روزنامه نگار تصادفی

سابقه آموزش مدون روزنامه نگاری در ایران به حدود ۴۳ سال پیش برمی گردد، در دو دهه نخست این دوره آموزشی، از هزار فارغ التحصیل روزنامه نگاری فقط ۰۶ نفر توانستند جذب روزنامه ها شوند، این آمار گویای این واقعیت ناخوشایند بود كه آموزش و شیوه گزینش دانشجو درست نبوده و به آنجا انجامید كه اغلب فارغ التحصیلان علوم ارتباطات كار كرد خبر را نمی شناختند و به مرور از دنیای حرفه ای روزنامه نگاری فاصله گرفتند.گرچه این آمار مربوط به ۰۱ سال پیش است و وضعیت فعلی كمی امیدوار كننده تر به نظر می رسد، اما هیچ كارشناسی دلایل دوری ۰۴۹ دانش آموخته روزنامه نگاری از مطبوعات را در طول دو دهه بررسی نكرد.این در حالیست كه نبود امنیت شغلی، دستمزدهای پایین و راه یافتن به دانشگاه بدون استعداد و ذوق نویسندگی از مهم ترین دلایل ناكامی روزنامه نگاران جوان است.اكنون سالانه حدود ۰۰۵ نفر وارد مراكز آموزشی و دانشكده های دولتی و غیردولتی می شوند، اما چرا تعادلی میان این فارغ التحصیلان و نیروهای شاغل در مطبوعات وجود ندارد؟در سال ۷۰۳۱خورشیدی نخستین دوره كوتاه مدت خبرنگاری و روزنامه نگاری در مدرسه فنی وزارت پست و تلگراف برگزار شد و سرانجام دوره های رسمی آموزش روزنامه نگاری در دانشگاه تهران از سال ۰۴۳۱ آغاز گردید.در حال حاضر نیز چهار دانشگاه و یك مؤسسه دولتی معتبر به نام مركز مطالعات و تحقیقات رسانه ها وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تربیت دانشجو در رشته ارتباطات و گرایش های آن می پردازند. دانشگاه علامه طباطبایی در دانشكده علوم اجتماعی خود از اوایل دهه چهل خورشیدی دست به تربیت خبرنگاران و روزنامه نگاران جوان زد و قریب به یك سال است كه به تفكیك رشته ارتباطات از علوم اجتماعی پرداخته و به عنوان رشته ای مستقل به علوم ارتباطات و گرایش های مرتبط می نگرد.
دانشگاه تهران نیز همچون دانشگاه علامه طباطبایی رشته ارتباطات را از بدو پیدایش زیرمجموعه ای از علوم اجتماعی تصور كرد و به تربیت دانشجویانی پرداخت كه به طور جداگانه ای مباحث مربوط به علوم ارتباطات را فرا نمی گرفتند. دانشگاه تهران در سال ۲۸۳۱ در یك اقدام شتابزده و نه چندان منطقی دست به حذف رشته ارتباطات و روزنامه نگاری زد و رشته ای تازه را با عنوان «پژوهش در رسانه ها» بنیان نهاد. دانشگاه تهران با این توجیه كه علوم ارتباطات نیاز امروز جامعه نیست دست به این كار زد. دانشگاه آزاد اسلامی نیز با كپی برداری از این دو دانشكده پیشگام همچنان به تربیت بی سر و صدای دانشجوی ارتباطات می پردازد.این در حالیست كه از اواسط دهه ۰۷ خورشیدی دانشگاه جامع علمی – كاربردی با گشایش دانشكده خبر وابسته به خبرگزاری رسمی ایران «ایرنا» فصل نوینی را در تربیت روزنامه نگاران جوان كشور گشود. دانشكده خبر با پذیرش ۵۷ درصدی دانشجویان شاغل در رسانه ها به ارتقای توان تئوریك نیروهای شاغل كمك كرد.
به این چهار دانشگاه و یك موسسه باید دانشكده صدا و سیما و دانشگاه امام صادق را نیز اضافه كنیم كه هریك به نوعی به تربیت دانشجوی ارتباطات می پردازند. در واقع به جرات می توان ادعا كرد كه تا امروز اغلب فارغ التحصیلان رشته ارتباطات قبل از شروع به كار بازنشسته شده اند و تعداد كمی از آنان به خاطر خلاقیت، پشتكار و رابطه، كار در رسانه ها، بویژه رسانه های مكتوب را به عنوان شغل پذیرفته اند.
تحریریه هایی بدون روزنامه نگار
متخصص در مطبوعات و آموزش روزنامه نگاری در ایران، تحقیقی در سال ۲۷۳۱ از سوی مركز مطالعات و تحقیقات رسانه ها انجام شد كه نشان می داد فقط ۶/۱ درصد روزنامه نگاران ایران دارای مدرك تحصیلی دانشگاهی در رشته روزنامه نگاری هستند. همچنین ۲۱ درصد مجموع روزنامه نگاران ایران دوره های آموزش كوتاه مدت روزنامه نگاری را در موسسه های دولتی یا مطبوعاتی گذرانده اند. پس از این تحقیق بود كه دوره های كوتاه مدت آموزش روزنامه نگاری در برخی بخش ها از جمله مركز مطالعات و تحقیقات رسانه ها شكل گرفت، با برپایی این مراكز حضور روزنامه نگاران آموزش دیده بنابر آمار موجود از ۶/۱ در سال ۲۷ به ۴/۹۲ در سال۹۷رسید. این روند همچنان سیر صعودی داشت، چنانچه به نقل از یك كارشناس مركز آموزش رسانه ها در حال حاضر حدود۰۵ درصد از روزنامه نگاران روزنامه ها از آموزش تخصصی بهره مند هستند. اما هیچ روزنامه نگاری عنوان نكرد كه با گذراندن این دوره ها به ارتقای شغلی در موسسه یا مطبوعه خود دست یافته است.با وجود حجم بالای دانشجویان رشته علوم ارتباطات كه پس از چهار سال فارغ التحصیل و آماده كار هستند، محیط مطبوعات پر است از كارشناسان و مهندسان الكترونیك، مكانیك، مدیریت، كشاورزی، محیط زیست و مامایی و… كه گرچه برخی از آنان در این عرصه موفق عمل كرده اند، اما از دانش آكادمیك این رشته بی بهره بوده اند.
دانشگاه و رسانه با هم بیگانه اند
نظام دانشگاهی به گونه ای برنامه ریزی شده كه رابطه دوستانه و تعاملی، بین دانشگاه و مطبوعات در ایران وجود ندارد و ارتباط میان مراكز خبری و دانشگاه منطقی نیست.وحید عقیلی روزنامه نگار و مدرس ارتباطات معتقد است كه باید در جذب دانشجوی علوم ارتباطات تجدید نظر شده و در این بخش مانند رشته های هنری با دانشجو مصاحبه شود. وی درباره نظام آموزشی روزنامه نگاری در ایالات متحده آمریكا، انگلیس و فرانسه گفت: روزنامه نگاران آمریكایی از سیستم دانشگاهی به كار خبر وارد می شوند، روزنامه نگاری در انگلیس نیز تجربی و فنی است در حالی كه در فرانسه تلفیقی از تئوری و تجربه در تربیت روزنامه نگاران نقش دارد.این استاد دانشگاه علامه طباطبایی در توضیح این مطلب گفت: شركت در رشته روزنامه نگاری در دانشگاه های فرانسه برای همه آزاد است، اما دانشگاه ها پس از یك سال با برگزاری آزمون تنها ۰۲ درصد افراد را گزینش می كنند و بقیه كنار گذاشته می شوند.این در حالیست كه در ایران ورود به دانشگاه ها بسیار سخت و خروج از آن به آسانی صورت می گیرد.اعظم راودراد، مدیر گروه علوم ارتباطات دانشگاه تهران با بیان این مطلب معتقد است باید رابطه بین رسانه و دانشگاه به گونه ای باشد كه دانشجوی ارتباطات، مباحث تئوریك و عملی ارتباطات را توامان در كلاس هایی با جمعیت اندك و در رابطه ای متقابل با سازمان های رسانه ای نظیر مطبوعات و سایر نهادهای ارتباطی فراگیرد.به گفته وی، دانشگاه و رسانه ها باید با همكاری متقابل و در آموزشی منظم فارغ التحصیل داشته باشند.
گزینش غیر منطقی دانشجو
در نخستین سال های گزینش دانشجوی روزنامه نگاری، علاقه، سلیقه و شم او مورد ارزیابی قرار می گرفت این گروه از فارغ التحصیلان بسیار راحت به مطبوعات راه پیدا كردند، اما اكنون بیشتر دانشجویان بدون آنكه استعدادی داشته باشند، دانشجوی روزنامه نگاری می شوند و پس از آن مدعی روزنامه نگاری!«كاظم معتمد نژاد» استاد برجسته علوم ارتباطات با انتقاد از این روش گزینش دانشجوی روزنامه نگاری می گوید: «برای این رشته نیز مانند نقاشی و موسیقی باید ذوق وجود داشته باشد. پس یك آزمون ویژه ضروری است. این آزمون جداگانه باید استعداد نویسندگی، شم خبری، كنجكاوی اجتماعی، تحمل رنج و مشقت این حرفه را كه زمان نمی شناسد، در بر گیرد، روزنامه نگاری ساعت كار مشخص ندارد. ممكن است شبانه روزی باشد یا روزهای تعطیل و در شرایط سخت جنگ.»اگرچه واحد كارآموزی روزنامه نگاری و كارگاه در دانشكده های علامه طباطبایی و تهران وجود دارد، اما به طور عملی دانشجویان در مطبوعات یا رسانه ها به كارآموزی مشغول نمی شوند.نعیم بدیعی، استاد دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در این خصوص معتقد است: كلاس درس تنها نیاز دانشجوی روزنامه نگاری نیست، برای آموزش او به نشریه دانشجویی و محیط حرفه ای مناسب كار آموزی مانند تحریریه یك روزنامه واقعی هم احتیاج است.نویسنده كتاب «روزنامه نگاری نوین» در این باره توضیح می دهد: زمانی كه برنامه درسی تهیه می شد، كارآموزی به دلیل مشكلاتی كه در محیط های حرفه ای ما وجود دارد و روزنامه ها به كسی اجازه وارد شدن به تحریریه را نمی دهند، در برنامه قرار نگرفت. رسانه، سال پنجم، شماره ۴، صفحه ۷ بسیاری از دانشجویان سال آخر رشته روزنامه نگاری، حتی نمی توانند از نزدیك یك موسسه مطبوعاتی را ببینند. چه رسد به كار در آن.
فقر روزنامه نگار متخصص
در هیچ یك از موسسه ها و دانشكده های روزنامه نگاری جز دانشكده خبر دروس و واحدهای تخصصی علاوه بر دروس روزنامه نگاری تدریس نمی شود و از زمینه های تخصصی كار مانند روزنامه نگاری اقتصادی، ورزشی، سیاسی و اجتماعی خبری نیست.
نعیم بدیعی با انتقاد از عدم ارایه دروس تخصصی در دانشكده های علوم ارتباطات بویژه روزنامه نگاری می گوید: «روزنامه نگاری كه می خواهد با یك پزشك یا اقتصاددان مصاحبه كند باید دست كم یك مقدار اطلاعات در آن زمینه داشته باشد. مسأله فقط این نیست كه شما بتوانید خوب تیتر بزنید یا مصاحبه كنید. بحث محتوا هم اهمیت دارد.»به تعبیر اكبر قاضی زاده، روزنامه نگار و مدرس دانشگاه «ما تحریریه هایی داریم كه از این سر تا آن سر فقط ۵۱ تا ۰۲ نفر مشغول به خبرگزاری هستند. ما روزنامه هایی داریم كه در صفحه اجتماعی لیبرال، در صفحه اقتصادی سوسیالیست، در صفحه سیاسی رادیكال و در صفحه هنری مبلغ سرمایه داری هستند. ما روزنامه نگارانی داریم كه بدون گذر از دورة دشوار «سربازی» در روزنامه نگاری به «سرداری» رسیده اند.

منبع : روزنامه کیهان