پوست اندازی از آناپولیس

سه دهه پیش بحران فلسطین صرفاً مردمی ستمدیده و رهبرانی اسطوره مانند را برای جهانیان تداعی می کرد. مردمانی که هیچ وزن یا نقشی را در معادلات منطقه یی یا بین المللی بازی نمی کردند و رهبرانشان از ترس بریگادهای مخوف یهودی مرتباً از کشوری به کشور دیگر نقل مکان می کردند. آنچه از مقاومت فلسطین دانسته می شد اردوگاه های تعلیماتی بود که در بیابان های کشورهای شمال آفریقا، عراق و یمن جا گرفته بود و اصلی ترین رهبران فلسطینی هیچ گاه در هیچ جمع یا مجمعی حضور نمی یافتند. تمام تلاش عرفات این بود که موضوع فلسطین به عنوان بحرانی بین المللی مورد شناسایی قرار گیرد و خود وی به عنوان سخنگوی این ملت به برخی از مجامع بین الملل راه یابد. برخلاف سه دهه پیش، همان ملت آواره به مدد کنفرانس های صلح نیم بند و قراردادهای صلحی که هیچ یک تا به انتها اجرایی نگردید دارای حکومتی نسبی به نام دولت خودمختار، هیات دولتی هرچند متعارض و مرزهایی قابل مذاکره هستند. مذاکرات صلح هرچند هیچ گاه مورد توافق اکثریت فلسطینی قرار نگرفت، اما گام به گام فلسطینی ها را به سمت هویتی سوق داد که دیگر نمی توان حضور بلامنازع منطقه یی آنان را مورد انکار قرار داد. همان قراردادهای صلح، دولت متعارض و ملت فلسطین را به لحاظ بین المللی به سطحی ارتقا داده است که حتی موج های پی درپی ترور رهبران فلسطینی از سوی اسرائیل نمی تواند از وزن قضیه فلسطین بکاهد. فلسطینی هایی که دو دهه پیش به جز در اردوگاه های آوارگان شلوغ و کثیف و گروه های مسلح نیز جمعیت های پراکنده زیر سایه نظارت نظامی اسرائیل جایی حضور نداشتند امروز از رئیس جمهور، نخست وزیر، انتخابات، پارلمان، وزارتخانه، وزیر و دوایر مالی و اداری برخوردارند.
هر چند هیچ یک از موافقت های صلح که با وساطت مجامع بین المللی بین طرف های فلسطینی و اسرائیلی امضا شده امکان آن را نداشت که صلح واقعی را بر این مردم حاکم کند، اما با وجود شکست طرح های صلح همچون نقشه راه، دستاوردهایی از هر قرارداد صلح و هر مذاکره به حضور خود ادامه داد و به رغم گسترش دوباره درگیری با اسرائیلی ها یا کشتار وحشیانه غیرنظامیان، نهادهای فلسطینی مورد توافق بین المللی قرار گرفته هیچ گاه تعطیل نشدند.
ماهیت بحران فلسطینی ها و اسرائیل و نیز تعارض درونی فلسطینی ها با یکدیگر و همچنین شدت درگیری یهودی های مذهبی و سکولار با یکدیگر همگی عواملی هستند که مانع از آن می شود که بتوان روند برنامه ریزی شده و کم تعارضی را برای حل این بحران یافت. به این ترتیب، تنها راهی که برای حل بحران فلسطین باقی می ماند تن دادن به روند مذاکرات متعارضی است که درگیر شدن در آن به هیچ وجه کمتر از چالش های داغ نظامی و مبادله آتش توپخانه دو جبهه مخالف یکدیگر نیست. آخرین دور مذاکرات رسمی اسرائیل و فلسطین با هدایت امریکایی ها در سال ۲۰۰۰ آغاز شد ولی با موجی از حملات انتحاری علیه یهودی ها و حملات هوایی اسرائیل علیه غیرنظامیان فلسطینی خاتمه یافت. پایان دور بعدی مذاکرات که در سال ۲۰۰۳ به جریان افتاد هیچ گاه به مفهوم خاتمه یافتن «امید» به یافتن راه حلی برای بحران فلسطین نبود و همین عاملی است که در واقع «کف انتظارات» دو طرف را برای رسیدن به وضعیت نهایی یا final status تعریف می کند. کنفرانسی که در آناپولیس امریکا با حضور ۴۰ کشور و سازمان به علاوه ناظران هشت کشور صنعتی، اعضای شورای امنیت، ۲۲ کشور عضو اتحادیه عرب و خود اتحادیه عرب به علاوه سوریه و عربستان سعودی و حتی واتیکان آغاز شده در تلاش است تا در صورت امکان به نهادها و ارگان های دولتی فلسطینی سامان دوباره بدهد و در تعامل و توافق احتمالی با اسرائیلی ها ایجاد یک کشور فلسطین مستقل را محک بزند. دور جدید مذاکرات در شرایطی برگزار می شود که یک کانون بحرانی به نام عراق در مرزهای نه چندان دور از فلسطین منطقه را به خود درگیر کرده است، پدیده جدیدی به نام موج اسلامگرایی افراطی از افغانستان و عراق با مرزهای سوریه و لبنان ارتباط برقرار کرده است و یک حامی سنتی و قدیمی مردم فلسطین یعنی ایران و همچنین یک جناح قدرتمند از فلسطین یعنی حماس در کنفرانس حضور ندارد.
حضور تقریباً کلیه نهادهای بین المللی در این کنفرانس برای تقویت و حمایت از توافقی است که احتمالاً از سوی ابومازن و ایهود اولمرت صورت می گیرد. در شرایطی که نه ابومازن اسطوره یی همانند عرفات است و نه اولمرت از اتوریته مناخیم بگین یا آریل شارون برخوردار. دیروز چند هزار یهودی در بیت المقدس علیه اولمرت و کنفرانس آناپولیس تظاهرات کردند و شعار دادند «اسرائیل را طعمه کوسه ها نکنید». جناح هایی از پارلمان اسرائیل نیز در تدارک تنظیم لایحه یی هستند که به مخالفت با هر توافقی می پردازد که امضای اولمرت ذیل آن باشد و حتی برخی از احزاب که در دولت ائتلافی اولمرت مشارکت دارند تهدید کرده اند که از دولت او کنار خواهند کشید. نخست وزیر اسرائیل در شرایطی در کنفرانس حضور یافته است که تقریباً تهدید همه جناح های کارای سیاسی و نظامی و امنیتی اسرائیل علیه واگذاری هر امتیازی به فلسطینی ها بدرقه او بوده است.
لازم به یادآوری است که مناخیم بگین نخست وزیر نماینده اسرائیل در اولین دور مذاکره با فلسطینی ها در سال ۱۹۹۵ به این اتهام ترور شد که با واگذاری بخش هایی از ساحل غربی به فلسطینی ها کافر شده است.تجربه اولین انتخابات دموکراتیک فلسطینی ها سرانجام خوشی نداشت. در پی اصرار حماس بر عدم شناسایی اسرائیل و تن ندادن به همان تعاملی که منجر به تشکیل دولت خودمختار، پارلمان، انتخابات و تشکیل نهاد نخست وزیری و نخست وزیر شدن اسماعیل هنیه شد فلسطینی ها با یکدیگر درگیر شدند. عملاً از ماه ژوئن دو دولت کاملاً جدا به نمایندگی از سوی حماس و فتح به ترتیب بر ۴۰ و ۶۰ درصد جمعیت فلسطینی ها حکومت می کنند.
از چهل سال پیش اسرائیل شاهد برگزاری انتخابات، تشکیل پارلمان، سقوط دولت و انحلال پارلمان بوده است، اما هیچ گاه دو نخست وزیر جداً مدعی دو بخش ۴۰ و ۶۰ درصدی از جمعیت یهودیان اسرائیل نبوده اند. به این ترتیب محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان و سلام فیاض نخست وزیر او به یک عبارت نه نماینده تام و تمام همه ملت فلسطین هستند و نه منطقاً هرگونه توافقی با آنان به مفهوم موافقت صدها هزار نفری است که در غزه زندگی می کنند و هنوز هنیه را نخست وزیر برگزیده فلسطین می دانند. تجربه مذاکرات و توافق های دو طرف فلسطینی و اسرائیلی حاکی از آن است که شرایط داخلی هر دو طرف مذاکره کننده همواره با چنین تعارضاتی مواجه بوده، با این حال همواره طرفین به توافق های کاری و اجرایی دست یافته اند.آنچه که کنفرانس آناپولیس قرار است کلید آن را بزند تعیین وضعیت نهایی یا Final Status Issues است. سه موضوع اساسی که کنفرانس قصد دارد به آن بپردازد تعیین مرزهای نهایی کشور فلسطین، بازگشت آوارگان و تکلیف نهایی بیت المقدس است.
دولت بوش به عنوان رئیس جمهوری که بیشترین حمایت ها را از اسرائیل داشته قرار است در این کنفرانس به اسرائیلی ها بقبولاند که از خیر اراضی اشغالی بعد از سال ۱۹۶۷ بگذرند. فلسطینی ها که در اراضی تا قبل ۱۹۶۷ زندگی می کرده اند باید بتوانند به خانه و کاشانه خود بازگردند. واگذاری شرق بیت القدس از جمله مناطق شرقی عرب نشین و بخش هایی از قلب بیت المقدس قدیمی که فلسطینی ها ادعای مالکیت بر آن را دارند جداً باید مورد ملاحظه قرار گیرد.هیات نمایندگی اسرائیل نیز باید بتواند به یهودی های افراطی بفهماند که مرزهای تعریف شده و امکان پذیر اسرائیل دیگر سرزمینی مابین دریای مدیترانه، دریای سرخ و سواحل رود اردن نیست. ساکنان شهرک های یهودی نشین که هنوز از ساحل غربی برچیده نشده اند باید به محل دیگری نقل مکان کنند و یک کشور فلسطینی در اراضی یی که حدود آن مرزهای ۱۹۶۷ تا مرکز قدیمی بیت المقدس است باید مورد قبول همه جناح های متعارض یهودی قرار گیرد.اما فلسطینی ها نیز همچون یهودی ها باید از برخی آرمان ها که فاقد قابلیت اجرایی هستند بگذرند و در جهانی عینی تر سیر کنند.
فلسطینی ها باید بپذیرند که بازگشت به مرزهای ۱۹۴۸ که دربرگیرنده کل خاک اسرائیل است محال است و از هم اکنون باید در اندیشه قوام گرفتن نهادهای امنیتی باشند که بتواند امنیت را در سطح استانداردهای اسرائیل برقرار کند. هشت کشور اروپایی و لشگری از اعراب ثروتمند حاضر در آناپولیس قرار است سازماندهی و تامین هزینه ساماندهی چنین تشکیلاتی را با پول خود حمایت کنند.
از سویی درصورتی که اسرائیلی ها به توافق با فلسطینی ها تن دهند یک پازل توافق با فلسطینی ها مذاکرات صلح جداگانه با سوریه است که به منظور تعیین تکلیف یا بازگرداندن احتمالی ارتفاعات جولان باید صورت گیرد.
وقتی که گفته می شود «کف» مذاکرات صلح اسرائیلی ها و فلسطینی ها خوش بینی و امیدواری است دقیقاً به این دلیل است که جامعه اسرائیل تاب و توان پذیرش و هضم واگذاری این مجموعه از امتیازات را به فلسطینی ها و اعراب ندارد. مفهوم مقاومت اسرائیلی ها این است که هنوز باید منتظر تشکیل دور دیگری از مذاکرات دو طرف بود تا جامعه اسرائیل و فلسطین توانایی هضم یکدیگر را پیدا کنند.
بسیاری از ناظران تفسیر دیگری از کنفرانس آناپولیس ارائه داده اند. آنان معتقدند آناپولیس قرار است کلید دورهای جدیدی از مذاکرات فلسطین و اسرائیل را بزند اما همزمان ردیف کردن همه متحدان عربی امریکا از شرق تا غرب خاورمیانه مفهوم دیگری را نیز ممکن است تداعی کند؛ مهار ایران. حضور یک طیف سه قطبی ایران، حماس؛ و دوقلوی سوریه و لبنان عاملی است که تاحدودی ممکن است ضریب امنیت هرگونه توافقی بین دو طرف را کاهش دهد. با این حال، در صورتی که سوری ها با دریافت امتیازهای پیرامون جولان به سکوت پیرامون تحولات لبنان تن دهند احتمال تحصیل توافق های ماندگارتر در مریلند امریکا افزایش می یابد.فقدان حمایت حماس از کنفرانس آناپولیس به عنوان آخرین برنده آخرین انتخابات دموکراتیک در سرزمین فلسطین عاملی است که تعداد توافق های حاصله در این کنفرانس را به شدت کاهش می دهد. امضای توافق های کلان با اسرائیلی ها که منجر به ارتقای وضعیت اقتصادی فلسطینی ها شود در میان مدت ممکن است حماس را دور بزند. بروز چنین تحولی بسیار زمان گیر و انرژی بر است. تنها طریقی که می توان حماس را از مجموع وزن جریان های سیاسی فلسطینی ها حذف کرد، توسعه و آبادانی سریع مناطق فلسطینی نشین است، امری که حمایت اقتصادی بسیار کلان غرب و نیز موافقت اسرائیلی ها را لازم دارد. به همین دلیل نیل به آن چندان آسان به نظر نمی رسد.

فرزانه روستایی

منبع : روزنامه اعتماد