برنامه­های پتروشیمی باید در جهت دستیابی به تکنولوژی باشد

استراتژی‌ها و برنامه‌های حاکم بر پتروشیمی باید در جهتی باشد که دستیابی به تکنولوژی و صاحب لیسانس شدن در این صنعت را دنبال نماید. برای رسیدن به این هدف باید به تدوین استراتژی­های درست در این زمینه، حمایت از بخش خصوصی، برنامه­ریزی درست در تحقیقات و ایجاد روحیهٔ خودباوری پرداخت. آقا­ی مهندس ربانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی، در گفتگو با دفتر مطالعات توسعه تکنولوژی دانشگاه صنعتی امیرکبیر ضمن بیان مطالب فوق به تبیین مشکلات موجود در صنعت پتروشیمی کشور پرداخته که متن زیر حاصل این گفتگو است
● اتخاذ استراتژیهای مناسب
در مجموع استراتژی حاکم بر پتروشیمی که مبتنی بر سرمایه‌گذاری در صنایع تولید پلیمر‌های پایه و واگذاری تولید پلیمرهای مهندسی به بخش خصوصی است، مورد تأیید اینجانب نیز هست؛ زیرا پلیمرهای مهندسی با ارزش افزوده بالا نیاز به سرمایه‌گذاری پایین­تری دارند و در ظرفیت­های کم نیز توجیه اقتصادی دارند ولی پلیمرهای پایه در حجم سرمایه­گذاری بالاتر و ظرفیت­های بالاتر دارای توجیه اقتصادی هستند.
از طرفی انتخاب نوع پلیمرها و محصولات نیز بایستی کاملاً با درایت و حساب­شده انجام پذیرد. فاکتورهایی مانند چرخه عمر بازار هر محصول، روند تغییرات نیاز بازارهای داخلی و خارجی و خواسته صنایع پایین­دستی از عوامل مهم در برنامه­ریزی و تعیین استراتژی صنعت پتروشیمی می­باشند.
سیاستگذاری­های فعلی بر مبنای تولید بیشتر با استفاده از تکنولوژی و لیسانس شرکت­های خارجی است و این برای رسیدن به یک سیستم اقتصادی مطمئن کافی نیست. زیرا هر روز دنیا در حال تحول و دگرگونی است و برای بقای مقتدرانه در بازارهای جهانی باید محصولات جدیدتر با کیفیت و کارایی بهتر تولید کرد. طبیعی است که وابستگی کامل به لیسانس و دانش فنی بیگانگان راه مطمئنی برای نیل به این هدف نیست. لذا باید زمینه­های مناسب چه از نظر سیاستگذاری­های اقتصادی، چه از نظر حمایت­های مادی و معنوی محققین، متخصصین و مراکز و شرکت­های تحقیقاتی و مهندسی، جهت تولید دانش فنی و لیسانس در زمینه­های مختلف فراهم گردد.
سرمایه­گذاری در تحقیق و ایجاد دانش فنی قابل فروش در بازارهای جهانی بسیار سودآور است. به خصوص سرمایه­گذاری در ایجاد دانش فنی در زمینه تولید پلیمرهای مهندسی بسیار سودآور بوده و از طرفی حضور در بازارهای جهانی محصولات پلیمری در آینده را تضمین می­کند.
نکته قابل توجه دیگر، کیفیت کالاهای تولید داخلی است. متاسفانه در حال حاضر کارخانه­هایی با گرانترین تکنولوژی و پیشرفته­ترین سیستم­های کنترل خریداری می­شوند ولی محصولات تولید شده، یا کیفیت مطلوب را ندارند و یا دچار نوسان کیفیت هستند که این از عوامل مهم عدم موفقیت در بازارهای خارجی است.
عدم وجود نیروی متخصص مجرب، مدیریت نامناسب، نحوه انعقاد قراردادها و عدم پایداری اقتصادی و سیاست­های مربوط به آن از عوامل مهم این پدیده مخرب هستند. لذا در ضمن اینکه با سیاست تنش­زدایی در عرصه جهانی عمل می­کنیم، نباید مقهور روند جهانی شدن شده و بایستی سهم خود را در روند جهانی شدن افزایش دهیم.
● حمایت از بخش خصوصی
در حال حاضر در کشور ۱۰ میلیارد دلار در پروژه­های مختلف پتروشیمی سرمایه­گذاری شده است. با این حجم سرمایه باید به این موضوع توجه کافی نمود تا بتوان حداکثر بازده را ایجاد کرد و توانمندی داخلی را نیز افزایش داد. بخشی از این سرمایه‌ها باید به حمایت از بخش خصوصی و متخصصین داخلی اختصاص یابد.
در این زمینه باید به اصلاح قوانین نیز پرداخت. البته در حال حاضر در کشور قوانین خوبی برای حمایت از بخش خصوصی وجود دارد ولی به علت اجرای نادرست این قوانین، نتیجهٔ مطلوب در این زمینه بدست نمی‌آید. بطور مثال قرار شد شرکت ملی پتروشیمی برای حمایت از بخش خصوصی، خوراک لازم برای واحدهای پتروشیمی بخش خصوصی را زیر قیمت جهانی به آنها عرضه نماید. این قانون خیلی مناسب بود ولی در عمل سهمیه‌ها روی کاغذ تقسیم‌ شد و شرکت­هایی که هیچ کاری در این زمینه انجام نداده بودند و حتی واحدی نداشتند، سهمیه دریافت کردند و شرکت­هایی که در حال تولید بودند و واحد آنها احتیاج به مواد اولیه داشت خوراک لازم به آنها اختصاص داده نشد.
حمایت از بخش خصوصی باید بر اساس پتانسیل این بخش، نیازمندی‌های مملکت و با مدیریت درست صورت گیرد. نمی‌توان گفت به هر بخش خصوصی وام بدون بهره یا ارز ارزان داده ‌شود، بلکه باید با هر شرکت با توجه به توانمندی‌ها و قابلیت­های آن برخورد نمود و تسهیلات لازم را برای پویایی آن ایجاد کرد. این کار باید با ظرافت صورت گیرد نه اینکه بعضی شرکت­ها با استفاده از رانت، حمایت­های زیادی دریافت کنند و در عوض جنس نامرغوب تولید کنند.
حمایت­های غیراصولی باعث خراب شدن بازار و از بین رفتن منابع می­شود. ضمن اینکه باید این حمایت­ها هدایت‌شده باشد و جوری اعمال شود که در آینده این شرکت­ها بتوانند روی پای خود بایستند و محصولاتشان قابل رقابت در عرصهٔ جهانی باشد.
● استراتژی درست در تحقیقات
متأسفانه در زمینه تحقیقات نیز افراط و تفریط‌های زیادی صورت گرفته است. چند سال پیش وقتی برای یک پروژهٔ تحقیقاتی درخواست بودجه می‌شد در ابتدا صحبت از این بود که از این پروژه چه مقدار سود عاید سرمایه‌گذار خواهد شد و اصلاً توجه نمی‌کردند که کار تحقیقاتی است و ممکن است اصلاً به نتیجه نرسد. در حال حاضر نیز بدون هیچ نظارتی، گاهی پول در اختیار افراد بی‌صلاحیت قرار می‌گیرد و اصلاً مشخص نمی‌شود که آیا بدرستی هزینه شده است یا خیر.
در هر کدام از این شرایط تحقیقات واقعی انجام نخواهد شد. باید یک تکنولوژی که با نظارت متخصصین از خارج از کشور خریداری می­شود، بلافاصله در جهت بومی­کردن و یا ارتقای آن اقدام شود؛ ضمن اینکه به موازات آن و با نظارت کافی، سرمایه‌گذاری تحقیقاتی نیز انجام گیرد. سیاست‌های حمایتی در زمینهٔ تحقیقاتی لازم است ولی نباید این حمایت­ها منجر به سوء استفاده برخی اشخاص گردد؛ باید در این زمینه نظارت کافی و منطقی صورت گیرد.
در کشور ما توان R&D و نیروی متخصص برای این کار وجود دارد، ولی متأسفانه در این زمینه پراکنده‌کاری و موازی‌کاری زیاد است. چند سال پیش از IDMIDSO ژاپن برای انعقاد قرارداد همکاری با پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی به ایران آمدند؛ بعد از معرفی مشخص شد آنها ۴۰۰ نفر با درجه دکترا دارند و روی چهار پروژه کار می‌کنند. در حالیکه در آن زمان در پژوهشگاه پلیمر با ۸ نفر دکترا بر روی ده­ها پروژه کار می‌شد. ابتدا باید برایR&D استراتژی تعیین کرد و با یک مدیریت مناسب از موازی‌کاری و پراکنده‌کاری جلوگیری بعمل آورد.
● خود باوری
باید روحیهٔ خود باوری در کشور تقویت شود و این باور در بین متخصصین و مدیران به وجود آید که می­توان صاحب تکنولوژی شد. در کشور بعد از خرید یک لیسانس با توجه به اینکه تمام دانش فنی نیز در این زمینه خریداری شده است باید از خرید لیسانس مشابه خودداری شود و تیم­های مهندسی روی کپی‌سازی این واحدها کار کنند. می­توان به راحتی این واحدها را کپی­سازی نمود؛ فقط باید خود را باور نماییم. البته گفته می‌شود که نمی‌توان از نظر حقوقی این کار را انجام داد. این موضوع درست است ولی برای رفع آن می­توان در قرارداد حق کپی­سازی را برای خود محفوظ نگه داریم یا با یک سری تغییرات جزئی این بهانه را از آنها بگیریم. ژاپنی‌ها نیز از همین روش استفاده کردند. آنها با گذاشتن چند شیر کنترل و در موارد پیشرفته­تر با اتوماتیک­کردن سیستم، لیسانس جدید ایجاد کردند. حتی با وجود تغییرات کوچکی در سیستم آنها نمی‌توانند در هیچ محکمه‌ای ثابت کنند که لیسانس آنها کپی‌برداری شده است.
ابتدا باید خود را باور کنیم و بعد با یک مدیریت صحیح که خود نیز به توانمندی داخلی باور داشته باشد، به سمت ایجاد لیسانس در کشور و انتقال صحیح تکنولوژی گام برداریم.

منبع : شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران