همراه ما، خود ما فرهنگ ما

امروز در جهان، تعداد افرادی كه تلفن همراه دارند بیشتر از كسانی است كه تلفن ثابت دارند. بیش از یك میلیارد تلفن همراه در سراسر جهان وجود دارد و برخی كارشناسان این صنعت معتقدند بین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ موقعی فراخواهد رسید كه هر كس كه بتواند و بخواند، می تواند تلفن همراه داشته باشد. آمریكایی ها در حال حاضر به طور متوسط ماهیانه هفت ساعت با تلفن همراه مكالمه می كنند. در حالی كه این فناوری همه جا جاضر است واكنون بخشی عادی از زندگی است، تطبیق ما با آن خالی از پیامد نبوده است. چگونه این فناوری رفتارمان را تغییر داده است و در آینده چه تأثیری خواهد داشت؟ چه مقررات جدیدی باید بر كاربرد آن اعمال كنیم؟ مهمتر از همه، چگونه تلفن بی سیم ما را تشویق كرده است از نظر فردی به هم متصل شویم، اما از نظر اجتماعی از هم بگسلیم و در این میان آنچه درباره استفاده از فضای عمومی متمدنانه محسوب می شود، كنار بگذاریم؟
ارتباط
ارتباط همواره نشانه مهم قدرت بوده است. در دوره پیش از تلفن همراه صاحبان قدرت هیچ وقت از تلفن دور نبودند و اهمیت خود را با تعداد و نوع تلفن های در دسترس نشان می دادند. قهرمانان فیلم ها هم ابزار ارتباطی خاص خود را داشتند: بتمن بت فون داشت، دیك تریسی تلفن مچی و ماكسول اسمارت تلفن جاسوسی در كفش خود داشت. توانایی صحبت با هر كس در هر زمان بدون وساطت پیغام بر انسانی و بدون تأخیر پیغام بر، پیروزمندی انسان در دوران جدید محسوب می شود.
در سال های دهه ۱۹۸۰ تصور می شد به غیر از نخبگان و متخصصان پزشكی كه فناوری همراه داشتند (مانند پی جو) افراد دیگری كه از آنها استفاده می كردند، هدف مجرمانه داشتند، مانند قاچاقچیان مواد مخدر. اما در دهه ۱۹۹۰ كه تلفن همراه ارزانتر، كوچكتر و قابل دسترس تر شد، این وضع عوض شد. این فناوری به سرعت گسترش یافت و اسم های مختلفی پیدا كرد. در ژاپن كیتایی نام دارد و در چین شوجی. آلمانی ها آن را دستی می خوانند و در فرانسه قابل حمل. در عربی ال موبیل، تلفن محمول یا تلفن گوال نام دارد. در كشورهایی كه استفاده از تلفن همراه محدود به نخبگان است _ مانند بلغارستان كه فقط ۵/۲ درصد مردم از توان مالی لازم برای داشتن تلفن همراه برخوردارند- این وسیله ارتباطی نماد ثروت و اعتبار است. اما در كشورهای دیگر، این فناوری در اختیار همگان قرار گرفته است. در سال ،۱۹۸۵ شمار مشتركان وسائل مخابراتی بی سیم در آمریكا ۳۴۰۰۰۰ نفر بود. در سال ،۱۹۹۳ این رقم به بیش از ۳۳ میلیون و در سال ۲۰۰۳ به بیش از ۱۵۸ میلیون نفر افزایش یافت.چرا مردم از تلفن همراه استفاده می كنند؟ رایج ترین دلیل راحتی است كه شامل رفتارهای زیادی می شود. در اسلوواكی مردم از تلفن همراه برای روشن كردن از راه دور بخاری پیش از برگشتن به خانه استفاده می كنند و در نروژ ۵/۱ میلیون نفر می توانند با پیام كوتاه، وضعیت مالیاتی خود را معین كنند. در انگلیس، از فناوری بی سیم برای خواندن كنتور آب، برق و غیره استفاده می شود. روی هم رفته، استفاده از تلفن همراه می تواند میزانی از راحتی را پدید آورد كه تا به حال ناشناخته بود. بیش از ۹۰ درصد استفاده كنندگان از تلفن همراه می گویند داشتن این نوع تلفن احساس ایمن تری به آنان می دهد. در آمریكا توجیه ایمنی پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ حساسیت خاصی پیدا كرد. در آن روز، تعداد زیادی زن و مرد آخرین كلمات خود را به خویشان و دوستانشان گفتند. مسافران در هواپیمای ربوده شده با همسران خود صحبت كردند. وقتی كه خطوط زمینی در نیویورك و واشنگتن بر اثر كثرت استفاده گره خورد، استفاده از تلفن همراه افزایش یافت. بسیاری از كسانی كه هیچوقت به داشتن تلفن همراه فكر نمی كردند، پس از ۱۱ سپتامبر آن را خریدند. اگر تصویر فرهنگی كه ما از نخستین تلفن های همراه داشتیم، نوعی فناوری بود كه نخبگان با تكبر از آن استفاده می كردند، امروز تصویر تلفن همراه شامل كسانی است كه از این وسیله برای آخرین تماس خود استفاده می كنند. نیز تروریست ها از تلفن همراه برای منفجر كردن بمب از راه دور در مادرید استفاده كردند. بسیاری از والدین نیز برای كنترل رفتار بچه های خود، تلفن همراه برای آنان می خرند. به عبارت دیگر آنان از این فناوری برای مراقبت از بچه های خود استفاده می كنند، به جای آنكه رفتار مناسب را به آنان یاد دهند و به آنان اعتماد كنند. جیمز ای كتز استاد ارتباطات در دانشگاه راتگرز كه تحقیقات زیادی در مورد ارتباطات بی سیم كرده است، استدلال می كند والدینی كه به بچه هایشان تلفن همراه می دهند، در واقع پیوندهای سنتی اقتدار را تضعیف می كنند. «شارژ تلفنم تمام شد» به بهانه رایج نوجوانان تبدیل شده است. فكر می كنم هر كسی در موقعیتی از عدم دسترسی به عزیزش كه قاعدتاً باید به تلفن همراه جواب می داد، چند ساعت دچار اضطراب شده است. با وجودی كه تلفن همراه با اقبال فراوانی روبرو شده است، همه به یك صورت از آن استفاده نمی كنند. پارسال یك شركت تحلیل صنعت فناوری بی سیم اعلام كرد برای چهارمین سال پیاپی، مردان وراج ترین جنس در جهان بی سیم بوده اند. آنان ۱۶ درصد بیش از زنان با همراه صحبت كردند. با این حال، زنان بیشتر از آن برای صحبت با دوستان و خانواده استفاده می كنند، در حالی كه مردان بیشتر برای كار از آن استفاده می كنند. محققان دریافته اند مردان از تلفن همراه خود به مانند پر طاووس و یال شیر استفاده می كنند، یعنی برای اعلام ارزش، جایگاه و مطلوبیت خود در واقع از تلفن همراه برای نمایش استفاده می شود. قابلیت های فزاینده تلفن همراه چنین نمایشی را تشویق می كند. یك مدل جدید همراه دارای امكاناتی مانند نمایش ویدئو، دوربین ۲/۱ مگا پیكسل، صفحه رنگی ،۲۵۶ بلندگو، حافظه مجزا، پخش ام پی تری، دسترسی به اینترنت وجی پی اس است. یك تبلیغ تلفن همراه این وسیله را چاقوی ارتش سوئیس شما نامید. با این همه قابلیت، تعجب آور نیست كه شخص تلفن همراه را حیوان خانگی الكترونیك توصیف كرده است. همچون كسانی كه جانوران خانگی خود را هنگام بیكاری به گردش می برند، افراد در اوقات بیكاری با تلفن همراه خود ور می روند و مثلاً پیام های خود را می خوانند. در برخی كشورها، زنان تلفن های همراه را در جلدهای تزئین شده حمل می كنند یا مثل گردن بند به گردن می آویزند، كاری كه مردان هم می كنند و سازندگان تلفن همراه نیز در جستجوی راه های جدیدی برای استفاده از علایق انسان هستند، مثلاً زنگ های متنوعی عرضه می كنند.فناوری تلفن همراه اشكال جدیدی از شبكه های اجتماعی و سیاسی پدید آورده است. مثلاً moblogging این امكان را به دارندگان همراه می دهد كه در اینترنت وبلاگ داشته باشند. برخی از تلفن های همراه به اندازه بزرگترین و گرانبهاترین كامپیوتر چند دهه قبل قدرت دارند. این روند به قدری تسریع شده است كه عده ای پیش بینی می كنند تا چند سال دیگر تلفن با سیم دیگر وجود نخواهد داشت. در نتیجه تلفن پیوند نزدیكتری با شخص پیدا خواهد كرد. از آنجایی كه تلفن به شخص تبدیل می شود، شخص به شماره تبدیل خواهد شد. فعالان سیاسی دریافته اند فناوری همراه ابزار سیاسی ارزشمندی است. در سال ۲۰۰۰ در فیلیپین، پیام های تحقیرآمیز زیادی در مورد جوزف استرادا رئیس جمهوری وقت بین دارندگان همراه رد و بدل می شد. فعالان سیاسی با پیام های كوتاه، طرفداران خود را به گردهمایی سیاسی دعوت می كردند.
بزهكاران ارتباط
آسانی كاربرد تلفن همراه ضامن نتایج مثبت برای كسانی كه از آ ن استفاده می كنند، نیست. پیامدهای منفی ناخواسته از كاربرد تلفن همراه همچنان افزایش می یابد. مثلاً نگرانی در مورد خطرات كاربرد تلفن همراه به هنگام رانندگی بسیار چشمگیر است. نتایج تحقیقی در سال ۲۰۰۱ در آمریكا نشان داد حدود ۵۴ درصد رانندگان معمولاً نوعی تلفن بی سیم در خودروی خود دارند. در نتیجه، در هر لحظه حدود ۶۰۰۰۰۰ نفر به هنگام رانندگی از آن استفاده می كنند. در مناطقی مانند نیویورك، نیوجرزی و واشنگتن همه رانندگان ملزم هستند از هدفون تلفن استفاده كنند.به علاوه، ویروس های واقعی و مجازی می تواند به تلفن همراه راه یابد. در سال ۲۰۰۳ تحقیقی در آمریكا انجام شد كه نشان داد در یك بیمارستان ۱۲ درصد تلفن هایی كه كاركنان از آن استفاده می كردند، آلوده به باكتری است. پارسال نخستین ویروس كامپیوتری كه به تلفن های همراه حمله می كرد، شناسایی شد.
می شود لطفاً ساكت باشید؟
برخی تعاملات عمومی، قواعد رفتاری ناگفته ای دارند، مثلاً وقتی در فروشگاهی بزرگ برای پرداخت پول می روید، در صف پشت نفر آخر می ایستید تا نوبتتان برسد. در مترو، راه را برای مسافرانی كه از كوپه ها بیرون می آیند، باز می كنید. آنچه هیچوقت انتظار آن را نداشته اید اما حالا باید تحمل كنید، صدای غریبه ای است كه مثلاً درباره بدهی به صاحب خانه اش جر و بحث می كند. من شاهد رد و بدل شدن جزئیات بیماری های مختلف بوده ام. جزئیات خرید خانه را شنیده ام. دوره استراق سمع كردن به سر آمده است، یعنی زمانی كه به طور اتفاقی در خلوت شنونده صحبت دو نفر بودیم. الان به راحتی می شنویم. در نتیجه امروز فضای اجتماعی در اختیار صداهای حاشیه ای و ناشناس و اجتناب ناپذیر است. چرا مكالمات تلفن همراه ما را بیش از گوش كردن به دو غریبه كه در مورد برنامه های آتی خود حرف می زنند، آزار می دهد؟ این قبیل مكالمات از نظر كمی بیشتر است چون صدای هر دو طرف را می شنویم. پس چرا كیفیت این دو نوع مكالمه با هم متفاوت است؟ شاید علت آن باشد كه استفاده كنندگان از همراه تصور می كنند تنها هستند یا تصور می كنند در خلوت چنین كاری می كنند در صورتی كه اینگونه نیست. از آنجایی كه استفاده كنندگان با جهان اطراف خود تعامل ندارند، فكر می كنند جهان اطراف خود اصلاً وجود ندارد و نباید در كارشان دخالت كند. وقتی استفاده كننده با حرف زدن بر محیط مسلط می شود، پیامی روشن به دیگران می دهد كه آنان نمی توانند بر استفاده از محیط مسلط شوند. در آمریكا تفاوت های منطقه ای اندكی در مورد استفاده از تلفن همراه وجود دارد. مثلاً در جنوب، استفاده كنندگان تلفن های خود را بیشتر در كلیسا خاموش می كنند، در حالی كه در غرب مردم بیشتر تلفن خود را در كتابخانه، تئاتر، رستوران و مدارس خاموش می كنند. اما در سراسر كشور، همچنان صدای زنگ تلفن در سینما، كنسرت و تئاتر شنیده می شود. آلودگی صوتی ناشی از تلفن كنندگان بی ادب، شدیدترین نوع نقض نظم اجتماعی محسوب نمی شود، مثلاً مانند خراب كردن مجسمه نیست. در جوامعی كه رسمیت بیشتری در مناسبات اجتماعی وجود دارد، مانند ژاپن، مكالمه تلفنی با صدای بلند بی ادبی محسوب می شود و ژاپنی ها هنگام صحبت با همراه دهان و گوشی را با دست می پوشانند. آمریكایی ها در این زمینه دست به آموزش همگانی زده اند. جولای ماه ملی ادب ورزی تلفن همراه است.
به نظر می رسد ما در میانه یك دوره تطبیق هستیم. هنوز قواعد اجتماعی قدیمی را به یاد داریم كه مؤدب بودن با دیگران را یادآوری می كرد به خصوص در مكان های بسته مانند قطار و آسانسور. اما به طور فزاینده ای روشن است فناوری تلفن همراه توانایی ما را برای اعمال مقررات اجتماعی مختل كرده است. برخی كارشناسان یادآوری می كنند باید نوعی اولویت را در استفاده از همراه رعایت كرد. اما با این كار آنان در واقع اذعان می كنند هر مكالمه ای مهم است و فقط كافی است بیاموزیم چگونه و چه وقت صحبت كنیم. این برخلاف قاعده ای قدیمی است كه هر وقتی مكالمه ای در موقعیتی اجتماعی صورت می گیرد، اهمیت آن تا حدی باید براساس معیارهای سایر حاضران در آن موقعیت ارزیابی شود. اما اتكای صرف بر انضباط شخصی و آموزش همگانی نتیجه ای ندارد چون با توجه به طبیعت انسان، این امر سبب می شود تا افراد فقط زمان بیشتری را صرف توجیه خود برای انجام مكالمه تلفنی كنند تا اینكه درباره آن بیاندیشند كه این نیازشان چه تأثیری بر دیگران می گذارد. دلایلی كه مردم برای داشتن تلفن همراه ذكر می كنند، بیشتر جنبه عملی دارد، یعنی ایمنی و راحتی. اما این سئوال كه چرا وقتی كه تلفن زنگ می زند، به آن جواب می دهیم، پرسشی است كه بهتر است به عهده جامعه شناسی و روان شناسی بگذاریم. اروینگ گافمن جامعه شناس بزرگ قابلیت های متنوع تعامل انسان در فضای اجتماعی را شرح داده است. در تحلیل گافمن این مفهوم نقش محوری دارد كه در موقعیت های اجتماعی كه غریبه ها باید با هم ارتباط برقرار كنند، شخص موظف است به هنگام ورود به موقعیت وارد بازی شود و تا زمانی كه در آن قرار دارد، به این كار ادامه دهد. نشان ندادن این رفتار به دیگران این پیام روشن را می دهد كه شخص نسبت به آن جمع اجتماعی بی احترام یا مخاصم است. كسی كه خود را از موقعیت اجتماعی دور می كند، به دیگران این پیام را می دهد كه به آنان نیاز دارد استفاده از همراه باعث می شود ما بدون تأیید تلویحی دیگران، شنیدن مكالمات خود را به آنان تحمیل كنیم. ما از تلفن همراه برای نمایش جایگاه خودمان در محیط اجتماعی استفاده می كنیم، مانند فوج افرادی كه دنبال صاحب منصبی در اداره راه می روند. زبان فناوری بی سیم نشان دهنده خودخواهی آن به عنوان رسانه است. فناوری بلوتوث یك نمونه است. به علاوه وقتی در حین كار یا در حین مسافرت، با تلفن همراه فردی تماس می گیرند، در واقع این پیام به افراد پیرامون وی داده می شود كه ببینید این فرد چقدر مورد نیاز است. تلفن همراه وسیله ای جدید اما نه ضرورتاً برتر از ارتباط با همدیگر است. همراه صحبت را تشویق می كند نه گفتگو را. همراه ما را به كسانی كه می شناسیم، متصل می كند، اما ما را از غریبه هایی كه در محیط عمومی در اطراف ما هستند، جدا می كند. در دسترس بودن دائمی و مبادله اطلاعات قطعاً سودمند است. اما اگر متصل بودن مستلزم یا مشوق جدایی از زندگی اجتماعی باشد، سودمند نیست.

منبع : روزنامه همشهری