پنجشنبه, ۱۱ بهمن, ۱۴۰۳ / 30 January, 2025
مجله ویستا
آستانه‌یی که قلب‌ها را تصاحب کرده است
در سال ۲۰۰ هجری قمری در پی اصرار و تهدید مامون عباسی سفر تبعید گونه حضرت رضا (ع) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اینکه کسی از بستگان و اهل بیت خود را همراه ببرند راهی خراسان شدند.یک سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادر و ادای رسالت زینبی و پیام ولایت به همراه عده‌یی از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد و در هر شهر و محلی مورد استقبال مردم واقع می‌شد. این جا بود که آن حضرت نیز همچون عمه بزرگوارشان حضرت زینب(س) پیام مظلومیت و غربت برادر گرامی‌شان را به مردم مومن و مسلمان می‌رساندند و مخالفت خود و اهل بیت (ع) را با حکومت حیله‌گر بنی عباس اظهار می‌کرد. بدین جهت تا کاروان حضرت به شهر ساوه رسید عده‌یی از مخالفان اهل بیت که از پشتیبانی ماموران حکومت برخوردار بودند، سر راه را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتیجه تقریبا همه مردان کاروان به شهادت رسیدند، حتی بنابر نقلی حضرت(س) معصومه را نیز مسموم کردند.به هر حال، یا بر اثر اندوه و غم زیاد از این ماتم و یا بر اثر مسمومیت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه (س) بیمار شدند و چون دیگر امکان ادامه راه به طرف خراسان نبود قصد شهر قم را نمود.
پرسید: از این شهر «ساوه» تا «قم» چند فرسنگ است؟ آن چه بود جواب دادند، فرمود: مرا به شهر قم ببرید، زیرا از پدرم شنیدم که می‌فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ما است. بزرگان شهر قم وقتی از این خبر مسرت بخش مطلع شدند به استقبال آن حضرت شتافتند و در حالی که «موسی بن خزرج» بزرگ خاندان «اشعری» زمام ناقه آن حضرت را به دوش می‌کشید و عده فراوانی از مردم پیاده و سواره گرداگرد کجاوه حضرت در حرکت بودند، حدودا در روز ۲۳ ربیع الاول سال ۲۰۱ هجری قمری حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می‌شود شتر آن حضرت در جلو در منزل «موسی بن خزرج» زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد.
آن بزرگوار بمدت ۱۷ روز در این شهر زندگی کرد و در این مدت مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بود.محل عبادت آن حضرت در مدرسه ستیه به نام «بیت النور» هم اکنون محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است. سرانجام در روز دهم ربیع الثانی و «بنا بر قولی دوازدهم ربیع الثانی» سال ۲۰۱ هجری پیش از آن که دیدگان مبارکش به دیدار برادر روشن شود، در دیار غربت و با اندوه فراوان دیده از جهان فروبست و شیعیان را در ماتم خود به سوگ نشاند.مردم قم با تجلیل فراوان پیکر پاکش را به سوی محل فعلی که در آن روز بیرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود تشییع نمودند. همین که قبر مهیا شد دراینکه چه کسی بدن مطهر آن حضرت را داخل قبر قرار دهد دچار مشکل شدند، که ناگاه دو تن سواره که نقاب به صورت داشتند از جانب قبله پیدا شدند و بسرعت نزدیک آمدند و پس از خواندن نماز یکی از آن دو وارد قبر شد و دیگری جسد پاک و مطهر آن حضرت را برداشت و به دست او داد تا در دل خاک نهان سازد.آن دو نفر پس از پایان مراسم بدون آن که با کسی سخن بگویند بر اسب‌های خود سوار و از محل دور شدند. بنا به گفته بعضی از علما به نظر می‌رسد که آن دو بزرگوار، دو حجت پروردگار: حضرت رضا (ع) و امام جواد (ع) باشند چرا که معمولا مراسم دفن بزرگان دین با حضور اولیای الهی انجام شده است.
پس از دفن حضرت معصومه(س) موسی بن خزرج سایبانی از بوریا بر فراز قبر شریفش قرار داد تا اینکه حضرت زینب فرزند امام جواد (ع) به سال ۲۵۶ هجری قمری اولین گنبد را بر فراز قبر شریف عمه بزرگوارش بنا کرد و بدین سان تربت پاک آن بانوی بزرگوار اسلام قبله گاه قلوب ارادتمندان به اهل بیت (ع) و دارالشفای دلسوختگان عاشق ولایت وامامت شد.
● موزه آستانه مقدسه
موزه آستانه مقدسه یکی از ذخایر مهم و ارزشمند تاریخی و هنری میهن اسلامی ما محسوب می‌گردد و به عنوان تنها موزه استان قم از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است. موزه آستانه مقدسه از بین ۱۲۵ موزه موجود در کشور، یکی از قدیمی‌ترین آنها محسوب می‌شود که در آبان ماه سال ۱۳۱۴ شمسی در محوطه داخلی حرم مطهر و محل فعلی مسجد شهید مطهری تاسیس گردید. فعالیت این موزه تا حدود دی ماه سال ۱۳۵۳ ادامه یافت و از آن تاریخ تا سال ۱۳۶۱ به دلایل متعدد از جمله لزوم گسترش فضای جانبی موزه و احداث ساختمان فعلی فعالیت موزه متوقف شد. ساختمان کنونی موزه که در میدان آستانه واقع است، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در فروردین ماه سال ۱۳۶۱ احداث شد که ابتدا با مساحتی حدود ۵۰۰ متر مربع فعالیت داشت، ولی درسال ۱۳۷۱ در زمان تولیت حضرت آیت‌الله مسعودی زیرزمین موزه نیز راه اندازی شد که مجموعا ساخت آن به یک هزار متر مربع افزایش یافت. فضای فعلی موزه جوابگوی نیاز نیست و به همین دلیل در طرح جامع توسعه حرم مطهر، پیشنهاد تاسیس موزه‌یی بزرگ در چندین طبقه و همراه با امکانات و تجهیزات لازم ارایه‌شده است .مجموعه آثار موزه شامل بخش‌های متنوعی است که اهم آنها عبارتند از:
۱) بخش قرآن‌های خطی از قرن دوم تا دوره معاصرر
۲) مسکوکات ادوار اسلامی و پیش از اسلام
۳) تابلوهای نقاشی و شمایل مینیاتوری
۴) آثار چوبی خاتم کاری
۵) آثار چوبی منبت کاری
۶) ظروف سفالینه متعلق به هزاره اول و دوم قبل از میلاد مسیح و ادوار اسلامی
۷) ظروف چینی و شیشه‌یی و...
۸) کاشیهای زرین فام با طرح‌ها، نقوش و کتیبه‌های زیبا مربوط به قرون ششم تا هشتم هجری قمری
۹) آثار حجاری و سنگهای تزئینی
۱۰) لوازم فلزی با تزیینات قلمزنی
۱۱) قالیچه‌های دستباف ابریشمی دوره صفوی و قاجار
۱۲) پارچه‌های دستباف.
با توجه به عشق و ارادت فوق‌العاده‌یی که مردم کشورمان نسبت به خاندان عصمت و طهارت بالاخا بارگاه کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه(ع) دارند، همواره هدایای ارزشمندی را به مرقد نورانی این بانوی بزرگوار تقدیم نموده‌اند که خوشبختانه در چند ساله اخیر روندی رو به رشد داشته و در این ارتباط بیش از ده‌ها قلم اشیای نفیس شامل قرآن‌های خطی، مسکوکات ادوار اسلامی، تابلوهای نقاشی، ظروف سفالینه، آثار دستباف و سایر آثار هنری به موزه اهدا شده است.همچنین به علت موقعیت مکانی و همجواری با حرم مطهر، استقبال قابل توجهی وجود دارد که بطور متوسط سالانه یکصد هزار نفر از موزه بازدید می‌کنند.در چند ساله اخیر تعداد زیادی سکه‌های ارزشمند ادوار اسلامی شامل چهار آلبوم و تعدادی تابلوهای خط و نقاشی و... یک عدد در خاتم کاری بسیار نفیس و همچنین تعدادی سنگ قبر رجال و سلاطین دوره قاجاری که از نظر هنر حجاری بسیار نفیس و ارزشمند بودند، از اماکن و بیوتات وابسته به حرم مطهر جمع‌آوری و به موزه انتقال داده شدند.در سطح بین‌المللی نیز همکاری‌هایی بین موزه آستانه مقدسه قم و مرکز بین‌المللی موزه‌ها (سازمان ایکوم) وجود داشته و دارد. همچنین ضمن هماهنگی‌های لازم با نهادهای ذی‌ربط بویژه سازمان ایرانگردی و جهانگردی، برنامه بازدید از موزه برای جهانگردانی که وارد قم می‌شوند پیش بینی شده که همه ساله علاقه‌مندان زیادی از کشورهای اروپایی و آسیایی و.. از موزه بازدید می‌نمایند.در همین زمینه با بخش روابط عمومی واموربین‌الملل آستانه همکاری هایی صورت گرفته و نیز بروشورهایی به منظور معرفی تاریخچه و مجموعه آثار موزه به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی منتشر شده است .
مرقد شریف حضرت فاطمه معصومه (ع) (در میان بقعه مبارکه) با بلندی ۱/۲۰ و طول و عرض ۲/۹۵ در
۱/۲۰ متر قرار گرفته و با کاشیهای نفیس و زیبای زرفام (آغاز قرن هفتم) پوشیده شده است. گرداگرد مرقد منور، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی۴/۸۰ در ۴/۴۰ قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است.سیر تاریخی مرقد پاک آن حضرت از این قرار است: در سال ۶۰۵ هجری «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ ترین استاد کاشی ساز آن زمان «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» را به کار ساخت و پرداخت کاشیهای متنوع مرقد واداشت. او بمدت هشت سال به این کار مشغول بود تا سرانجام در سال ۶۱۳ کاشیهای مرقد آماده و کار گذاشته شد. و اخیرا در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد مطهر به شکل جدید که آمیخته‌یی از کاشی و سنگ است تجدید بنا شد و همچنین دیواره‌های داخلی با سنگ مرمر سبز آراسته گردید. در سال ۹۶۵ هجری شاه طهماسب صفوی، در چهار طرف مرقد ضریحی آجری آراسته به کاشیهای هفت رنگ و کتیبه‌های معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذی باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زایران نذورات خود را داخل ضریح بریزند. در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره‌های موجود در خزانه ساخته شده بود به جای آن نصب گردید.
این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سالهای متمادی روی مرقد حضرت باقی بود تا اینکه در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریحی را با ظرایف و شاهکارهای هنری ویژه‌یی به جای آن نصب نمودند که آن ضریح همچنان برفراز تربت نورانی حضرت برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی تمام قسمت های نقره‌یی ضریح از نقره ۹۲ در صد با بهترین نوع از نقره ۱۰۰ در صد خالا خریداری شده از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و چوب های زیر آن اعم از ستون و پایه و ... به دست استادکاران اصفهانی ساخته و قلم زنی شد و کارشناسان آستانه مقدسه قسمت نقره‌یی آن را تعویض کردند و ضریح سابق که فرسوده شد به خزانه حضرت تحویل داده شد اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت. اولین گنبدی که «پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج» برفراز تربت پاک فاطمه معصومه(س) بنا شد، قبه‌یی برجی شکل بود که به همت حضرت زینب دختر امام جواد (ع) از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجری ساخته شد. به مرور زمان و پس از دفن بعضی از بانوان علوی در جوار فاطمه معصومه(س) دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد. این سه گنبد تا سال ۴۴۷ هجری برقرار بودند تا اینکه در همان سال «میر ابوالفضل عراقی» (وزیر طغرل کبیر) به تشویق شیخ طوسی(ره) به جای آن سه گنبد، گنبد مرتفعی، آراسته به نقشهای رنگ‌آمیزی و تزیینات آجری و کاشی بدون ایوان و حجره بنا نهاد، که تمام قبور سادات وآن بانوان را فرا می‌گرفت. در سال ۹۲۵ هجری قمری همین گنبد به همت «شاه بیگی بیگم» دختر شاه اسماعیل تجدیدبنا و سطح خارجی گنبد با کاشیهای معرق آراسته گردید. ضمنا ایوان رفیع با دو مناره در صحن عتیق ساخته شد.نهایتا در سال ۱۲۱۸ هجری همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار گنبد مطهر با خشت‌هایی طلایی تزیین شد که تا سال ۱۳۷۹ شمسی باقی ماند. درسال ۱۳۸۰ به علت تخریب ظاهر گنبد و جهت جلوگیری از وارد شدن صدمات دیگر به ساختمان گنبد به همت تولیت آستانه مقدسه حضرت آیت‌الله مسعودی خمینی اقدام به بازسازی و تعمیرات اساسی گنبد حرم مطهر شد و به این جهت خشت‌های طلایی سابق جمع آوری گردید که این طرح گسترده در حال حاضر با هزینه‌یی بالغ بر ۲۵ میلیارد ریال در حال انجام است.
● ایوان طلا
ایوان طلا و دو ایوان کوچکتر کنار آن که در شمال روضه مقدسه واقعند، در سال ۹۲۵ هجری قمری هنگام تجدید بنای گنبد و احداث صحن عتیق و گلدسته‌های آن ساخته شد، که بر فراز آن کتیبه‌یی به خط ؤلث سفید در زمینه لاجوردی، گرداگرد ایوان دیده می‌شود که متن آن را حدیث نورانی: «الا و من مات علی حب آل محمد مات شهیدا...» تشکیل می‌دهد. پس از این کتیبه، بدنه ایوان تا دو متر، آراسته به کاشیهای معرق است و بعد از آن کتیبه سراسری دیگری به چشم می‌خورد و بالای آن مقرنس‌های سقف ایوان با خشت‌های طلا پوشیده شده است.ضمنا دو ایوان کوتاه‌تر در دو طرف ایوان طلا قرار دارد. که به کاشیهای معرق آراسته شده است.
● ایوان آینه
در جانب شرقی حرم مطهر نیز ایوانی مرتفع قرار دارد که بخاطر آینه کاری آن، به ایوان «آینه» معروف است.در کمربند ایوان، کتیبه‌یی سراسری از سنگ مرمر وجود دارد که به خط ثلث آیه شریفه «الله نور السماوات و الارض..» بر آن نقش بسته است. میان ایوان و رواق شرقی حرم ایوانچه‌یی است که مانند ایوان اصلی با آینه کاری تزیین شده که بر سر در آن حدیث شریف «من زار الفاطمه بقم فله الجنه» اخیرا به خط نستعلیق مشکی، خوانده می‌شود. این مجموعه هنری شگفت‌انگیز از کارهای ارزشمند هنرمند مشهور دوره قاجار (استاد حسن معمار قمی) می‌باشد که همزمان با بنای صحن نو، به دستور «میرزا علی اصغر خان اتابک» صدر اعظم بنا شد.
● مناره‌های صحن عتیق
در صحن عتیق بر فراز ایوان طلا دو ماذنه استوانه‌یی رفیع قرار دارد. پوشش ماذنه‌ها کاشی گرهی به شکل مارپیچ است که در میان پیچ‌ها نام‌های مبارک «الله»، «محمد»، «علی» به خط بنایی خوانده می‌شود.این ماذنه‌ها به دستور «محمد حسین خان شاهسون شهاب الملک»، در سال ۱۲۸۵ هجری قمری، طلا کاری شد.
● مناره‌های ایوان آینه
برفراز پایه‌های دو طرف ایوان دو ماذنه است که، از بلندترین بناهای آستانه می‌باشد.در بالای ماذنه‌ها کتیبه‌یی با پهنای حدود یک متر دیده می‌شود که متن آن در یکی از ماذنه‌ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» و در دیگری «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش هر دو ماذنه از بالا تا پایین سرتاسر کاشی گرهی است که در میان آنها نام‌های پروردگار متعال خوانده می‌شود.
● ماذنه‌های صحن بزرگ
دو ماذنه نیز در صحن بزرگ (نو یا اتابک) است که در روبروی ایوان آینه واقع شده است که تا سالهای اخیر نیز موذنین در بالای آنها اذان و مناجات خوانی داشتند. این دو ماذنه نیز زیبایی خاصی را در صحن ایجاد نموده است.محدوده‌های نزدیک تر به ضریح مطهر را رواق می‌گویند.
● رواق بالاسر
محوطه‌یی است بین مسجد بالاسر تا ضریح مطهر است که با آیینه کاری و گچکاری‌های بسیار زیبا آراسته شده است و محل زیارت مومنان است.● رواق دارالحفاظ
محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر است که از سابق در این محل خادمان و قاریان قرآن مراسم ویژه‌یی داشته‌اند و هم اکنون نیز خطبه شامگاهی خدام در آن جا اجرا می‌شود.
● رواق آینه،«شهید بهشتی»
که در بخش زنانه و پایین پای حضرت (س) واقع است که با تعمیراتی که در سالهای اخیر در آن انجام شده محل بسیار با صفا و نورانی برای زیارت خواهران است.
● رواق پیشرو
محوطه بین مسجد طباطبایی تا ضریح مطهر است که از سالیان قدیم محل برگزاری مراسم خطبه صبحگاهی و عرض ادب خدام و مسئولان آستانه مقدسه بوده است، و هم اکنون نیز این سنت حسنه ادامه دارد.
● صحن نو «اتابکی»
این صحن زیبا دارای چهار ایوان شمالی، جنوبی و شرقی و غربی است: ایوان شمالی آن ورودی از میدان آستانه و ایوان جنوبی ورودی از طرف قبله و ایوان شرقی ورودی از خیابان ارم و ایوان غربی همان ایوان آینه است در هر کدام از این ایوانهای یاد شده ظرایف و آثار هنری، معماری خاصی به کار رفته است که نظر هر بیننده هنر دوست را به خود جلب می‌نماید. وجود این ایوانهای مجلل به ویژه ایوان آینه و قرار گرفتن حوض چند ضلعی در وسط صحن مطهر (با خصوصیات موجود در آن) زیبایی این مکان مقدس را چند برابر کرده است.
این صحن آز آثار (میزرا علی اصغر خان صدر اعظم) است که از سال ۱۲۹۵ هجری قمری تا سال ۱۳۰۳ بنای آن طول کشیده است.
● صحن عتیق «قدیم»
صحن عتیق «واقع در شمال روضه مبارکه» اولین صحنی است که در این بارگاه مبارکه بنا شده، این صحن را چهار ایوان زیبا فرا گرفته است. ایوانی با عظمت در جنوب که همان ایوان طلا (ورودی صحن به روضه مطهره) می‌باشد و ایوانی در شمال که ورودی فیضیه به صحن را تشکیل می‌دهد که ساختمان نقاره خانه روی آن بنا شده است و ایوانی در غرب که ورودی مسجد اعظم به صحن است و در شرق، ایوان ورودی صحن عتیق به صحن نو واقع است.
این صحن در عین کوچکی بخاطر ایوانهای آن از زیبایی خاصی برخوردار است. این صحن و ایوانهای اطراف آن را «شاه بیگی» دختر شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۲۵ هجری قمری بنا نمود. از سال ۱۳۷۷ نیز به دستور تولیت آستانه مقدسه تعمیرات اساسی در این صحن و مقابر اطراف شروع شده است که همچنان ادامه دارد و بزودی شاهد یکی از جلوه‌های هنر اسلامی و ترکیب هماهنگ در جهات مختلف صحن خواهیم بود.
● طرح توسعه حرم مطهر
از سال ۱۳۷۸ طرح توسعه حرم مطهر به عنوان یک طرح ملی مطرح شده است که بناست توسط وزارت مسکن ساخته و در اختیار آستانه مقدسه قرار گیرد. این طرح خصوصیات خاصی دارد که اجمالا دارای دو شبستان بزرگ و دو صحن و توابع دیگر است.
منبع:پایگاه اطلاع رسانی
منبع : روزنامه اعتماد
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست