فرآورده های دامی

۱- تولیدات طیور
گرچه در دهه ۳۰ صنعت نوین مرغداری در کشور شروع شده و رشد نمود ولی در تولیدات ملی سهم درخوری نداشت. یعنی عمده تولیدات طیور اعم از گوشت و تخم مرغ در روستاها با روش سنتی تهیه می شد.
مثلا" در سال ۱۳۳۷، ۹/۹۷درصدو درسال۱۳۳۹ ، ۲/۸۵ درصد کل تولیدات گوشت طیور کشور در روستاها تهیه می شده است و تولید تخم مرغ در واحدهای صنعتی در سال ۱۳۳۹ فقط ۰۱/۱ درصد کل تولید ملی بوده است .
مصرف سرانه گوشت و تخم مرغ در سال ۱۳۳۹ عبارت از این قرار بوده است :
گوشت مرغ ۷۶۵/۰ کیلوگرم
تخم مرغ ۱۲۴/۲ کیلوگرم
این میزان مصرف در کشور ما در مقایسه با سایر کشورهای دنیا بسیار کمتر بوده است.
لازم به توضیح است که آمارهای مربوط به تولیدات طیور اعم از گوشت و تخم مرغ ، محاسباتی و تخمینی است. لذا غالبا" با هم اختلاف دارند .
تولید گوشت طیور در طول برنامه سوم عمرانی از ۵/۲۳ هزار تن به ۲۸ هزار تن افزایش یافته که متوسط رشد سالانه آن ۳/۲ درصد و رشد پنجساله آن ۱۶ درصد بوده است .
تولید تخم مرغ در این مدت از ۴۴ هزارتن به ۵۲ هزارتن افزایش یافته که متوسط رشد سالانه ۳/۲ و نرخ رشد پنجساله ، ۹/۱۵ درصد بوده است.
در سال ۱۳۴۰ تولید گوشت طیور ۷/۱۶ هزارتن و تخم مرغ ۴۷ هزارتن بوده است.
در گزارش « مرغداری در ایران » آورده شده که در طول سال ۱۳۴۳ تقریبا" تعداد ۳/۷ میلیون قطعه مرغ گوشتی در کشور مصرف شده که حدودا" ¾ آن در تهران بوده است.
در طول برنامه چهارم تولید گوشت مرغ از ۳۱ هزار تن به ۷۱ هزارتن رسیده است. متوسط رشد سالانه تولید گوشت سفید در برنامه چهارم ۱/۱۸ درصد و رشد پنجساله آن ۳/۵۶ گردیده است .
تولید تخم مرغ از ۵۴ هزارتن در سال شروع برنامه به ۷۱ هزارتن در پایان برنامه رسیده ، که رشد پنجساله آن ۹/۲۳ و رشد متوسط سالانه آن ۵/۲ درصد برآورد شده است.
در جدول شماره ۲۰ آمار دیگری مربوط به تولید گوشت و تخم مرغ و مصرف سرانه در سالهای ۱۳۴۶ و ۱۳۴۹ ارائه می گردد که با آمارهای قبل اختلاف دارد.
در سال ۱۳۴۸ به منظور حمایت از تولیدکننده و تثبیت قیمتها توسط دولت یک واحد کشتارگاه سعیدآباد تأسیس گردید. زیرا تولید مازاد بر مصرف و عدم توزیع یکنواخت آن در طول سال و شناور بودن قیمت گوشت مرغ و تخم مرغ سبب عرضه بیش از تقاضا می گشت. و در نهایت سقوط قیمتها ، باعث ورشکسته شدن مرغداران می گردید. کشتارگاه دولتی از ایجاد چنین مشکلی جلوگیری می نمود.
طبق گزارشات منابع رسمی دولتی و خصوصی ، وضعیت تولیدات طیور و عرضه آن در سال ۱۳۵۳ بدین شرح بوده است :
▪تولید گوشت مرغ : تعداد ۵۰ میلیون جوجه کبابی به وزن حدود ۵/۱ تا ۲ کیلوگرم پرورش داده شده که به طور متوسط در مرغداری های تجارتی و صنعتی در حدود ۹۷ میلیون کیلوگرم گوشت ، تولید و در اختیاز مصرف کنندگان قرار داده شده است.
▪تولید تخم مرغ : برای تولید تخم مرغ در حدود ۵ میلیون مرغ تخمگذار و ۵ میلیون نیمچه تخمی جایگزین و مجموعا" در حدود ۱ میلیارد تخم مرغ خوراکی تولید شده است.
▪مراکز فروش : در شهرهای بزرگ تعداد زیادی فروشگاههای مخصوص فروش مرغ دایر شده است که به عنوان مثال تعداد فروشگاههای موجود در تهران ۶۵۴ باب می باشد که تقریبا" معادل فروشگاههای فروش گوشت گوسفند است.
▪کشتارگاهها و سردخانه های مخصوص گوشت طیور : هم اکنون یک کشتارگاه دولتی در سعیدآباد شهریار به ظرفیت ۶۰۰ مرغ در ساعت و ۲ کشتارگاه بزرگ و کوچک خصوصی برای کشتار بهداشتی طیور در اطراف تهران نصب و آماده بهره برداری شده است.
بر اساس مقایسه أی که بین تولیدات طیور در سال ۱۳۴۱ و ۱۳۵۳ بعمل آمده است ، در سال ۱۳۵۳ میزان تولید گوشت مرغ ۵/۱۳ برابر ، مقدار تولید تخم مرغ ۶/۹ برابر ، تعداد مرغ مادر ۵ برابر و میزان تولید تخم مرغ جوجه کشی ۷/۶ برابر سال ۱۳۴۱ بوده است.
معهذا با وجود تمامی پیشرفت های چشمگیر و سریع یاد شده ، مصرف سرانه گوشت مرغ و تخم مرغ در ایران در مقایسه با کشورهای دیگر بسیار پائین است.
در سال ۱۳۵۳ مصرف سرانه گوشت مرغ در آمریکا ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم ، در ممالک عضو بازار مشترک ۸/۶ تا ۱۰ کیلوگرم و در ایران ۵/۲ تا ۳ کیلوگرم بوده است. مصرف سرانه تخم مرغ در آمریکا ۳۲۰ عدد و در ممالک عضو بازار مشترک ۱۷۸ تا ۲۵۶ عدد و در ایران ۳۵ تا ۳۶ بوده است.در سال ۱۳۵۴ تولید گوشت و تخم مرغ به ترتیب از رشد معادل ۷/۱۴ و ۸/۲۲ درصد برخوردار بوده است. به طوری که میزان تولید گوشت مرغ از ۱۱۰۰۶۰ تن به ۱۲۶۲۲۰ تن و تولید تخم مرغ از ۱۴۳۶۰۰ تن به ۱۷۶۴۰۰ تن افزایش یافت.
منبع دیگری ، آمار تولیدات طیور در طول برنامه عمرانی پنجم را ارائه نموده که حاکی از رشدی معادل ۴/۵۴ درصد در طول برنامه و ۱۷ درصد رشد سالیانه می باشد.
در این آمار رشد تولید تخم مرغ طی برنامه پنجم ۵/۶۰ درصد و متوسط رشد سالانه حدود ۲۱ درصد می باشد.
۲- تولیدات دامی ( شیر و گوشت قرمز )
در سال ۱۳۴۵ ارزش دامهای کشور ۸۳ میلیارد ریال و ارزش تولیدات دامی سالیانه ۴۷ میلیارد ریال برآورد گردیده است. در سال ۱۳۴۲ که درآمدهای کشاورزی و دامپروری ۵/۲۸ درصد درآمد ملی را تشکیل می داد ، سهم درآمدهای دامداری ۱۳ درصد از کل درآمد ناخالص ملی و ۸/۴۸ درصد از کل درآمد کشاورزی را تشکیل می داده است.
برای تأمین نیاز شهرها به شیر و گوشت (خاصه شیر) ، اقدام به تأسیس گاوداری های بزرگ و مدرن در اطراف شهرهای بزرگ کشور گردید. برای انجام این کار به واردات گاو اصیل پرداخته شد. تا سال ۱۳۴۵ حدود ۵۰۰۰ رأس گاو اصیل به کشور وارد گردید.
مصرف سرانه گوشت در سال ۱۳۴۵ در حدود ۵/۱۱ کیلوگرم برای گوشت قرمز (گوشت گوسفند ، بز ، گاومیش و شکار) و در حدود ۳/۱ کیلوگرم برای گوشت سفید ( طیور و ماهی ) بوده است. البته با وجود اینکه مصرف سرانه گوشت بطور متوسط برای کل جمعیت بطور یکنواخت محاسبه گردیده ولی باید متذکر شد این مقدار برای خانوارهای شهری در حدود ۲۰ کیلوگرم و برای خانوارهای روستایی در حدود ۹ کیلوگرم بوده است.
آمار و ارقام حاکی از آن است که تا مدتهای مدید بیشترین تولیدات دامی بصورت سنتی و در روستاها و عشیره ها تولید می شده و سهم دامداری های بزرگ صنعتی در تولید این فرآورده ها ، گرچه بسیار با اهمیت ولی خیلی زیاد نبود.
منابع تغذیه دامها اغلب مراتع موجود هستند که با توجه به عدم تناسب تعداد دام و مرتع ، بیشتر مراتع ، دارای پوشش گیاهی مناسب نبوده ، به شدت تخریب شده یا در معرض انهدام هستند. لذا علیرغم اینکه تعداد دام کشور غالبا" مناسب بوده ولی بدلیل کیفیت نامناسب تغذیه جوابگوی نیاز مردم نبوده است. به همین دلیل از سال۱۳۳۴ واردات محصولات دامی بالغ بر ۲۲۵۳۳ هزار ریال بوده و در سال ۱۳۴۳ این مقدار به ۱۲۲۶۵۷۱ هزار ریال رسیده است. بطور کلی آمار دقیقی از فرآورده های گوشت و شیر در دست نیست بلکه معمولا" آمارهای ارائه شده بر اساس محاسبه و تخمین و بر پایه آمارهای کشتار دام در کشتارگاههای حوزه عمل شهرداریهای کشور و آمار کارخانجات شیر پاستوریزه استوار است. علیهذا آمارهای موجود با یکدیگر اختلاف دارند.
تاریخ ایرانشهر به نقل از اداره کل اقتصاد کشاورزی ، تولیدات دامی در سال ۱۳۳۹ را بدین شرح اعلام نموده است :
گوشت گوسفند و بز ۱۷۰ هزار تن ، گاو و گاومیش ۷۷ هزار تن ، خوک ۵۰۰ تن ، طیور ۱۶ هزار تن ، تخم مرغ ۴۴ هزار تن ، لبنیات (شیر) ۱۷۸۰ هزار تن.
تولید گوشت قرمز در برنامه سوم عمرانی از رشدی معادل ۴/۸ درصد برخوردار بوده و مقدار متوسط سالانه آن ۸/۱ درصد بوده است .
تولید شیر نیز در برنامه سوم عمرانی دارای رشدی معادل با مقدار متوسط سالانه ۱/۰ درصد بوده است.
در طول برنامه چهارم عمرانی تولید گوشت قرمز ، رشدی معادل ۳/۳۲ درصد داشته و مقدار متوسط سالانه آن ۱/۸ درصد بوده است .
تولید شیر ، از ۱۸۰۶ هزار تن به ۲۰۰۰ هزار تن رسیده که نرخ رشد پنجساله برابر ۷/۹ درصد و رشد سالانه آن برابر ۲/۱ درصد بوده است.
در برنامه پنجم عمرانی ، تولید گوشت قرمز از ۴۵۰ هزار تن در شروع برنامه ، به ۵۳۰ هزار تن در پایان برنامه رسیده که نرخ رشد پنجساله حدودا" ۱۵ درصد و متوسط رشد سالانه ، ۳/۳ درصد بوده است .
تولید شیر در طول این مدت از ۲۱۵۰ هزار لیتر به ۲۵۰۰ هزار لیتر رسیده که نرخ رشد پنجساله آن ۱۴ درصد و متوسط رشد سالانه ، تقریبا" ۱/۳ درصد بوده است.

اقتباس از کتاب شناسایی کارخانجات خوراک دام و طیور کشور

منبع : سایر منابع