اطلاعات، ارتباطات و مخابرات

امروزه اهمیت فناوری اطلاعات (IT) به منظور افزایش سرعت و دقت فعالیتهای مختلف اجتماعی و اقتصادی و در نتیجه بالا بردن بهره وری آنها به روشنی مشخص شده است؛ خصوصاً سازمانهایی که بخشهای مختلف آن در مناطق جغرافیایی پراکنده و دور از یکدیگر قرار گرفته­اند. و یا موسساتی که موظف به انجام کارهای متنوع و متعدد هستند، بسیاری از مشکلات خود را از طریق این فناوری رفع میکنند. آنچه که مسلم است فناوری اطلاعات به منزلهٔ یک سلاح و ابزار جدید برای فعالیت در جهان معاصر محسوب میشود که عدم استفاده از آن انزوای کشور و در نهایت حذف شدن از جامعهٔ جهانی را به دنبال خواهد داشت. تجارب گوناگون سازمانهای مختلف در سطح دنیا نشان میدهد که فناوری اطلاعات به راحتی بسیاری از مشکلات سیستمهای اطلاعات محور را رفع میکند. فناوری اطلاعات قابلیت های زیادی در رفع مشکلات سازمانها دارد
● ابعاد توسعهٔ فناوری اطلاعات
در مورد توسعه فناوری اطلاعات دو نگرش عمده در استراتژی کشورها وجود دارد: "توسعه صنعت فناوری اطلاعات" و "توسعه کاربری فناوری اطلاعات". براساس گزارش سال ۲۰۰۱ برنامهٔ توسعهٔ سازمان ملل متحد،(UNDP) استراتژی ملّی کشورهای در حال توسعه در زمینهٔ توسعه فناوری اطلاعات با یکی از دو دیدگاه "توسعه صنعت و خدمات فناوری اطلاعات" و یا "توسعه فناوری اطلاعات به عنوان فعال کننده بخشهای دیگر (کاربری)" فعالیت می کنند. اگرچه کشور ما تاکنون استراتژی مشخص نداشته که می خواهد در چه مسیری وارد شده و سرمایه گذاری نماید ولی در هر کدام از این ابعاد و رویکردها تلاشهایی را انجام یافته است. برای نمونه در بخش صادرات به بازارهای فناوری اطلاعات، میتوان به فعالیتهای شورای عالی انفورماتیک در کمک به تأسیس کنسرسیوم صادرات نرم افزار (ثنارای)، پروژهٔ SWP و ایجاد بسترهای همکاری نرم افزاری ایران و اتریش با حمایت دفتر همکاریهای فناوری ریاست جمهوری و همچنین فعالیتهای شرکت شهرکهای علمی-صنعتی در ایجاد برج صادرات نرم افزار اشاره کرد. در گروه دوم نیز فعالیتهایی انجام شده که در این میان می توان به شعار طرح تکفا که تقویت موقعیت در اقتصاد جهانی است تلاشهایی که برای ایجاد اشتغال به کمک فناوری اطلاعات و اصلاح سیستم اداری و اطلاع رسانی انجام شده است و همچنین فعالیتهای توسعه فناوری اطلاعات در قوهٔ قضائیه اشاره نمود.
● فناوری اطلاعات در سایر کشورها
نگرش به فناوری اطلاعات به عنوان ابزار رشد و توسعه دولت­ ها، جای خود را به فناوری اطلاعات به عنوان محور توسعه داده است. هرچند تصور حیات یک کشور به عنوان عضو فعال جامعه جهانی بدون توجه به موضوع فناوری اطلاعات به عنوان بستر و محور اصلی توسعه، هم اکنون نیز مشکل است اما در کمتر از هفت سال آینده غیر ممکن است. درک نقش بنیادین این مهم و سازماندهی مناسب برای نهادینه کردن آن تضمینی مناسب برای حضور فعال و مقتدر در جامعه جهانی است. از این رو بسیاری از کشورها بازنگری عمیقی را در ساختار و فرایند برنامه­های توسعه خود آغاز کرده اند به عنوان نمونه:
۱) دولت آمریکا مهمترین سرفصل توسعه خود را به موضوع فناوری اطلاعات اختصاص داده و در این راستا، گسترش بزرگراه­ های اطلاعاتی- ارتباطاتی مهمترین رکن تحقق این موضوع میباشد.
۲) دولت انگلستان طی برنامه ای به دنبال آن است که تا سال ۲۰۰۴ میلادی کلیه خدمات عمومی و دولتی از طریق اینترنت انجام شود.
۳) اتحادیه اروپا فعالیت­ های گستردهای را برای "بستر سازی فرهنگی"، "استفاده از راهکارهای اقتصاد دیجیتالی" و گسترش مفهوم "دولت الکترونیکی" آغاز کرده است.
