy of science / third world
[۵] Caracas , Venezuela
[۶] Scan
[۷] Iranian Journal of Library of Science & Technology
[۸] Standing Committee on Scientific & Technological Cooperation
[۹] GPSS/H
[‌۱۰] Back- Propagation Neural Network
[۱۱]Teshrin
[۱۲]National Information Center of Yemen
[]۱۳ Spreadsheet
[۱۴] Homograph
[۱۵] OnLine Analysis Processing
[۱۶]( EDMS (Electronic Document Management System

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران