سرعت ‌سنج دوران‌های تاریخی ارتباطات

حال فرض می‌كنیم سال ۲۰۰۰، آغاز "امروز" تاریخ‌مان باشد. در این صورت، اكنون كه سال ۲۰۰۴ است، ساعت تاریخ ما، یك دقیقه و سی و شش ثانیه از بامداد امروز را نشان می‌دهد. به همین ترتیب، "دیروز" تاریخ‌مان، از سال ۱۶۰۰ قبل از میلاد مسیح شروع می‌شود و در سال ۲۰۰۰ میلادی پایان می‌گیرد و "پریروز" تاریخ بشر نیز از سال ۵۲۰۰ (ق.م) پایان می‌پذیرد.پس از آنجایی كه در ۳۳۰۰ سال (ق.م) نظام خط تصویری برای نخستین بار در كشور سومر (واقع در بین‌النهرین) به كار رفت لذا درست در نیمروز "پریروز" تاریخ بشر، یعنی در ساعت ۱۲ ظهر "پریروز" بود كه سیستم خط اختراع شد و از آن زمان تاكنون در كنار سیستم زبان كه رساترین سیستم ارتباطی در تمام طول تاریخ است و خواهد بود، سیستم نگارش را داریم. از ظهر "پریروز" تا حدود ساعت ۲۰ "دیروز" (یعنی تا ساعت ۸ بعدازظهر "دیروز") دوران طولانی حاكمیت بلامنازع خط، ادامه یافت تا اینكه در این ساعت، ماشین چاپ اختراع شد.با اختراع چاپ تكامل تدریجی ارتباطات، شتاب فراوانی گرفت و پس از طی فقط دو سه ساعت، علوم و فنون جدید یكی پس دیگری به وجود آمدند، ماشین بخار و مولد برق اختراع شدند و كمتر از یك ساعت پیش، تلفن نیز ابداع گردید. اما در این یك ساعت اخیر، ارتباطات، هر لحظه با تحولی بزرگ روبرو بود به طوری كه بیست و چند دقیقه پیش رایانه به وجود آمد و حدود چهار دقیقه پیش، اینترنت از شبكه‌محلی به شبكه‌ای جهانی تبدیل شد. ‌
این روند تكامل تاریخی ارتباطات را می‌توان به صورت نمودار زیر نشان داد:
به این ترتیب می‌توان حدس زد كه هزاران سال تنها وسیله ارتباطی انسان‌ها، زبان بود و بس اما هنگامی كه نظام خط یا
Writing system به وجود آمد، "كاروان ارتباطات" به حركت درآمد و در سده پانزدهم میلادی با اختراع چاپ، كاروانیان ارتباطات، سوار بر ماشین زمان شدند و چنان سرعتی گرفتند كه اینك در هر "ثانیه" (یا هر دو هفته)، دگرگونی مهمی در فناوری‌ها، ابزار، سرویس‌ها و حجم محتوای اطلاعاتی ارتباطات رخ می‌دهد.
پیشینه‌های پریروزترین و دیروزترین ارتباطات
* حدود ۳۳۰۰ سال پیش از میلاد، خط تصویری در سومر (بین‌النهرین) به كار رفت.
* ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد، جوهری متشكل از دوده و سفیده تخم مرغ برای نوشتن خط هیروگلیف روی "كاغذ" پاپیروس در مصر، ساخته شد.
* ۲۵۰۰ سال پیش میلاد، عددنویسی ویژه‌ای كه در آن ارزش هر رقم را مكان رقم تعیین می‌كرد، ابداع شد.
* ۱۳۵۰ سال پیش از میلاد، اعداد دهدهی در چین به كار گرفته شد.
* ۱۳۰۰ سال پیش از میلاد، نمادگذاری برای نت‌های موسیقی در سوریه ارائه شد. ۸۷۵ سال پیش از میلاد، نماد صفر (۰) در هند ابداع شد.
* ۴۳۰ سال پیش از میلاد، تلگراف نوری كه در آن طرز حركت مشعل افروخته، حروف رمزی معینی را نشان می‌داد، در یونان به كار رفت. این حروف رمزی را مورخ یونانی: "پولی بیوس" اختراع كرده بود.
* ۱۶۵ سال پیش از میلاد، در پرگاموم (واقع در جنوب‌غربی تركیه) كاغذی از پوست گوساله اختراع شد.
* حدود یكصد سال پیش از میلاد، اعداد منظمی توسط چینی‌ها، معرفی شدند.
* ۷۰ سال پیش از میلاد، روش تندنویسی (موسوم به "تیرونی") در رم ابداع شد.
* سال ۶۵۰ (قرن هفتم پس از میلاد)، نوعی چاپ با استفاده از مهر چوبی در چین به كار رفت.
* سال ۸۶۸، نخستین كتاب چاپ شده با مهرچوبی حاوی آموزه‌های بودا، در چین پدید آمد.
* سال ۹۵۰، چرتكه از آسیا وارد فرانسه شد.
* سال ۱۰۴۰، روش جدید نت‌نویسی موسیقی با استفاده از خطوط حامل، در جنوب اروپا ابداع شد.
* سال ۱۱۰۰، چاپ رنگی اسكناس، در چین رایج شد.
* سال ۱۱۳۶، عددنویسی عربی در ایتالیا به كار رفت.
* سال ۱۲۳۲، چینی‌ها از بادبادك برای پیام‌رسانی نظامی استفاده كردند.
* سال ۱۲۶۰، در سوریه و مصر از كبوتر برای پیام‌رسانی استفاده كردند.
* سال ۱۴۷۷، دستگاه چاپ توسط یوهان گوتنبرگ اختراع شد.
از این تاریخ به بعد تحولات روی داده در تكامل ابزار و وسایل ارتباطی به قدری شدید و كوتاه‌مدت بوده است كه برای ضبط و تدوین گام‌های آن، باید كتابی به نسبت قطور نوشته شود.
برخی از مهم‌ترین گام‌های تحول وسایل ارتباطی در ۱۵۰ سال اخیر
* سال ۱۸۵۰، اختراع ماشین تحریر با نوار جوهردار توسط الیور ادی آمریكایی
* سال ۱۸۵۱، كابل‌كشی زیردریایی در دریای مانش برای برقراری ارتباط تلگرافی و تاسیس خبرگزاری رویتر (توسط یك آلمانی به همین نام).
* سال ۱۸۵۴، اختراع شیشه عكاسی خشك با پوشش ژلاتین توسط (جان كابوت انگلیس).
* سال ۱۸۵۸، اختراع نوار پاسخ یا نوار كاغذی سوراخ شده برای ثبت‌ پیام تلگرافی.
* سال ۱۸۶۰، ایجاد پست اكسپرس در آمریكا.
* سال ۱۸۶۵، ITU یا اتحادیه بین‌المللی تلگراف (و بعداً مخابرات) تاسیس شد.
* سال ۱۸۸۶، بهره‌برداری از نخستین كابل كارآمدی كه در اقیانوس اطلس كشیده شده.
* سال ۱۸۶۷، به كارگیری صفحه كلید برای ماشین تحریر توسط (كریستوفر شولتنر در آمریكا).
* سال ۱۸۷۱، اختراع تلگراف نوری به هنگام در محاصره قرار داشتن پاریس، توسط "ژول لیساژو" فرانسوی
* سال ۱۸۷۴، ابداع كد دهدهی برای رمزگذاری كتاب‌ها توسط "دیویی" در آمریكا.
* اختراع تلفن گراهام بل در آمریكا.
* اختراع فونوگراف (یا دستگاه ضبط صوت) توسط ادیسون در آمریكا.
* سال ۱۸۷۸، اختراع میكروفون توسط (دیوید هیوز) در انگلستان.
* سال ۱۸۸۴، قلم خودنویس به نام لوئیس واترمن آمریكایی به ثبت رسید.
* سال ۱۸۸۷، زبان بین‌المللی اسپرانتو توسط یك لهستانی به نام(لودویك زامن‌هوف)ابداع شد.
* سال ۱۸۸۸، دستگاه تكثیر استنسیل توسط (داوید گشتنر) در انگلستان اختراع شد.
* سال ۱۸۸۹، فیلم ۳۵ میلی‌متری توسط ادیسون اختراع شد.
* سال ۱۸۹۰، دستگاه كارت پاسخ یا كارت‌های سوراخ شده برای آمارگیری توسط (هرمان هالویت) در آمریكا اختراع شد.
* سال ۱۸۹۱ دوربین فیلم‌برداری "كینوسكوپ" توسط ادیسون اختراع شد.
* سال ۱۸۹۲ نخستین مركز تلفن خودكار توسط (المون استروجر) در آمریكا اختراع شد.
* سال ۱۸۹۳ نخستین استودیوی فیلم‌سازی توسط ادیسون افتتاح شد.
* سال ۱۸۹۴، ارتباطات رادیویی را مخترع ایتالیایی، "ماركونی" پدید آورد.
* سال ۱۸۹۹، تقویت كننده قابل تلگراف زیردریایی توسط مهندس انگلیسی، سیدنی براون اختراع شد.
* سال ۱۹۰۰، سینما با پرده عریض عرضه شد.
* سال ۱۹۰۱، سمعك الكتریكی نوآوری شد.
* سال ۱۹۰۲، ماشین تحریر برقی روانه بازار شد.
* سال ۱۹۰۴، دستگاه پیام‌گیر تلفن اختراع شد.
* سال ۱۹۰۵، دستگاه شماره‌گیر تلفن توسط استروجر اختراع گردید.
* سال ۱۹۰۶، پخش رادیویی تجاری در آمریكا شروع شد.
* سال ۱۹۰۸، حروف مورس درخواست كمك اضطراری (SOS) با علائم ...ـــ... استاندارد شد.
* سال ۱۹۱۲، گیرنده رادیویی هترودین اختراع شد.
* سال ۱۹۱۹، گیرنده رادیویی (سوپر هترودین)توسط(ادوین آرمسترانگ)آمریكایی،ابداع گردید.
* سال ۱۹۲۲، روش ضبط صدا به صورت نوار نوری روی فیلم، ابداع شد.
* سال ۱۹۲۳، لامپ تلویزیونی را مهندس روس تبار آمریكایی، ولادمیر زووریكین اختراع كرد.
* سال ۱۹۲۵، فرستنده پرقدرت رادیویی امواج بلند در انگلستان ساخته شد.
* سال ۱۹۲۸، دستگاه تلویزیون رنگی توسط زووریكین ساخته شد.
* سال ۱۹۲۹، آغاز پخش تلویزیونی توسط BBS
* سال ۱۹۳۰، رایانه آنالوگ در آمریكا ساخته شد.
* سال ۱۹۳۱، اختراع دوربین الكترونیكی، توسط شركت EMI در انگلستان به ثبت رسید.
* سال ۱۹۳۲، خدمات تلكس توسط پست انگلستان عرضه شد. در ضمن اصطلاح مخابرات (tele communication) در این سال به وجود آمد و اتحادیه بین‌المللی تلگراف به اتحادیه بین‌المللی مخابرات تبدیل شد.
* سال ۱۹۳۵، رادار به طور مستقل در ارتش آلمان و انگلستان به كار گرفته شد.
* سال ۱۹۳۹، پخش تجاری تلویزیون سیاه و سفید در آمریكا شروع شد و رایانه الكترونیكی، نوآوری گردید.
* سال ۱۹۴۰، پخش تلویزیونی رنگی در آمریكا
* سال ۱۹۴۴، دومین رایانه الكترونیكی جهان موسوم به "مارك- ا"، ساخته شد.
* سال ۱۹۴۶، رایانه "ایناك" (انتگرال‌گیری عددی الكترونیكی) ساخته شد.* سال ۱۹۴۷، دوربین پولاروید در آمریكا اختراع شد. در همین سال ITU ، به عضویت سازمان ملل درآمد.
* سال ۱۹۴۹، رایانه‌ای كه با برنامه ذخیره شده كار می‌كرد در دانشگاه كمبریج آغاز به كار كرد.
* سال ۱۹۵۰، دستگاه كپی‌كشی زیراكس ساخته شد.
* سال ۱۹۵۱، اوینواك- ا، به عنوان نخستین رایانه تجاری جهان ساخته شد.
