راز، آنچه نباید و نشاید گفت

«راز» و «رازداری» کلماتی است که بارها و بارها شنیده ایم. راز و تفکر پیرامون آن ما را به معنای حیات و پیچیدگی های آن سوق می دهد. در زندگی کلماتی هستند که ناخودآگاه جلب توجه می کنند و راز یکی از آن هاست. انسان در هر شرایط اجتماعی و فرهنگی که قرار گرفته باشد، برای شنیدن راز مشتاق و این خاصیت راز است. به این ترتیب بدیهی است که اولین چیزی که در راز به ذهن می رسد، رازداری است و این دو همواره همخانه یکدیگر بوده اند. رازها همواره در پستوی ذهن جا خوش کرده اند و فقط با تلنگر آدمی بر اثر حسی، غریزه ای، کلمه ای از یادرفته و خاطره ای فراموش شده به زبان آمده اند، آن زمان است که انسان به دنبال محرم راز می رود، تا رازش را به او بگوید شکی نیست که راز و رازداری در مقاطع مختلف ذهن هر انسانی را پر می کند و یا خود محرم راز می شود و یا به دنبال رازدار می گردد. درباره رازداری با شایسته خو کارشناس سازمان ملی جوانان در خراسان گفت وگو کردیم. وی در این باره می گوید: کتمان سر، پنهان نمودن اسرار نظامی، عیب پوشی و تقیه انواع رازداری است. هم چنین رازداری اخلاقی، سیاسی عقیدتی و رازداری نظامی هم دیگر نمونه های رازداری محسوب می شود. تقیه در واقع نوعی رازداری سیاسی-عقیدتی است که برای به دست آوردن اهداف والا صورت می گیرد. در تقیه انسان آن چیزی که در باطن دارد ظاهر نمی کند تا به هدف والاتری برسد. رازداری اخلاقی گاهی عیب پوشی معنی می شود و گاهی دانستن سر موجود در زندگی کسی است که دیگران از آن بی اطلاعند.
ریختن حرمت و آبرو اولین بازخورد برملاکردن اسرار دیگران است که در هر ۲زمینه بالا، گناهی نابخشودنی است، اما اگر راز کسی به قصد اصلاح، یاری و کمک آشکار شود، قطعا کار درستی است. درواقع رازداری اخلاقی نقش بسیار مهمی در سلامت روانی اجتماع دارد. در زندگی خانوادگی نیز در قرآن آمده که از خصوصیات یک زن مومنه این است که در غیاب همسرش حافظش باشد، یعنی اسرار او را فاش نکند و حرمت او را از بین نبرد. به عبارتی بیشتر مسائل زندگی مشترک باید بین زن و شوهر مکتوم بماند مگر مسائلی که بنیان زندگی را به خطر می اندازد. به عنوان مثال زمانی که مردی رازی را با همسرش مطرح می کند، بهترین کار همسر مراجعه به مشاور است. او نباید اعتماد همسر را به خودش خدشه دار کند بلکه باید با مراجعه به مشاور تصمیم بگیرد آیا رازدار بماند یا با افشای آن راز به طوری که حرمت همسرش از بین نرود، نشان بدهد قصد کمک به همسرش را دارد.شایسته خو درباره کودکانی که به فرزندخواندگی پذیرفته می شوند و از هویت واقعی خود بی اطلاعند گفت: والدین آگاه زمینه پذیرش این واقعیت را در فرزند خود فراهم می کنند. آن ها می توانند از همان کودکی با بیان داستان هایی از موقعیت های مشابه و فراهم آوردن شرایطی برای ملاقات با بچه هایی که سرنوشت مشابه او را دارند، او را به درک جایگاه خود نزدیک کنند، آن ها اندک اندک این مسئله را طبیعی، اخلاقی و انسانی جا می اندازند تا وقتی به اقتضای شرایط سنی و اجتماعی قابلیت درک و فهم کافی پیدا کرد، این مسئله را عنوان کنند. البته این مسائل به هویت و شخصیت افراد بستگی دارد و قاعده کلی در این زمینه وجود ندارد. هم چنین در خانواده سالم، ذکر بسیاری از مسائل اصلا لزومی ندارد و والدین باید هوشیار باشند که بسیاری از مسائل که در خانواده درگذشته رخ داده نباید عنوان شوند. برخی والدین از روابط نادرست گذشته خود با اطرافیان، فامیل و آشنایان صحبت می کنند و فرزندان را نسبت به زندگی بدبین می کنند. درحالی که درچنین مواردی رازداری، یک اصل مهم است.
لزومی ندارد فرزندان از کوچکترین اختلافات خانوادگی والدین خود با اطرافیان و اقوام مطلع باشند زیرا ناخودآگاه روی طرز فکر و نگرش آن ها تاثیر می گذارد. متاسفانه یکی از مهم ترین دلایل طلاق در جامعه ما، نگاه نادرستی است که خانواده های زوج های جوان نسبت به طرف مقابل به فرزند خود القا می کنند. این نگرش نادرست را جوان وارد زندگی مشترک خودش می کند و همان قالبی را که از سوی مادر ۳نسل قبل پیاده شده، در زندگی اجرا می کند و شکست می خورد. بی دلیل نیست که اهل بیت(ع) توصیه کرده اند سعادت دنیا و آخرت در ۲ چیز است یکی پرده پوشی، یکی دوستی با خوبان. پرده پوشی درواقع همین جا معنی می دهد.وی ادامه داد: برخی تصور می کنند با گفتن برخی مسائل از گذشته درحال انتقال تجربیات خود هستند درحالی که چنین نیست. آوردن مصادیق عینی در زندگی فقط ذهن جوانان را تخریب می کند. ذکر جزئیات، انتقال تجربه نیست بلکه ارائه اصول و قاعده در زندگی و برخورد و تعامل اجتماعی است. مثلا در بحث دوست یابی اگر بخواهیم دوست بد یا خوب را معرفی کنیم نباید یک نفر را دوست خوب و یک نفر را دوست بد معرفی کنیم بلکه موظف هستیم با ذکر مشخصات دوست خوب و بد، انتخاب را به عهده فرزندمان بگذاریم. همچنان که در سیره اهل بیت(ع) از کسی نام برده نمی شود بلکه ملاک و معیار عرضه می شود. در زندگی خانوادگی هم گاهی لازم نیست زوجین همه اسرار خود را به یکدیگر بگویند. گاهی صداقت با صراحت اشتباه می شود و این جاست که هر «راستی نشاید» مصداق پیدا می کند.
شایسته خو در ادامه می افزاید: پایین بودن سطح معرفتی، تلاش برای تسلای قلب، نسنجیده عمل کردن، نداشتن آگاهی و همه چیز را از منظر خود نگاه کردن باعث می شود بسیاری از حرمت ها در خانواده و فامیل بریزد به خاطر این که بزرگ ترها بی دلیل تلاش کرده اند انتقال تجربه کنند و به اصطلاح خودشان فرزندان خود را آگاه کنند. بسیاری از والدین خود را محور قرار می دهند و فقط از موضع خودشان قضاوت می کنند، غافل از این که حتی اگر رازی خانوادگی وجود دارد و از آن مطمئن نیستند باید آن را بپوشانند تا به گناه سوءظن دچار نشوند. در روایات دینی ما آمده حرمت و عزت و شرف مومن از پرده کعبه بالاتر است و کمترین اثر غیبت، پایین بردن حرمت شخص است. خانواده ها باید بدانند که اگر می خواهند تجربه های خود را منتقل کنند باید مبانی شناخت را در اختیار فرزندان خود قرار بدهند. پرده پوشی والدین باعث کاهش بدبینی و خودخواهی ها می شود. اگر والدین بدانند که چگونه اصول کلی شناخت آدم ها و روابط اجتماعی را به فرزندانشان یاد بدهند، دلیلی ندارد مصداقی تجربیاتشان را عرضه کنند.وی ادامه می دهد والدین باید بگویند ما در زندگی اشتباهاتی داشته ایم به این دلیل که نمی دانستیم چطور باید رفتار کنیم و یک سری اتفاقات ناخوشایند افتاد، اما شاید اگر می دانستیم باید چگونه رفتار کنیم ممکن بود چنین مسائلی پیش نیاید. حتی پدر و مادر با اشاره به اختلاف نظری که باهم داشته اند، اشتباه را متوجه خودشان کنند و نه دیگری.
هم چنین فرزندان در بسیاری از مواقع نمی خواهند رازی را که دارند به والدین بگویند. بهترین شیوه در چنین مواردی این است که آن ها را به مشاور ارجاع بدهیم تا آن مشکل جای دیگری درز نکند. والدین باید هوشیار باشند که اصرار بی جا برای افشای راز نوجوان یا جوان اشتباه است و او را به بیراهه می کشد. بنابراین در عین جلب اعتماد وی، باید فضای لازم برای او فراهم باشد. در مورد زو ج های جوانی که تصور می کنند مشکلات آن ها راز است و باید هر طور هست آن را نگه دارند و خودشان آن را حل کنند نیز باید گفت بهترین راهکار این است که به مشاور مراجعه کنند. همچنین دکتر بهروز بیرشک روان شناس می گوید وقتی در یک خانواده اعتماد وجود و همدیگر را قبول داشته باشند و بپذیرند مسائلی را که بین آن هاست، حفظ می کنند و این مسئله نه تنها در زندگی خانوادگی بلکه در روابط اجتماعی بسیار تاثیرگذار است. احساس مثبت اندیشی درباره دیگران یک قدم با رازداری فاصله دارد و زمانی که اعتماد بین زن و شوهر، دو دوست و یا ۲ همکار وجود داشته باشد، می توان گفت رازها هرگز برملا نمی شوند. زیرا افشای راز در خلاء یک فضای امن بروز پیدا می کند. رازداری در افزایش صمیمیت نقش بسیاری دارد.

منبع : روزنامه خراسان