سیاست زدگی، جایگاه مدیریت IT ایران را مخدوش کرده است

مهندس عبد‌المجید ریاضی پس از یک دوره پر خبر و حاشیه و طرح کردن طرح‌هایی که گاه با مخالفت و انتقاد روبه‌رو شد، ترجیح داد حضور رسانه‌ای خود را کم‌تر کند و کار‌ها و امور شورای عالی فناوری اطلاعات را به دور از جنجال پیش ببرد.
پس از مدت‌ها سکوت خبری شورای عالی IT، با ریاضی به گفت‌وگو نشستیم تا پرونده ۳۰ ماهه فعالیت این شورا را بررسی کنیم.
▪ اخیرا از تصویب اجرای ۶ پروژه فناوری اطلاعات در هیات دولت خبر دادید لطفا در این باره بیش‌تر توضیح دهید.
ـ این شش پروژه شامل پروژه زیرساخت‌های دولت الکترونیکی، کارت هوشمند ملی، پورتال خدمات الکترونیکی در سطح کشور، الگوی دولت الکترونیکی در استان کرمان، شبکه ملی اینترنت و تامین امنیت فضای تبادل اطلاعات است که به دلیل اهمیت و کاربردی بودن این موارد به عنوان پروژه‌های مستقل مورد توجه قرار گرفته و به صورت پیشنهاد به هیات دولت ارایه شده است، هیات دولت نیز آن را تصویب کرد و پس از آن به صورت لایحه به مجلس شورای اسلامی ارایه خواهد شد. برای اجرای این پروژه‌ها بین ۲ تا ۵ سال زمان اجرایی در نظر گرفته شده است.
▪ پیشنهاد اجرای ۶ پروژه یاد شده از سوی شورای عالی فناوری اطلاعات ارایه شد یا از سوی وزارت ارتباطات؟
ـ وزارتخانه این پیشنهاد را ارایه کرد.
▪ در حال حاضر در وظایف و عملکرد شورای عالی فناوری اطلاعات و معاونت فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات، مرز مشخصی مشاهده نمی‌شود، انگار شورای عالی IT هویت مستقلی ندارد، علت این مساله چیست؟
ـ ببینید شورای عالی فناوری اطلاعات یک نهاد سیاستگذار است در حالی که وزارت ارتباطات یک دستگاه اجرایی است، تداخلی هم میان این دو نیست. به اعتقاد ما اشتباه است که یک طرح اجرایی در دبیرخانه شورا مطرح و پیگیری شود. شورای عالی IT وظایف هدایت، راهبری و نظارت فناوری اطلاعات کشور را بر عهده دارد.
▪ بحث هدایت و راهبری فناوری اطلاعات در کشور درد کهنه و مزمنی است که بسیاری از کم کاری‌ها و ضعف‌ها در بخش فناوری اطلاعات کشور به همین نبود یک نهاد بالادستی راهبر و ناظر باز می‌گردد، شما چه نظری دارید؟
ـ مقوله فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور ما دچار سیاست‌زدگی شده و این سیاست‌زدگی موجب شده که جایگاه مدیریت و راهبری ICT در کشور مخدوش شود. در صورتی که اگر همگی مطابق قانون و در محدوده وظایف‌شان عمل می‌کردند امروز شاهد این وضعیت آشفته نبودیم. طبق قانون، شورای عالی فناوری اطلاعات وظیفه هدایت، راهبری و نظارت بر فناوری اطلاعات در کشور را عهده‌دار است و در ۶ بند از ماده چهار قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات تمامی مسایل راهبردی این موضوع هم به صورت شفاف و مشخص عنوان شده است. براساس همین قانون تدوین نظام جامع فناوری اطلاعات کشور بر عهده این شورا قرار داده شده است. نظامی که براساس آن وظیفه هر یک از دستگاه‌ها مشخص شده و IT به صورت یکپارچه و متوازن در تمامی بخش‌های کشور رشد و توسعه یافته در نهایت منجر به توسعه کاربرد فناوری اطلاعات در کشور شود.این سند که توسط شورای عالی IT تهیه شده است با در نظر گرفتن سیاست‌های کلی نظام و چشم‌انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران و سایر قوانین و مقررات و تجربیات سایر کشورها تدوین شده است. در این سند ۷ حوزه استراتژیک تعریف شده که این ۷ حوزه هر یک راهبردها و برای هر راهبرد هم راهکارهای مختلفی تعیین شده است. می‌توان گفت در این سند تمامی عوامل موثر در توسعه فناوری اطلاعات به صورت یکجا و یکپارچه دیده شده است.
▪ تدوین این سند از چه زمانی آغاز شد؟
ـ از سال ۸۲.
▪ در حال حاضر ۵ سال از زمان آغاز تدوین سند می‌گذرد.چه عاملی موجب تاخیر در تدوین سریع و اجرای آن شده که تاکنون به مرحله اجرا نرسیده‌ایم؟
ـ همان طور که قبلا هم گفتم اگر هر یک از دستگاه‌های اجرایی و یا نهادهای سیاستگذاری در حیطه وظایفشان عمل می‌کردند این تاخیر پیش نمی‌آمد.
▪ به نظر شما مقابل توسعه فناوری اطلاعات در کشور چه مشکلات و موانعی وجود دارد؟
ـ نیاز اصلی توسعه، معماری آن است. شما اگر یک ساختمان را به دست یک معمار نسپارید حتی اگر چند برابر مصالح مورد نیاز هم تامین شود باز هم هدف نهایی یعنی ساختمان ایجاد نمی‌شود. ما ناگزیریم نظامی را تعریف کنیم که این نظام بتواند وظایف تمامی دستگاه‌های حکومتی اعم از مجریه قضاییه و مقننه را مشخص کند. تا تمامی عوامل همسو و یکپارچه با هم فعالیت کنند و به مقصد برسند. به عنوان مثال نمی‌توان از بانکداری الکترونیکی صحبت کرد بدون اینکه قوانین و مقررات پیاده‌سازی آن مشخص شده باشد و یا زیرساخت‌های فنی آن مهیا شده باشد. همچنین همگام با توسعه زیرساخت‌ها و قوانین باید به فرهنگ‌سازی هم بپردازیم. چنان چه فعالان اقتصادی خود را با نظام بانکداری الکترونیکی تطبیق ندهند باز هم کار ناقص می‌ماند. ما ناگزیریم که معماری کار را به دست دهیم، همه ابعاد را مشخص و براساس یک نقشه راه پیش برویم، این همان روشی است که در تمامی کشورهای موفق انجام شده است.
براساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران، بایستی یک طرح جامع توسعه ICT تدوین و در چارچوب برنامه‌‌های توسعه ۵ ساله متجلی شود تا اعتبارات لازم را نیز جذب کرده اجرایی شود. براساس همین روش هم مقرر شده کارگروه‌های فناوری اطلاعات، امنیت فضای تبادل اطلاعات و ارتباطات با حضور کارشناسان مرتبط در تدوین برنامه پنجم توسعه فعال شوند.
▪ اخیرا مشاهد می‌شود که برخی موضوعات حوزه ICT در مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح و پیگیری می‌شود، دلیل چیست؟
ـ در واقع سیاست‌های کلانی که در زمینه‌های مختلف اساسی و استراتژیک بایستی تدوین شود به عهده مجمع تشخیص مصلحت نظام است و در نهایت برای تصویب به مقام معظم رهبری ارایه می‌شود و هر نوع سیاستی که به تصویب مقام معظم رهبری می‌رسد لازم‌الاجرا است. تدوین برنامه ۵ ساله توسعه هم از جمله این سیاست‌های کلان است که برای لحاظ کردن توسعه ICT در برنامه ۵ ساله توسعه، موضوعات مرتبط با فناوری اطلاعات در این مجمع مورد توجه قرار گرفته است و بررسی می‌شود.
▪ شورای عالی فناوری اطلاعات نهادی است که به شدت از ضعف اطلاع‌رسانی رنج می‌برد. این شورا پس از گذشت حدود ۳ سال از آغاز به کار آن چه عملکردی در کارنامه خود دارد؟
ـ شورای عالی فناوری اطلاعات از تاریخ ۲۱ اسفند ماه سال ۸۴ فعال شد و در واقع با وجود طرح موضوع ادغام شوراها و تعلیقی که در کار این شورا افتاد تا ۲۳ اردیبهشت ماه سال ۸۶ یعنی صرفا ۱۴ ماه فعال بود.
در طول این ۱۴ ماه به دلیل نبود سابقه فعالیت قبلی، دبیرخانه از اساس شکل گرفت و اقدام به جذب نیرو و خرید تجهیزات کرد. بر این اساس آنچه باید ارزیابی شود عملکرد ۱۴ ماهه این شوراست.
▪ درباره عملکرد شورا در طول این ۱۴ ماه توضیح دهید.
ـ در طول این ۱۴ ماه، چهار جلسه در شورای عالی IT تشکیل شد یعنی هر ۳ ماه و نیم یکبار یک جلسه که دو جلسه آن با حضور رییس جمهور و دو جلسه هم با حضور معاون اول رییس جمهور بود. در وهله نخست در این جلسات آیین نامه اجرایی شورای عالی IT تصویب شد.
بحث بررسی شوراهای موازی موضوعی بود که در این جلسات مطرح و مطالعاتی انجام و گزارش‌هایی ارایه شد که به بحث ادغام شوراها و در نهایت ابلاغ ادامه فعالیت شوراها ختم شد. موضوع دیگر تدوین نظام جامع فناوری اطلاعات بود که آن هم تدوین و در هیات دولت تصویب و به دستگاه‌ها ابلاغ شد.
شبکه‌ ملی اینترنت مصوبه دیگر شورا بود که به تصویب رسید و مطالعات بسیاری هم در این باره انجام شد و نتایج کار در قالب کتاب‌های فنی، مهندسی و اجرایی منتشر شد. پایلوت این طرح هم اکنون در دو استان قم و کرمان در حال اجراست. پس از پیاده سازی پایلوت، پروژه در سراسر استان‌های کشور توسط شرکت مخابرات استان ها اجرا خواهد شد. شبکه Backbone اصلی مرکز داده اینترنتی ملی هم که از اجزای شبکه ملی اینترنت است توسط شبکه ارتباطات زیر ساخت در دست اقدام است.
تهیه و تدوین استانداردهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و امنیت دیگر مصوبه شورا بود که با همکاری موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی تدوین شد و در اختیار موسسه استاندارد برای تصویب و اجرای آن قرار گرفته است.
لایحه تاسیس نظام مهندسی فناوری اطلاعات، مصوبه دیگر شورا است که آن هم تهیه و تنظیم و به هیات دولت ارسال و در کمیسیون مصوب شد و به زودی به مجلس شورای اسلامی فرستاده خواهد شد.
شورای عالی IT به حوزه امنیت نیز ورود کرد و با تشکیل کار گروه‌هایی سند راهبردی امنیت فضای تبادل اطلاعات را تنظیم و تدوین و به هیات دولت ارایه کرد. این سند در کمیسیون‌های مربوطه تصویب شد.
در رابطه با سیستم مدیریت امنیت اطلاعات (ISMS) دستور‌العمل‌های لازم تدوین و آماده ارسال به هیات دولت برای تصویب است.
همچنین می‌توان از طرح اولیه برای شهر الکترونیکی تهران نام برد که توسط شورای شهر تهران تدوین و به شورای عالی IT برای اظهار نظر ارایه شد و شورا نیز در این باره اعلام نظر کرد و هم‌اکنون این طرح در مرحله اعلام نظر نهایی شورای شهر برای پیاده‌سازی است. در همین رابطه همایش شهر الکترونیکی هم با پشتیبانی و حمایت وزارت ارتباطات سال گذشته برگزار شد.
پروژه کارت هوشمند سوخت نیز پروژه‌‌ای بود که شورای عالی IT آن را به دلیل تاخیر ۲ ساله در اجرا، مورد بررسی قرار داد و مقرر شد که وزارت ارتباطات روند پیاده‌سازی آن و علل تاخیر در اجرای آن را بررسی و زمینه فعال‌سازی پروژه را فراهم کند که این اقدام صورت گرفت و با برگزاری ۱۵ جلسه که با حضور وزرای ذی‌ربط و دست‌اندرکاران برگزار شد، پروژه فعال و نتایج آن به ثمر رسید.
توسعه بانکداری الکترونیکی موضوع مصوبه دیگر شورا است که براساس آن کارگروه بانکداری الکترونیکی زیر‌ مجموعه شورای عالی IT تشکیل شد و بانک‌ها حضور فعالی در این کارگروه داشتند. در این کارگروه گشایش حساب اینترنتی برای حداقل یک میلیون دانش‌آموز تصویب شد که پیرو آن برای یک و نیم میلیون دانش‌آموز حساب اینترنتی باز شد.
همچنین در نتیجه فعالیت این کارگروه بانکداری الکترونیکی در سه سال گذشته گسترش چشم‌گیری یافت و ۱۶ هزار شعبه بانک از طریق خطوط ارتباطی به یکدیگر متصل و شبکه بانکی ایجاد شد. یکی دیگر از مصوبات این کارگروه برقراری تعاملات اینترنتی بین بانکی توسط بانک مرکزی بود که این امر هم محقق شد. ایجاد کارگروه فناوری اطلاعات استان‌ها، مصوبه دیگر شورای عالی IT است که آیین‌نامه اجرایی آن هم تنظیم و در شورا مصوب و به استان‌ها ابلاغ شد. بر این اساس کارگروه‌های فناوری اطلاعات در استان‌ها تشکیل و فعالیتشان آغاز شد.
همچنین براساس مصوبه شورای عالی IT که آیین‌نامه آن نیز تصویب و ابلاغ شد تمامی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مستقل موظف به تشکیل شورای فناوری اطلاعات شدند و هم‌‌اکنون بسیاری از دستگاه‌ها اقدام به ایجاد این شورا کرده‌اند.
بحث فرهنگ‌سازی در زمینه کاربری فناوری اطلاعات نیز موضوعی است که در شورای عالی IT در قالب کارگروهی متشکل از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش و صدا و سیما پیگیری و طرح فرهنگ‌سازی و آموزش‌های عمومی هم تدوین شد و در بسیاری از موارد به ویژه در صدا و سیما به اجرا درآمد.
تدوین سیاست‌ها و راهبرد‌های مراکز داده، کارت هوشمند ملی و پست الکترونیکی ملی بر روی پورتال ملی هم در این شورا تنظیم، تصویب و به دستگاه‌ها و استان‌ها ابلاغ شد.
بحث کارت هوشمند ملی موسوم به «ایران کارت» از دیگر مصوبات شورای عالی فناوری اطلاعات است که با تشکیل کارگروه ویژه‌ای مطالعات وسیعی در این خصوص انجام و نظر دستگاه‌های مرتبط دریافت و در نهایت الگوی توسعه و کاربرد کارت هوشمند ملی در سطح کشور در قالب یک کتاب منتشر شد. اجرای پروژه هم براساس مصوبات شورای عالی IT به وزارت کشور واگذار شد. البته براساس تفاهم‌نامه‌ای، اعتباری ۵۰۰ میلیون تومانی از سوی وزارت ارتباطات برای اجرای آن به وزارت کشور کمک شد. البته این پروژه از وزارت کشور به سازمان ثبت احوال واگذار شد.
▪ علت تاخیر در اجرای این پروژه چه عاملی بوده است؟
ـ یکی از مهم‌ترین دلایل تاخیر در اجرای پروژه‌ها اختصاص نیافتن اعتبارات است. تا به حال اعتبار قابل توجهی به این پروژه اختصاص نیافته که باعث پیشرفت نکردن پروژه شده است.
▪ از پورتال ملی گفتید؛ پروژه‌ای که با همه انتقادات، تغییر در ساختارش ایجاد نشد، در حال حاضر برنامه‌ای برای این پورتال ندارید؟
ـ در این پورتال خدمات الکترونیکی ارایه می‌شود. اگر مراجعه کنید قابل مشاهده است ضمن اینکه این پروژه به یک اقدام اجرایی تبدیل شده و دیگر در حوزه کاری شورا نیست و من اطلاع چندانی ندارم. ضمنا در خصوص ارایه خدمات الکترونیکی هم شورا الگوی معماری دولت الکترونیکی و الگوی مرجع خدمات الکترونیک را تصویب و به دستگاه‌ها اعلام کرد تا براساس آن ۹۰ خدمت الکترونیکی توسط دستگاه‌ها انتخاب و ارایه شود. این امر در دست اقدام است. همچنین به دستگاه‌ها ابلاغ شد که هر کدام در سال ۵ خدمت الکترونیکی را روی شبکه وب عرضه کنند.
یک موضوع دیگر هم در شورا مطرح شد که جای طرح آن هست و آن هم اینکه در رابطه با امضای دیجیتال و ایجاد مراکز ریشه میان بانک مرکزی و وزارت بازرگانی از سه سال و نیم پیش بحث‌ها و تنش‌هایی بود که هر کدام قصد ایجاد مرکز ریشه داشتند و با هم بر سر مناقشه بودند. همین امر موجب مسکوت ماندن بحث امضای دیجیتالی شده بود لذا ما وارد این مناقشه شدیم که با حکمیت دبیر‌خانه شورای عالی IT قضیه حل و فصل و به هر دو مجوز ایجاد مرکز ریشه داده شد.
▪ اخیرا انتخابات دوره جدید سازمان نظام صنفی رایانه‌ای برگزار شد و مدیریت سابق جای خود را به مدیریت جدید داد، شما چه نظری درباره عملکرد مدیریت پیشین این سازمان دارید؟
ـ همان‌طور که از اسم این سازمان پیداست،‌ این سازمان یک تشکیلات فنی، اقتصادی است و نه یک تشکیلات حزبی اما متاسفانه در دوره قبل چهره‌ای که این سازمان نشان داد به یک تشکیل حزبی شبیه بود تا یک نظام صنفی با رویکرد فنی و اقتصادی و همین امر موجب شد که به حوزه فعالیت‌های نظام صنفی خدشه وارد شود و انتظارات اعضای صنف برآورده و به واسطه سازمان منتفع شوند.
▪ شما چه توصیه‌ای برای مدیریت تازه سازمان نظام صنفی دارید؟
ـ از یک سازمان صنفی انتظار می‌رود که در حوزه تخصصی خود به شدت فعال باشد و اعلام نظرهایش براساس نظر جمعی اعضا باشد نه اینکه نظر عده‌ای معدود به عنوان نظر کل سازمان مطرح شود. این سازمان باید تعاملی مثبت و سازنده در جهت منافع اعضا داشته تا این تعامل مثبت موجب هم‌افزایی شده، هم اعضای صنف و هم مردم از آن سود ببرند و در نتیجه به رشد و توسعه فناوری اطلاعات در کشور منجر شود. ما امیدواریم مدیریت جدید اولا از گذشته تجربه کسب کنند و رویکردی را در پیش گیرند که سازنده بوده موجب رشد، تعالی و بالندگی نظام صنفی شود. همچنین بیش‌تر روی حوزه تخصصی نظام صنفی متمرکز شده از سیاست‌زدگی در یک حوزه فنی بپرهیزند.
▪ مدیریت جدید چتر حمایت‌اش را به گونه‌ای باز کند که همه سطوح صنف را در برگیرد.
ـ تاکنون شورای عالی IT از سوی برخی منتقدین مورد انتقاد قرار گرفته و به ویژه در بحث اطلاع‌رسانی مورد گلایه بوده است. آیا با وجود اینکه شورا براساس ابلاغ رییس‌جمهور مستقر و فعالیتش دوام یافته است‌، برنامه‌ای برای تغییر در روند فعالیت‌های شورا ندارید؟
این روز‌ها بحث روز در کشور نوآوری و تلاش برای بهتر شدن است. چنانکه هر سازمان و دستگاهی می‌بایست تلاش کند که هر سالش بهتر از سال قبل باشد و با نو‌آوری وارد میدان شود. دبیر‌خانه شورای عالی فناوری اطلاعات هم از این قاعده مستثنا نیست و طبیعی است دوره جدید کاری‌اش را با روش بهتری دنبال کند.
▪ و اما به عنوان آخرین سوال بفرمایید با وجود اینکه شورای عالی اطلاع‌رسانی پیگیر ساماندهی وب‌سایت‌های دولتی است و نخستین دوره ارزشیابی وب‌سایت‌ها را هم برگزار کرده است علت ورود شورای عالی IT به این حوزه چیست؟
ـ ما قصد داریم برای تمامی وب‌سایت‌های دولتی الگوی یکسان ارایه دهیم. وب‌سایت‌ها بخشی از دولت الکترونیکی هستند و بایستی از یک الگوی استاندارد مشخص پیروی کنند تا در مجموع میان آنها و پورتال ملی یکپارچگی ایجاد شود.

گفت و گو: پریسا سجادی

منبع : روزنامه فناوران