۴)دولت آلمان با شعار "اینترنت برای همه" تغییرات وسیعی را هم از بعد زیرساخت­ های مخابراتی و هم از بعد فرهنگ­ سازی عمومی آغاز کرده است و یکی از اهداف این کشور اتصال همه مدارس به اینترنت تا پایان سال ۲۰۰۲ میلادی است.
۵) دولت سنگاپور با طرح عظیم "برنامه خدمات کامپیوتری شهری" و با هزینه سالیانه دو میلیارد دلار سعی دارد تا سال ۲۰۰۴ میلادی دولت الکترونیکی را به طور کامل در این کشور محقق گرداند. هدف اصلی دولتمردان این کشور تبدیل سنگاپور به "جزیره هوشمند" است.
۶) کشورهای عضو جامعه افریقا در صددند که تا سال ۲۰۱۰ میلادی، جامعه اطلاعاتی مشترکی را بین خود بوجود آورند تا همه شهروندان بتوانند به ساده­ترین روش به اطلاعات مورد نیاز دست یابند.
۷) کشورهای حوزه خلیج فارس برنامه های بلندمدتی را برای دستیابی به فناوری اطلاعات با سرمایه­ گذاری عظیم آغاز کرده اند که نمونه­ای از آن پروژهٔ "شهر الکترونیکی دوبی" است.
بدین ترتیب ملاحظه میشود موضوع فناوری اطلاعات و حرکت به سمت تحقق آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است و اصلیترین راهبرد توسعه کشورها خواهد بود. کشور ما ایران در حالی سال­ های آغازین هزاره سوم را پذیرا میشود که به لحاظ توسعه اطلاعاتی فاصله زیادی با کشورهای توسعه یافته داشته و حتی در قیاس با برخی کشورهای در حال توسعه نیز حائز رتبه پایین­ تری میباشد.
● چالش های اصلی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات
الف ) چالش های فرهنگی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (مدیران و توده مردم)
الف -۱) عدم آشنایی عمیق مدیران کشور با فناوری­ های جدید و بی­ توجهی به پی آمدهای آن
مثلا اگر در چند سال آینده نتوانیم فناوری اطلاعات را بومی کنیم جزء کشورهای عقب مانده خواهیم بود. اگر ذهنیت مدیریت ارشد کشور نسبت به آن روشن وتوجیه نباشد خیلی از امور بر رویکردی گذرا مبتنی خواهد بود.
الف – ۲ ) فرهنگ سازی فراگیر در جامعه و آموزش آحاد مردم
اگر مردم از تحولات جهانی بی خبر باشند وآموزشهای لازم را نبینند، تکنولوژی اطلاعات هیچگاه در کشور پا نخواهد گرفت. مثلا کشور هند در روستاهای خود هم فرهنگسازی می­کند و آموزش می­دهد. که در این راستا بخش­های دیگری همچون سازوکارهای حزبی همیار دولت هستند.
الف – ۳) چاره اندیشی و برنامه ریزی جهت تعدیل بار فرهنگی ناشی از توسعه فناوری اطلاعات.
ب ) چالش نیروی انسانی آموزش، پژوهش و اشتغال
ب – ۱) کمبود نیروی انسانی متخصص در ز مینه فناوری اطلاعات
ب -۲) همکاری های بین دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی ضعیف است
ب -۴) از نیروی انسانی محدودی که داریم بهینه استفاده نمی­ شود
ب – ۵) نبود فرصتهای شغلی مناسب و مهاجرت نخبگان و فارغ­التحصیلان
ب – ۶) در آموزش به مباحث مدیریت تکنولوژی توجه نمی­ شود
در تربیت متخصص, صرفاً بعد علمی را در نظر می­گیریم و به مدیریت تکنولوژی و اقتصاد تکنولوژی اهمیت نمیدهیم. متخصصی که مدیریت نداند، از خود اراده ­ای نخواهد داشت و به جای آنکه در کشور کارآفرینی کند، تبدیل به کارمند دیگران می ­شود و به خارج کشور پناه میبرد
ب-۷) با عدم وجود برنامه و مدیریت کارا، افزایش سرمایه گذاری تنها اتلاف منابع و بدبینی مردم به توسعه فناوری اطلاعات را در پی خواهد داشت.
ب-۸) ارتقای آموزش عمومی از چالش­ های مهم کشور در زمینه فناوری اطلاعات می باشد
ب-۹) از تنگناهای عمده دیگر در توسعه نیروی انسانی IT به موارد زیر اشاره می­ شود:
۱) کاربران سواد ندارند
۲) لایه بزرگی به نام تکنسین در کشور وجود ندارد و لذا نیروی متخصص موجود بایستی کار تکنسین را انجام دهد
۳) دانشگاهها نیروی انسانی مورد نیاز شرکتها را تربیت نمی­ کنند
۴) در لایه بالاتر از مهندسی در کشور ما شغل وجود ندارد و یا بسیار ناچیز است
۵) شکاف بین دانسته های اساتید و آنچه بایستی دانشجویان در سالهای بعد به کار گیرند (سرعت تحولات).
ج ) چالشهای زیر ساختی (مخابراتی، تجاری،حقوقی، امنیتی و غیره)
ج-۲) لزوم ایجاد نظام یکپارچه ملی برای توسعه IT
ج-۳) توزیع یکنواخت زیر ساختها فناوری اطلاعات در کشور
ج-۴) نیاز به بخش خصوصی توانمند و ارتباط آزاد با خارج داریم
در این زمینه، تحریم آمریکا یکی از مسائل مهمی است که باید برای حل آن تلاش شود
ج- ۵) بدنه دولت باید برای ایجاد تسهیل در توسعه فناوری اطلاعات اصلاح شود.
ج -۶) سیاست ملی منسجم،پیشران اصلی موفقیت طرح تکفا است.
در شرایط فعلی، مهمترین مانع بر سر راه تحقق اهداف طرح تکفا، فقدان سیاست منسجم در سطح کشور است که نشان دهد هر وزارتخانه یا سازمان دولتی در چه بخشهایی باید به توسعه فناوری اطلاعات هماهنگ با سازمانهای دیگر اقدام کنند. چنانکه در سال ۲۰۰۲ بیش از ۶۰ درصد سرمایه گذاری­های جذب شده مستقیم یا غیر مستقیم وابسته به فناوری اطلاعات بوده است.
د) بازار، تقاضا و سرمایه گذاری
د-۱ ) منابع مالی و سرمایه گذاری محدود در توسعه IT کشور
یکی از چالش­ های پیش روی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات منابع مالی است. در زمینه منابع مالی کشور ما با محدودیت روبروست. سرمایه­ گذاری خارجی چندانی نیز در زمینه IT در کشور وجود ندارد که باید به جذب سرمایه گذاری خارجی فکر و موانع موجود برداشته شود.
د-۲) ایجاد بازار و تقاضا پیش زمینه توسعه IT
یکی از مهمترین عوامل در توسعه هر فناوری، بازار است که در کشور ما "بازار دولت" و خریدهای دولت نقش اساسی دارد. یکی از مهمترین نقشهای دولت در کشور ما استفاده صحیح از همین بازار است. همچنین رشد بازار IT تقاضا برای نیروی انسانی را افزایش می­ یابد.
د-۳) نقش دولت در توسعه بخش تقاضا و ایجاد زمینه های همکاری شفاف نیست.
دولت در برنامه چهارم توسعه کشور در بخش تکنولوژی یکی از دو نقش عمده زیر را می تواند داشته باشد:
۱) دولت با تزریق پول به مراکز تحقیقاتی و بخش­­ های عرضه تکنولوژی آنها را سرپا نگه دارد.
۲) دولت کمک کند که بخش تقاضای تکنولوژی توسعه یابد.
● چشم انداز توسعه فناوری اطلاعات
با ظهور فناوری اطلاعات به عنوان یکی از شاخص های رشد، اکثر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه چشم انداز توسعه خود را تعیین کرده اند. چشم انداز توسعه ترسیم وضعیتی است که با اجرای برنامه های توسعه به آن خواهیم رسید. همچنین چشم انداز باید به گونه­ای ترسیم گردد که امکان ارزیابی فاصله جامعه با آن وجود داشته باشد. در این راستا نکات زیر قابل توجه می باشد
▪ در حال حاضر در کشور چشم­انداز، ماموریت و استراتژی مشخصی برای توسعه فناوری اطلاعات وجود ندارد. ما در ایران تنها در حال اجرای طرح هستیم.
▪ طرح­ هایی که چشم­انداز آنها معلوم و شفاف نباشد به نتیجه نخواهد رسید. چشم­انداز باید شکل ساده و همه فهم داشته باشد تا در سازمان همه افراد بدانندکه چشم­انداز توسعه چیست؟و بتوانند هم­ جهت کار کنند تا حرکتشان به سمتی موفقیت­آمیز باشد.
▪ طرح تکفا در درون خود چشم­اندازی با عنوان " اقتصاد دانایی­ محور" دارد. و این چشم­انداز روشن و رسا نیست و مردم به سادگی نمی­ توانند بفهمند چشم­انداز این طرح چیست؟
▪ انتظار این است که به یک جامعه أی دست پیدا کنیم که در آن مشکلات و معضلات زیر از دوش کشور برداشته شده باشد.
مشکل اشتغال- معضل مفاسد اقتصادی (حل از طریق شفاف سازی امور )- مشکل بی نظمی در مشکلات ساختاری و کندی دستگاههای دولتی – مشکلات فکری و فرهنگی – نبود آموزش عالی برای همه – نبود عدالت اجتماعی اطلاعات محور – بی اطلاعی افراد از حقوق خود - ضعف در همراهی اقتصاد جهانی و یا اقتصاد جدید
▪ برخی بر این باورند که اگر "اقتصاد دانایی محور" را به عنوان آرمان انتخاب کنیم. حل بسیاری از مشکلاتی که ذکر شد را نمی توانیم انتظار داشته باشیم، و آرمان "جامعهٔ دانایی محور" را پیشنهاد می کنند. در جامعهٔ دانایی محور علاوه بر منافع "اقتصاد دانایی محور"، روابط و نظامهای اجتماعی دگرگون شده و بسیاری از مشکلات کنونی کشورمان نیز حل خواهند شد.
نمونه­هایی از چشم اندازهای کشورهای مختلف در فناوری اطلاعات به صورت زیر است:
۱) فنلاند و ایتالیا جامعهٔ اطلاعات محور
۲) هند IT برای همه تا ۲۰۰۸
۳) مالزی اقتصاد دانایی محور
۴) سنگاپور جزیرهٔ هوشمند
● پیشنهادات و توصیه ها
۱) فناوری اطلاعات باید مورد توجه رهبران کشور قرار گیرد
اگر بخواهیم ITرا در اولویت­ بندی توسعه کشور قرار دهیم، شاید اولویت اول یا دوم باشد. باید متناسب با درجه اهمیتش مورد توجه مدیریت ارشد کشور از جمله رهبری و رئیس جمهور قرار گیرد.
۲) دولت باید از بودجه اندک خود به عنوان محرک استفاده کند
دولت به عنوان یک محرک در برنامه­ های اقتصادی است که می تواند با ایجاد ۸ یا ۱۰ درصد گردش در اقتصاد در بخش­ های دیگر تاثیر بگذارد. بحث اساسی این است که دولت کجا باید محرک باشد؟
۳) شراکت با دیگر کشورها
۴) فناوری اطلاعات برای توسعه منابع انسانی، گسترش آموزش و اطلاع­رسانی ملی
در کشور ما ITبه عنوان محور توسعه ملی استعداد لازم را ندارد. شاید بهترین کاری که می­توانیم بکنیم اینست که از IT در جهت توسعه منابع انسانی خودمان و گسترش آموزش و اطلاع رسانی در سطح ملی استفاده کنیم. به این امید که این ارتقاء دانایی و آموزش بتواند به عنوان یک سرمایه گذاری دراز مدت محورهای توسعه را نهادینه کند.
۵) توسعه نظام ملی نوآوری
در نظام ملی نوآوری از ۱۸ زیرساخت می­ توان نام برد: مراکز مطالعات تکنولوژی، انکوباتورها، مراکز مونیتورینگ تکنولوژی، مراکز ارزیابی تکنولوژی، مالکیت معنوی، استاندارد و گواهی کیفی و امثالهم. که به عنوان مثال می توان به نقش انکوباتورها (مراکز رشد) اشاره کرد که این مراکز با ایجاد شرکت­های کوچک که متقاضی تکنولوژی هستند، در توسعه فناوری اطلاعات نقش مهمی ایفا می­ کنند
۶) ایجاد عرضه و تقاضا بین دولت و دانشگاه
در توسعه فناوری اطلاعات دولت نقش مهمی می تواند ایفا کند. ولی در حال حاضر این چنین نیست. یک مثال در این مورد گویای واقعیت است: مدتی قبل در دانشگاه امیرکبیر برای اولین بار در کشور سوپرکامپیوتر ساخته شد. ولی از طرف دولت هیچ مراجعه­ای در رابطه با آن نشد. تا این عرضه و تقاضا نباشد محقق حاضر نخواهد بود به کاری بپردازد که در جامعه خریدار ندارد.
۷) تشکیل نهادهای دولتی و کنسرسیوم هایی که نقش هماهنگ کننده و راهبردی در بین دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی داشته باشد
۸) ایجاد صندوق­ های سرمایه­ گذاری ریسک­ پذیر جهت جذب سرمایه گذاری خارجی
۹) استفاده از مشاور خارجی
۱۰) تدوین سیاست منسجم ملی IT که وظیفه هر بخش و سازمان مشخص باشد

منبع : شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران