آنتی اکسیدان ها

ترکیباتی هستند که خطر ابتلا‌ به انواع سرطان و بیماری‌های مختلف را کاهش می‌دهند. این ترکیبات در برخی میوه‌ها فراوان‌ترند.
حتما نام آنتی‌اکسیدان‌ها را بارها و بارها در برنامه‌های تلویزیون شنیده‌اید. اغلب در اخبار می‌شنوید که این ترکیبات از بروز سرطان‌‌ها جلوگیری کرده و در میوه‌ها و سبزی‌های تازه یافت می‌شود.
● اما راز این ترکیبات در چیست؟
واقعا این مواد چگونه در بدن مانع بروز سرطان می‌شوند و آیا خواص دیگری هم دارند؟
از نظر علم تغذیه، آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که مانع فعالیت رادیکال‌های آزاد شده و از اکسیداسیون آنها جلوگیری می‌کنند وبا غیر فعال کردن آنها سلول‌های بدن را از اثرات مخرب این ترکیبات مصون نگاه می‌دارند. اما رادیکال‌های آزاد چه جور موجوداتی هستند؟
رادیکال‌های آزاد مانند عفونت‌های باکتریایی هستند که گلبول‌های سفید در اطراف آنها تجمع می‌یابند تا آنها را منهدم کنند. آنتی‌اکسیدان‌ها هم دور رادیکال‌های آزاد تجمع یافته و آنها را از میان برده و یا غیر فعال می‌کنند. البته رادیکال‌های آزاد را نمی‌شود دقیقا مشابه میکروب دانست چرا که بدن خود آنها را تولید می‌کند اما در شرایطی که این ترکیبات بیش از اندازه افزایش یابند می‌توانند مضر باشند. اما آنتی‌‌اکسیدان‌ها، چند گروه را شامل می‌شوند که عبارتند از، ویتامین C، ویتامین E‌، کاروتنوئیدها، یوبی‌کینون‌ها وبیوفلاونوئید‌ها. ‌
● شناسنامه آنتی‌اکسیدان‌ها
مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها شامل ویتامینC، E و کاروتنوئیدها هستند. اما ترکیبات دیگری نیز وجود دارند که خاصیت آنتی‌اکسیدانی به آنها نسبت داده می‌شود که برخی از آنها جزء، آنزیم‌هایی هستند که در فعالیت‌های متابولیکی دخالت دارند و برخی جزء، مواد معدنی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن هستند که عبارتند از: سلنیوم، آهن، روی، منگنز، مس،‌گلوتاتیون ردوکتاز، گلوتاتیون پراکسیدازها، کاتالاز و سوپر اکسید دیسموتازها.
با وجود فراوانی بسیار در انواع ترکیبات که خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند تنها ویتامین C، ‌E و کاروتنوئید‌ها در تقسیم‌بندی آنتی‌اکسیدان‌های درجه یک جای می‌گیرند. ویتامین C ‌جزء ویتامین‌های محلول در آب است که باید از طریق غذایی دریافت شود، این ماده مغذی با غیرفعال کردن رادیکال‌های آزادی که در آب محلول هستند به طور اختصاصی از اثرات مخرب آنها جلوگیری می‌نماید.
ویتامین‌E‌ نیز به دو شکل آلفا توکوفرول و گاما توکوفرول وجود دارد که به ترتیب مانع پراکسید شدن لیپیدها خصوصاً چربی‌های اشباع نشده با چند پیوند دوگانه ‌)PUFA( می‌شود و تا حدودی از اکسیداسیون ‌ال‌دی‌ال یا کلسترول بد در بدن جلوگیری می‌نماید. کارتنوئیدها همه جزء آنتی‌اکسیدان‌های بسیار قوی تلقی می‌شوند و وجودشان برای سلول‌ها بسیار ارزشمند است، از اکسید شدن لیپیدها در مراحل اولیه جلوگیری کرده و سطح چربی خون را پایین نگه می‌دارند و از صدمات آلاینده‌های محیطی خصوصاً دود سیگار جلوگیری می‌نمایند. از جمله ترکیباتی که جزء خانواده کارتنوئیدها محسوب می‌شوند می‌توان آلفا و بتا کاروتن، لیکوپن، کریپتوگزانتین، زی‌گزانتین و لوتئین را نام برد.‌
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که ترکیباتی به نام بیوفلاونوئیدها نیز خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند. این ترکیبات از شکنندگی عروق جلوگیری کرده و همه فعالیت‌های ویتامین‌C‌‌را تشدید می‌نمایند. متخصصین علم تغذیه اعلام می‌دارند که دریافت این ترکیبات از طریق رژیم غذایی موجب کاهش خطر بیماری‌های قلبی-‌ عروقی و سرطان می‌شود. بیوفلاونوئیدها در گیاهان فراوانی وجود دارند و به بیش از ۸۰۰ نوع مختلف تقسیم می‌شوند. کورستین، روتین و هسپریدین نیز جزء مهم‌ترین این ترکیبات بوده و در گیاهانی وجود دارند که رنگدانه‌های آنها غیر کاروتنوئیدی بوده و دارای رنگ قرمز، آبی و زرد هستند.‌
یوبیکینون‌ها نیز از ترکیباتی با خاصیت آنتی‌اکسیدانی هستند که به تازگی دانشمندان از ویژگی‌های منحصر به فرد آنها آگاهی یافته‌اند.
در بین این خانواده، کوآنزیم‌‌Q۱۰‌ نیز جای دارد. این ترکیب در بدن با استفاده از پیش‌سازهایی تهیه شده و مانند یک آنتی‌اکسیدان محلول در چربی نظیر ویتامین‌E‌ عمل می‌کند. به طور کلی، این ترکیبات در بهبود بیماری‌های قلبی مفید است به خصوص در نارسایی احتقانی قلب و کاردیومیوپاتی، کوآنزیم Q۱۰ در مواد غذایی نظیر لوبیای سویا، انواع ماهی‌ها خصوصا ساردین، جوانه گندم، لوبیا سبز، سیر، کلم و اسفناج وجود دارد.
● دامنه فعالیت آنتی‌اکسیدان‌ها
محققین مواد و ترکیبات زیادی را جزء منابع رادیکال‌های آزاد می‌دانند. آنها آلودگی هوا، سیگار، اشعه، ترکیبات شیمیایی و حلال‌های صنعتی، داروها و مواد مخدر، باقیمانده حشره‌کش‌ها و آفت‌زداها در مواد غذایی، افزودنی‌های غذایی نظیر نگهدانده‌ها و رنگ‌ها (در حد غیرمجاز) را تولیدکننده رادیکال‌های آزاد در بدن قلمداد می‌کنند و عوارض بسیاری نظیر بروز سرطان، بیماری‌های قلبی، آب مروارید، آلرژی و حساسیت بیش از اندازه، استئوآرتریت، بیماری ام‌.اس، پارکینسون و... را به حضور هر چه بیشتر آنها در بدن مربوط می‌دانند. به طور کلی، رادیکال‌های آزاد عامل بروز سه دسته بیماری هستند شامل بیماری‌های چشمی، قلبی عروقی و سرطان. مطالعات نشان داده‌اند که دریافت لیکوپن از طریق مصرف مداوم گوجه فرنگی در مردان مانع بروز سرطان پروستات می‌شود. این ترکیب در دسته کاروتنوئیدهاست و در گوجه فرنگی به وفور وجود دارد.

دانیال تارمست

منبع : علوم ورزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند