آیا مسکو پروبال می گیرد

بازیگران در عرصه بین المللی خصلت های متنوعی را از خود به نمایش می گذارند. رقابت این بازیگران در به اجرا گذاشتن ویژگی های متنوع نه تنها یکسان نیست بلکه بازخوردی از اضطرار محیطی و ملزومات داخلی است. از آنجا که این دو مولفه سیال و متغیرند، ناچار کیفیت بازیگردانی نیز تابعی از فراگردهای نامتعین است. اما به هر رو تصمیم سازان در پیشبرد مقاصد و رهگیری نیات تا حد زیادی مختارانه عمل می کنند.
اینجا است که می توان از رهبران سیاسی انتظار تصمیم عقلانی داشت. عقلانیت به این معنا است که تصمیم سازان در گزینش پارامتر های تصمیم گیری و نیز برآورد اولیه به سه عنصر سنخیت با اهداف و قابلیت ها، ضرورت تصمیمات و بهینه سازی نتایج توجه کنند. تصمیم نابهنگام ایالات متحده در استقرار سپر دفاع موشکی در دو کشور چک و لهستان و واکنش روسیه به این طرح مثال آشکاری در همین زمینه است. آنچه دولت بوش را به اتخاذ سیاست راهبردی مزبور واداشته است، اشتباه فاحش در برآورد نهایی واکنش روسیه بود. نبود رژیم های موثر همکاری در سطح جهانی و عدم قطعیت در ماهیت هجومی-تدافعی ابزارهای نظامی محسوس در روابط استراتژیک دو کشور، دو دلیل عمده در تخمین نادرست از مقاصد و نیات بازیگرانی محسوب می شود که نقش آفرینی جدی در ساختار ژئوپولتیکی نظام جهانی دارند.
مقوله اول خارج از ظرفیت تحلیلی نوشتار حاضر بوده و فرصتی مجزا می طلبد. اما نکته دوم که اهمیت خود را از فراگیری معضل دفاع در سطح ملی می گیرد، عبارت است از ابهام در هدف به کارگیری ادوات نظامی که همزمان از قابلیت کارکرد هجومی و دفاعی برخوردار است. دست کم در روابط سیاسی روسیه و امریکا گرفتاری مزبور تازگی ندارد. اما شکل بندی ساختار قدرت در سیستم در حال گذار چندقطبی منعطف، حساسیت معمای دفاع را دوچندان می کند.
● واکنش هجومی روسیه
روسیه در نخستین واکنش به استقرار سپر دفاع موشکی حضور خود در نیروهای متعارف اروپا را تعلیق کرد و از رهگذر دیپلماسی کوشید تا واشنگتن را از ادامه طرح به ظاهر دفاعی در برابر هجوم احتمالی کشورهای دشمن باز دارد. تاکنون اختلاف بر سر اقدام راهبردی امریکا حتی به رغم سفر پوتین به واشنگتن و نیز اجلاس مشترک ناتو-روسیه که با سفر دی هوپ شفر به مسکو همراه بود، مرتفع نشده است. در پی این تلاش ها، روسیه به دنبال نمایش قدرت نظامی، رزمایش مشترک با چین را به انجام رسانده است. این رزمایش با عنوان عملیات صلح ۲۰۰۷ روز سه شنبه ۷ آگوست در چارچوب سازمان همکاری شانگهای آغاز شد.
همچنین قرار است در ۱۴ تا ۲۱ آگوست رزمایش هوایی کشورهای مستقل مشترک المنافع با حضور روسیه در حاشیه دریای خزر برگزار شود. در مجموع این اقدامات باید از چند جنبه مورد اهمیت واقع شوند. نخست اینکه ماهیت واکنش روسیه خالی از انگیزش های اقتصادی و صورت بندی نظام اقتصاد جهانی در دوره پسا جنگ سرد نیست. در حال حاضر روسیه مقام شانزدهم را در اقتصاد جهانی دارا است و قصد دارد تا سال ۲۰۲۰ این مقام را به رتبه نهم ارتقا دهد. از طرفی نرخ رشد ۷ درصدی روسیه به انضمام حجم۶۰ میلیارد دلاری سرمایه گذاری در سال جاری نشان از چشم انداز روشن روسیه به رغم انتقادات داخلی دارد.
روسیه به دلیل قرار گرفتن در هارتلند انرژی و نیز اشراف بر اینکه مناسبات ژئوپولتیک جهانی تا حد زیادی به مجاری دستیابی و تفوق بر منابع انرژی فسیلی وابسته است، اهمیت بالایی به اولویت اقتصادی قائل است. کوشش مسکو برای الحاق بیش از نیمی از قطب شمال به خاک روسیه که در روزهای اخیر جنجال بسیاری به پا کرد در همین راستا معنا می یابد. نکته بعدی ناظر به ابعاد نظامی سیاست خارجی روسیه است که با سرگیجه ژئوپولتیکی امریکا در اروپای شرقی تحریک شده است. باید اذعان کرد که سیاست خارجی این کشور به دلیل دامنه نقاهت ناشی از پدیده فروپاشی در مقطع حاضر فاقد تمایل نظامی است.
اما دلیلی وجود ندارد تا سیر نظامی شدن بدنه سیاست خارجی روسیه به جهت گشاده دستی امریکا در چک و لهستان کم اهمیت جلوه داده شود. آزمایش موفقیت آمیز موشک بالستیک دریابرد بولاوا-ام و تصمیم کرملین به استخدام این موشک در نیروی دریایی روسیه تا سال ۲۰۰۸ نمونه یی از بلندپروازی استراتژیک مسکو محسوب می شود. طبق گزارش تایمز مالی طرح موشکی مزبور قسمت پراهمیتی از برنامه ارتقای توانایی سیستم تسلیحاتی روسیه است که با افزایش ۳۰ درصدی بودجه نظامی یعنی هزینه یی معادل با ۱۲میلیون دلار در سال جاری دنبال می شود. به گفته ولادیمیر پوتین سیستم موشک های بالستیک دریایی روسیه پاسخی به سپر دفاع موشکی امریکا است.
● دفاع از هجوم
بوش با وجود مخالفت های کنگره در اجرای کامل برنامه سپر دفاع موشکی بر ایده عملیاتی خود اصرار دارد. اما شواهد حاکی از قابلیت های پایین امریکا در مانور تبلیغاتی سپر دفاع موشکی است. از یک سو دلایل ضعیف امریکا نه تنها روسیه بلکه متحدان اروپایی امریکا را نسبت به ضرورت اجرای طرح موشکی بدبین کرده است و از سوی دیگر احتمال بالا بودن هزینه ها که روسیه می تواند بر پیکره هژمونیک امریکا تحمیل کند بر پیچیدگی افزوده و از صرفه طرح مزبور می کاهد. خروج روسیه از پیمان نیروهای متعارف اروپا واکنش های مختلفی را برانگیخت به طوری که ناظران از شکاف در اعضای ناتو و دودستگی در اروپا سخن می گویند.
با تمام این احوال رابرت گیتس می گوید از واکنش منفی روسیه نسبت به اجرای طرح سپر دفاع موشکی سخت متعجب است. واقعیت این است که دولت بوش با واکنش غیرمنتظره روسیه و شکاف آمیخته با سکوت اروپا مواجه شده است و به احتمال زیاد ناگزیر از اعمال تعدیلاتی در طرح یاد شده خواهد بود. در آن صورت امریکا با از دست دادن حیثیت استراتژیک، ناخواسته در راستای نیات و آرزوهای ژئوپولتیکی روسیه گام برداشته است. چرا که روس ها با افزایش ضریب امنیتی به واسطه فزونی تحرکات نظامی و نیز بهانه گیری تاکتیکی که به اتحاد صمیمانه تر با چین منجر شده است، هرچه بیشتر بر توجیهات بیهوده امریکا فائق آمده چه بسا بیش از این از پس بازتعریف ساختار سلسله مراتبی نظام جهانی برآید.
اقدامات روسیه به بهای حساسیت شاخک های هژمونیک امریکا تمام نشده و از این بابت خیال امتیازگیری بدون منازعه را در سر دارد. باید اعتراف کرد که اشتباه شتاب زده بوش بال و پر بیشتری به مسکو داده است. همین اشتباه کافی بود تا روسیه بزرگ حداقل طی مدتی که حساسیت های جهانی و دیگر رقبای اروپایی تحریک نشده است از زاویه نشینی خارج شود.

دیاکو حسینی

منبع : روزنامه اعتماد