* سال ۱۹۵۲، رایانه دیجیتالی "ادواك" توسط جان فون نویمان در آمریكا نوآوری شد.
* سال ۱۹۵۳، حافظه رایانه با هسته مغناطیسی توسط مهندس چینی تبار آمریكایی "ان وانگ" ابداع شد.
* سال ۱۹۵۵، نخستین رایانه ترانزیستوری به نام "ترادیك" در آمریكا ساخته شد.
* سال ۱۹۵۶، نخستین تلفن تصویری یا ویدیو فون در آمریكا اختراع شد.
* سال ۱۹۵۸، ضبط صوت‌های استریو ساخته شدند. همچنین مودم با توانایی انتقال كدهای دودویی ابداع شد.
* سال ۱۹۵۹، تلویزیون ترانزیستوری قابل حمل و نقل در ژاپن ساخته شد.
* سال ۱۹۶۰، ماهواره‌های تعاملی "اكو" به مدار زمین پرتاب شد.
* سال ۱۹۶۲، ماهواره مخابراتی "تل استار" برای پخش برنامه‌های تلویزیونی زنده، میان اروپا و آمریكا پرتاب شد.
* سال ۱۹۶۳، ماشین‌حساب الكترونیكی روانه بازار شد.
* سال ۱۹۶۴، نخستین واژه‌پرداز توسط "آی بی ام" روانه بازار شد.
* سال ۱۹۶۵، زبان رایانه‌ای بیسیك ابداع گردید.
* سال ۱۹۶۶، فیبرنوری اختراع و به كار گرفته شد.
* سال ۱۹۶۸، حافظه حبابی كه داده‌ها را حتی هنگام خاموش بودن رایانه‌ها حفظ می‌كند، ساخته شد.
* سال ۱۹۶۹، ارسال تصاویر رنگی زنده از ماه به زمین توسط فضانوردان آمریكایی عملی شد. همچنین در این سال "آرپانت" كه بعدها به "اینترنت" معروف شد، به وجود آمد.
* سال ۱۹۷۰، دیسك نرم وارد بازار شد.
* سال ۱۹۷۱، ماشین‌حساب جیبی روانه بازار شد و چاپگر نقطه ماتریسی اختراع گردید.
* سال ۱۹۷۲، ضبط لیزری دیسك ابداع شد.
* سال ۱۹۷۳، آغاز فروش بازی‌های رایانه‌ای در شركت آتاری آمریكا
* سال ۱۹۷۴, رمزینه یا باركد استاندارد شد.
* سال ۱۹۷۵, نخستین رایانه شخصی (پی سی) و همچنین دستگاه ویدیویی خانگی وارد بازار شد.
* سال ۱۹۷۶, چاپگر جوهرپاش توسط "آی بی ام" اختراع شد. همچنین در این سال نوار ویدیویی "وی اچ اس" توسط ژاپنی‌ها روانه بازار شد.
* سال ۱۹۷۷, تلویزیون كابلی با استفاده از فیبرنوری در آمریكا عرضه شد.
* سال ۱۹۷۸, لوح فشرده در آلمان عرضه شد.
* سال ۱۹۷۹, تلویزیون با صفحه تخت در ژاپن و تلفن همراه در سوئد نوآوری شدند.
* سال ۱۹۸۱, دیسك ویدیویی سونی روانه بازار شد.
* سال ۱۹۸۲, برنامه رایانه‌ای صفحه گسترده توسط شركت لوتوس ساخته شد.
* سال ۱۹۸۳, مراكز تلفن مجهز به رایانه و كاملا دیجیتالی در بسیاری از كشورها نصب شدند.
* سال ۱۹۸۴, شبكه تلفن همراه در شیكاگو آمریكا راه‌اندازی شد. همچنین در این سال اینترنت عملا شروع به كار كرد.
* سال ۱۹۸۵, دیسك CD-ROM و سیستم ویندوز وارد بازار شد.
* سال ۱۹۸۶, ISDN به عنوان فناوری داده روی صوت (روی شبكه تلفن) استاندارد شد.
* سال ۱۹۸۷, نواركاست ضبط صوت دیجیتالی در ژاپن اختراع شد.
* سال ۱۹۸۹, شبكه ISDN در ژاپن شروع به كار كرد.
* سال ۱۹۹۰, پخش تلویزیونی با توان تفكیك بالا (HDTV) در ژاپن راه‌اندازی شد.
* سال ۱۹۹۱, آغاز برنامه‌های LEO (ماهواره های مدار پائین زمین)
* سال ۱۹۹۴, آغاز به كار جهانی اینترنت.
* سال ۱۹۹۵, مطرح شدن جامعه اطلاعات در ITU و شروع كار استانداردسازی سری Y در ITU (درباره زیرساخت جهانی اطلاعات)
* سال ۱۹۹۶, همكاری ITU با IETF (سازمان استانداردسازی اینترنت)
* سال ۱۹۹۷, پرتاب نخستین ماهواره‌های LEO به مدار
* سال ۱۹۹۸, پیشنهاد ITU به جامعه ملل درباره برگزاری اجلاس جهانی جهانی جامعه اطلاعات در سال ۲۰۰۳
* سال ۱۹۹۹, ورود رایانه‌های دستی به بازار
* سال ۲۰۰۰, نهضت پیشگیری جهانی خطر Y۲K و همكاری جهانی برای رفع آن
* سال ۲۰۰۱, رواج SMS در تلفن‌های همراه و مجهز شدن تلفن‌های همراه به قابلیت عكس‌برداری
* سال ۲۰۰۲, آغاز بهره‌برداری جهانی از (GPRS).
* سال ۲۰۰۳, رونق بهره‌برداری نسل سوم تلفن همراه در ژاپن و برپایی بزرگ‌ترین اجلاس مردمی سازمان ملل در مورد جامعه اطلاعات در ژنو
مروری گذرا بر تاریخچه ارتباطات در ایران
همان‌طور كه گفتم: پیشینه ارتباطات به قدمت طبیعت است. اما پیشینه پست و مخابرات به عنوان دستاوردهای انسانی, به دوران موسوم به (مدرنیته) برمی‌گردند. باید توجه داشت كه، اگر چه نهاد (آنگورا) یا (برید), به عنوان نوعی پست دولتی, از اختراعات ایرانیان به شمار می‌آید اما، شبكه پست عمومی و ایجاد دفاتر پستی برای شهروندان, از سال ۱۸۳۹ میلادی, در سطح ملی توسط (رولاند هیل) انگلیسی باب شد. او همچنین تمبر پستی چسب‌دار را كه به خاطر قیمت و رنگش, (پنی سیاه) نامیده می‌شد، ابداع كرد.
۱۲ سال بعد از این ابداع در انگلستان, در سال ۱۲۳۰ هجری شمسی, نخستین اداره پست تحت نام (چاپارخانه), در تهران, دایر شد. در سال (۱۲۴۲ ه.ش) نخستین خط تلگراف میان شمس العماره و كاخ سلطنتی سلطانیه در زمان صدراعظمی آقاخان نوری (در زمان حكومت ناصرالدین شاه), ایجاد شد.در همین سال, نخستین ارتباط تلگرافی بین كشوری، از ایران (تبریز) به روسیه برقرار گردید.ورود تلفن به ایران در سال‌های (۱۲۶۴ و ۱۲۶۵ ه.ش) توسط یك شركت بلژیكی انجام شد لیكن استفاده از آن عمومی نبود و به كاركنان راه آهن (تهران- ری) محدود بود.در سال ۱۲۶۶, ه.ش همین شركت بلژیكی, میان عمارت وزارت جنگ و كامرانیه شمیران, ارتباط تلفنی برقرار كرد, سپس ارتباط تلفنی میان مقر ییلاقی شاه و عمارات سلطنتی در تهران, توسعه یافت.
از سال (۱۲۷۹ ه.ش) امتیازهای تاسیس مراكز تلفنی در شهرهای مختلف داده شد.
در سال (۱۲۸۰ ه.ش) نخستین تلفن عمومی در شعاع ۲۴ كیلومتری در تبریز دایر شد. پس از آن شهرهای مشهد و رشت دارای شبكه تلفن شدند.
چهارمین شهر پس از تبریز, مشهد و رشت, شهر تهران بود كه در سال ۱۲۸۵ منجر به شبكه تلفن غیرخودكار شد.
این شبكه, از مركزی اداری و خطوط تك سیمه تلفن تشكیل می‌شد كه مشتركین را به (تلفن چی) وصل می‌كرد.
از آنجا كه كیفیت صوتی این تلفن‌های تك سیمه, بسیار بد بود, لذا در سال ۱۳۰۵ ه.ش در تهران تلفن‌هایی باب شدند كه دارای دو سیم (حلقه مشترك یا Subscriberloop) و باطری مركزی بودند. در این سال شمار مشتركین تلفن تهران به ۲۳۰۰ نفر رسید.
در سال (۱۳۰۸ ه.ش), امور تلفن كشور از وزارت (فواید عامه) به وزارت (پست و تلگراف), منتقل شد.
از سال ۱۳۱۰, وزارت پست و تلگراف, دو سوم سهام شركت‌های تلفن مشهد, تبریز و رشت را خریداری كرد و نام این وزارت به وزارت (پست و تلگراف و تلفن) تغییر یافت.
در سال ۱۳۱۶ شركت تلفن (تهران), تعداد ۶۰۰۰ شماره دو هزار شماره قدیمی, نصب نمود. اما شركت تلفن, از آنجایی كه خصوصی بود و قادر به سرمایه‌گذاری كافی در امر شبكه‌سازی سراسری نبود. در سال ۱۳۳۱, طبق قانون, ملی شد و در همان سال وزارت پست و تلگراف و تلفن, اقدام به سروسامان دادن تلفن در كشور كرد.
نخستین اقدام وزارت پست و تلگراف و تلفن, به كار انداختن ۲۲۰۰۰ شماره‌ای بود كه شركت تلفن از (زیمنس) خریداری كرده بود ولی به علت فقدان منابع مالی نتوانسته بود، آنها را واگذار كند.
سپس قرارداد جدیدی با زیمنس امضا شد كه طبق آن ۱۸۰ هزار شماره جدید خریداری شد. در سال ۱۳۴۸ اولین ارتباط ماهواره‌ای ایران در اسدآباد برقرار و از محل قرارداد فوق, ۹۲ هزار و یكصد شماره در تهران نصب شد. در سال ۱۳۵۰, شركت مخابرات ایران تاسیس شد و از این سال تا ۱۳۵۸, شانزده برنامه توسعه خطوط ارتباطی در تهران پیاده شد به طوری كه در آغاز پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد شماره‌های منصوبه در تهران به ۲۹۵۶۲۲ خط رسید.
نخستین مركز تلفنی كه در آغاز انقلاب اسلامی در تهران, نصب شد, مركز ۲۲ بهمن واقع در زیرزمین ساختمان شماره ۲ شركت مخابرات ایران بود.
اما نخستین مركز تمام دیجیتال تهران به طور اتفاقی سه عدد (۶۴) همراه بود: سال ۶۴, مركز محلی تلفن ۶۴ (تهران- دانشگاه) با كانال‌های ارتباطی ۶۴ كیلوبیت برثانیه.
نخستین مركز راه‌دور تمام دیجیتال در سال ۶۷ در میدان امام (ره) به جای مركز الكترومكانیكی SC تهران نصب و بهره‌برداری شد.
از سال ۶۷ تاكنون (۸۲), ظرف پانزده سال اخیر, دوران گذر از آنالوگ به دیجیتال در شبكه سراسری به طول انجامیده است و در طی این سال ها حدود ۹۰ درصد از شبكه سراسری دیجیتال شده‌اند.
بزرگ‌ترین رویدادهایی كه در سال ۸۲ برای بخش مخابرات كشور روی داد, یكی از مصوبه شورای عالی اداری در تیرماه ۸۲ در زمینه خصوصی‌سازی ۳۰ شركت زیرمجموعه شركت مخابرات از طریق بازار بورس و دیگری تصویب نام, وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به جای وزارت پست و تلگراف و تلفن از سوی مجلس شورای اسلامی در آذر ۸۲ بود.

عباس پور خصالیان

منبع : ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات