چرخهٔ دین انقلابی و دین محافظه‏کار

برخی محققان میان محافظه‏کاری موجود در دین و جهت گیری روانکاوانه ارتباط برقرار کرده‏اند. هم دین و هم روانکاوی مسائل اجتماعی را به درون فرد فرومی‏کاهند یکی با مفهوم گناه و دیگری با مفهوم سرکوب غرائز. امروزه روانکاوان چپ ، که به فرویدی‏های چپ معروفند، انتقادات بسیاری را به جهت گیری های محافظه‏کارانه در روانکاوی وارد ساخته‏اند که امهات آن در این داستان عرضه می‏شود که روانکاو مسائلی که ریشه اجتماعی دارند و تشویش روانی افراد را موجب می‏شوند در درون بیمار جست‏وجو می‏کنند و بدین ترتیب به جای مبارزه با نهادهای اجتماعی ستمگر در جامعه فرد را با گذشته خود مشغول می‏سازند. الهیات نیز همواره با برجسته کردن مفهوم گناه و ارائه تفسیری شخصی یا خصوصی از گناه موجب بی‏توجهی مذهبی ها به مسائل جامعه می‏شود. این نوع از دین محافظه‏کار تا چند دهه قبل از انقلاب بر ذهنیت متالهان ما غالب بود، نباید فراموش کرد که موج جریان روشنفکری دینی و البته برخی جریانات چپ بود که دین محافظه‏کاری را به جای دلخوش کردن با ایدئولوژی به تعبیر مانهایمی آن دلمشغول اتوپیاهائی برای ساختن آینده کرده است. در اینجا شریعتی نقش مهمی داشته‏است.
بسیاری از بزرگان سیاسی جامعه امروزی که زمانی دانشجو بوده اند از جریان خصوصی‏زدائی دین شریعتی تاثیر پذیرفته‏اند. البته موجی که روشنفکران دینی آن زمان راه‏انداخته‏اند لایه‏های زیرین نهاد روحانیت را برانگیخت و آنها را درگیر مبارزه با قدرت بیرونی(جابجائی شیطان با شاه) ساخت. این دین اکنون تماما انقلابی و رهائی بخش شده‏است. تا اینجا الهیات انتقادی شکل گرفته تحت تاثیر علمائی چون مطهری نقش مهمی در دگرگونی نهادهای اجتماعی داشته‏است. اما بحث جدیدی پیش می‏اید که بیشتر به الهیات مابعد انتقادی مربوط می‏شود. الهیات انتقادی بعد از واژگونی نهادهای اجتماعی چگونه باید از فروغلطیدن به محافظه کاری جدید رهائی یابد.
تردیدی نیست که دین پویا و انقلابی که به همت روشنفکران دینی و علمای سیاسی پدید آمد خود اکنون مجددا موقعیت انتقادی خود را فراموش کرده‏است و به توجیه وضع موجود مشغول شده‏است و دوباره گناه در الهیات مابعد انقلابی مفهومی خصوصی شده یافته است و به جای تاکید بر ساختارهای سیاسی اجتماعی زاینده گناه بر قلوب بیمار مفسقان و سست ایمانان تاکید می‏شود. این است که گناه در پوشش و آرایش مردمان بی قدرتی خلاصه می‏شود که خود سراسر مورد گناه بزرگتری قرار گرفته‏اند.

عباس کاظمی
http://kazemia.persianblog.ir

منبع : مهندسان شیمی ایران