ساخت و ساز خاتم

باید یادآوری کرد که استخوانهای مورد نیاز را در آغاز به مدت سه تا شش ماه در آب آهک می خـوابانند تا کامـلاً سفید شود و ضمناً برای به دست آوردن رنگ سبز که در پاره ای از قسمت های گلها به کار می رود استخوانها را در محلولی از سرکه و نشادر به همراه مقداری برادهٔ مس تا حدود شش ماه نگهداری می کنند تا رنگ سبز حاصل از ترکیب شیمیائی محلول بر قشر استخوان نفوذ کند و این همان قـسمتهای مثلثی شـکل که گاهی طرحهای دیـگر هـم از آن به دست می آید ، می باشد که بر روی خاتم ها ملاحظه می شود .
مراحل مختلف تهیه قامه ها براساس طرحهای دلخواه مختلف می باشد ، ولی روشی که عمومیت بیشتر دارد شامل ترتیب مفتول های کنار هم به طوری که مقطع آنها در ابتداء منشوری مسدس القاعده به دست دهد ، می باشد .
این عمل را شش پیچیدن می گویند ، زیرا واقعاً مفتولهای مثلث القاعده را برای بدست آوردن مقطع مورد نظر که آن را اصطلاحاً (( گل )) می گویند ، با سریشم آغشته می سازند و آنها را با نخ بهم می بندند و مدتی نگاه می دارند تا خشک شود ، سپس آنها را در قالب شش تائی صاف و صیقلی می دهند ، پس از این مرحله منشورهای شش گوشه را با افزودن شش مفتول مثلث القاعده و شش مفتول با مقطع لوزی به صورت میله ای با مقطع شش گوشه ولی گسترش یافته در می آورند ، شکل به دست آمده با افزودن شش مفتول مثلث القاعده بزرگ ( که خود از قطعات کوچکتر ترکیب شده ) در اطراف اضلاع آن به صـورت ستاره ای در می آید و پس از آن که فضاهای کنار ستاره ها در می آید و پس از آن که فضاهای کنار ستاره ها با اشکالی به نام بغل شش پر شد ، در آن حال مقطع مجموع از نو به صورت شش گوشه ای منظم ولی بزرگتر و به وجهی که نقش ستاره های پیشین را در برمی گیرد ، جلوه گر می شود . البته در تمامی این مراحل موضوع سریشم کاری و به هم پیوستن میله ها رعایت می شود .
در کارهای مهمتر در اطراف این منشورهای شش ضلعی ، لایه های برنجین و حتی سیمین و زرین قرار داده می شود که به صورت خط کشی دقیق و ظریفی این اشکال را درمی گیرد .
به همان ترکیبی که ترکه های مورد بحث در مراحل پیشین تهیه می شد ، میله های دیگری متشکل از مفتولهای مثلث القاعده برای قرار گرفتن میان شش ضلعی های آماده شده بسته می شود که آنها را (( توگلو)) می نامند این توگلوها به ابعادی مناسب با فواصل موجود میان شش ضلعی ها تهیه می گردد، در عمل با قرار دادن دو تو گلو به دو وضع مقابل هم بر روی شکل شش گوشه که عمل اصلی در نوع خاتم مورد بحث است ، این گل به صورت طرحی با مقطع لوزی شکل در می آید .
و در این مرحله از کار هم مانند موارد پیش همه این قطعات با چسب به هم متصل می شود و مدتها در قفل چوبین مخصوص نگاه داشته می شود تا کاملاً خشک شود . مرحله بعدی عبارت است از تشکیل قامه و بریدن آنها به لایه های نازک و قرار دادن آنها در میان آسترهای چوبینی است که پس از عمل خشکاندن و برش زدن به آنها از وسط آسترها ، لایه های ظریف خاتم به دست می آید .
چنین است رمز ساخت و ساز این فن بسیار ظریف که چنانچه بیننده به شیوه و طریقه تهیه نمونه های آن آگاهی نداشته باشد ، می پندارد که هر دانه از قطعات خرد وکوچک به کار رفته در آن مانند نگین نشانی برروی کار نشانده شده است .
تنظیم ورقه های نازک خاتم برروی شیء مورد نظر و به کاربردن حاشیه ای مختلف و در پایان سائیدن سطح کار و در پاره ای موارد پوشاندن روی آن با روغن کمان که هم به اثر جلوه بیشتر می دهد و هم مانع از نفوذ رطوبت به خاتم می گردد و از متلاشی شدن آن ونیز از زنگ زدن قطعات فلزی جلوگیری می کند ، آخرین مراحل تکمیل یک نمونه خاتم کاری را تشکیل می دهد . باید یک هنرمند خاتم ساز را به هنگام بریدن مفتول ها پشت (( میز کار )) یا در وقت بستن مفتول ها به هم و نیز در سایر مراحل تکمیل کار مشاهده نمود تا دریافت چه اندازه مجموع حالات این هنروران و چهارزانو نشستن آنان و کمک گرفتن از انگشتان پاها برای دقت بیشتر در عمل با پاره ای جمع نشستن صوفیان و مرتاضان شباهت دارد .
همین پشتکار و سالیان دراز و در این گونه حالتها به سربردن به هنرمند خبره و رسیده یک نوع سکون قلبی و آرامش روح و بزرگ منشی می بخشد که نظیر آن را تنها در عرفای واصل بر اصل خود باز می یابیم ، در اینجا وصول به حقیقت ضمن انجام یک سلسله اعمال ویژه رشته تخصصی صورت می گیرد و آنجا ضمن سکون ها و خاموشی ها ….این هدایت و پرواز عاشقانه به سوی معبود به انجام می رسد .

منبع : پایگاه تجاری و اطلاع‌رسانی صنایع دستی