او از کسل شدن خواننده وحشت داشت

روز ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۷ دومین سالی است كه در سراسر انگلستان و ایرلند، روز ملی رولد دال برگزار می‌شود، لذا به این بهانه به بخشی از زندگینامه و جهان داستانی این نویسنده پرآوازه كودكان دنیا می‌پردازیم.
رولد دال در كتاب «پسر» می‌گوید: «زندگی یك نویسنده در مقایسه با زندگی یك كارمند، جهنم كامل است ( او بعد از دبیرستان به دانشگاه نرفت و در یك شركت مشغول كار شد).
نویسنده باید خودش، خودش را وادار به كار كند. باید خودش وقت كارش را مشخص كند و اگر پشت میزش ننشیند، هیچ‌كس نیست كه او را سرزنش كند. اگر او نویسنده داستان‌های علمی تخیلی باشد، همیشه در دنیایی از ترس زندگی می‌كند. هر روز جدید ایده‌های جدید می‌طلبد و او هیچ‌وقت مطمئن نیست كه بتواند از پس آن برآید.
دو ساعت نوشتن، شیره نویسنده داستان‌های تخیلی را می‌كشد. در این دو ساعت كار، او كیلومترها دور می‌شود، به جای دیگری می‌رود، به مكانی متفاوت و با مردمی متفاوت و برگشتن به محیطی طبیعی احتیاج به تلاشی فوق‌العاده دارد، تقریبا مثل یك شوك... آدم باید احمق باشد كه نویسنده شود. تنها پاداش او آزادی مطلق است. او اربابی جز روح خودش ندارد و من مطمئن هستم كه فقط برای همین است كه او می‌نویسد».
امروزه كمتر كسی است كه با نام رولد دال نویسنده انگلیسی نروژی‌الاصل آشنا نباشد. دیدن نام رولد دال روی كتاب كافی است تا خواننده به انتظار رویارویی با اثر خلاق دیگری بنشیند و بدون شك هرگز ناامید نخواهد شد.
رولد دال یكی از بحث‌برانگیزترین نویسندگان عصر حاضر به‌شمار می‌رود. منتقدان با القاب ضد و نقیضی از او یاد می‌كنند: نابغه، تابوشكن و حتی آنارشیست.
رولد دال اولین داستان‌‌هایش را برای سرگرمی كودكانش می‌نوشت كه بیشتر كتاب‌هایش را به آنها تقدیم كرده است. او در مصاحبه‌ای گفته است: «من هر شب، هنگام خواب برای كودكانم قصه می‌گفتم كه چیزی حدود ۵۰۰۰ قصه می‌شود». كه البته برخی از این داستان‌ها را به صورت كتاب منتشر كرد.
او در سال ۱۹۹۰ در سن ۷۴ سالگی درگذشت . او را در میسندن كه ۳۰ سال از عمرش را در آن جا گذرانده بود به خاك سپردند اما با آنكه سال‌ها از مرگ این نویسنده نابغه و نامدار كودكان می‌گذرد، اكثر آثارش به ویژه: ماتیلدا- چارلی و كارخانه شكلات‌سازی – چارلی و آسانسور بزرگ شیشه‌ای – جادوگرها- جیمز و هلوی غول‌پیكر- داروی شگفت‌انگیز جورج – غول بزرگ مهربان – بدجنس‌ها- انگشت جادویی – تشپ كال – تمساح غول پیكر- من و زرافه و پلی - راز موتوسیكلت من ( خاطره‌های رولد دال)- پسر- سفر تك‌نفره – و... از شهرت و محبوبیت بسیاری برخوردار است و از روی برخی آثارش فیلم و كارتون ساخته شده است.
او در سال ۲۰۰۰ از طرف كودكان سراسر جهان به عنوان «بهترین نویسنده قرن كودكان» انتخاب شد.
در ۱۳ سپتامبر۲۰۰۶، اولین روز ملی رولد دال در سراسر انگلستان برگزار شد. در این روز، تمام طرفداران این نویسنده پرآوازه لباس‌های زرد پوشیدند كه رنگ مورد علاقه رولد دال بود و به زبان «گوب بلوفانك» حرف زدند كه قهرمان‌های رمان چارلی و كارخانه شكلات‌سازی به آن زبان حرف می‌زدند. بسیاری از طرفدارانش با قطار به میسندن رفتند تا بر سر مزار این نویسنده نامدار ادای احترام كنند.
● ویژگی آثار رولد دال
رولد دال یكی از بحث‌برانگیزترین نویسندگان كودك و نوجوان دنیاست كه نقدهای بسیار تندی علیه آثار او نوشته شده است. منتقدان و بزرگسالان مخالف آثار این نویسنده معتقدند: داستان‌های او بسیار ناخوشایند و تركیبی از اغراق و خشونت است. دیدگاهش آزاردهنده است و در كتاب‌هایش مرگ‌های فجیع، عناصر سادیسمی و فرجام‌های بی‌رحمانه و خشونت‌آمیز وجود دارد ( مثل مرگ دو عمه بداخلاق و غرغرو در كتاب جیمز و هلوی غول‌پیكر). بعضی از شخصیت‌های داستان‌هایش كلمات زشت و ركیك به كار می‌برند و صداهای زننده از خود در می‌آورند. (چیزی كه برای كودكان بسیار جذاب است). داستان‌هایش عجیب و غریب و پر از بدبینی و جنبه‌های سیاه است. با آنكه این داستان‌ها پیرنگ‌های طنزآمیز دارد و سرشار از شوخ‌طبعی است، با این حال همیشه با خواندن آنها احساس می‌كنیم كه اهریمن جایی در گوشه و كنار به كمین نشسته است. او در داستان‌هایش با كودكان علیه بزرگ‌ترها همدست می‌شود و از شخصیت‌های شریر داستان كه اغلب بزرگ‌ترها هستند انتقام سختی می‌گیرد.
سال‌ها كتابداران مدارس كتاب‌های دال را تحریم كردند و اجازه ندادند كه وارد كتابخانه‌های مدارس شود اما كودكان شیفته كتاب‌های او بودند و در نهایت به عنوان محبوب‌ترین نویسنده قرن كودكان انتخابش كردند. امروزه او یكی از پرطرفدارترین نویسندگان جهان است كه آثارش به اكثر زبان‌های دنیا ترجمه شده است. او یكی از معدود نویسندگانی است كه در بسیاری از نظرسنجی‌ها در مورد محبوب‌ترین نویسنده و محبوب‌ترین كتاب، نامش در صدر فهرست كتاب‌های كودكان و نوجوانان قرار دارد.
اگر از یك زاویه به برخی از داستان‌های این نویسنده نگاه كنیم مثلا «ماتیلدا»، متوجه می‌شویم كه با یك داستان فانتزی دیكنزی روبه‌رو هستیم. در واقع بسیاری از آثار دال افسانه پریانی است كه صورت ظاهرش تغییر كرده، اما تمام عناصر پریان چون جادو، خشونت شدید، عذاب و كیفر و پیروزی خیر بر شر را داراست.
اما اگر از زاویه دیگر نگاه كنیم، داستان به هیچ وجه یك فانتزی محض نیست. در آثارش عنصر طنز بسیار قوی است. تركیب واقع‌گرایی و طنز با ساختار عمیق افسانه پریان شاید عجیب و غیرعادی به نظر برسد اما چنین كاری بی‌سابقه نیست و استفاده از چنین تركیبی به دیكنز برمی‌گردد. او اولین كسی بود كه به طور مفصل به چنین كاری دست زد و تاثیر عمیقی برجای گذاشت. اما دیكنز در مقایسه با دال اولین و برجسته‌ترین نویسنده واقع‌گرای انگلیسی بود كه عناصر جادویی و یا علمی تخیلی را وارد رمان‌هایش نكرد. او گاهی فساد بشریت را شرح می‌داد و به باد استهزا می‌گرفت و از طرح‌ها و شخصیت‌های افسانه پریان به طور گسترده استفاده می‌كرد. در واقع دیكنز نویسنده محبوب و به تعبیری مرشد دال بود. او تنها نویسنده‌ای است كه نامش دو بار در فهرست كتاب‌های ماتیلدا به چشم می‌خورد. این طور به نظر می‌آید كه ماتیلدا از نظر عادت كتابخوانی بسیار شبیه خود دال است كه بنا به ادعای خودش تا قبل از ۱۰ سالگی در بین تمام آثار ادبی كلاسیك نویسندگان غربی، تمام آثار دیكنز را خوانده است.
به هر حال مهم‌ترین پیوند بین داستان ماتیلدا و چندین اثر دیكنز، درونمایه آنهاست. گرچه دیكنز داستان‌هایی درباره كودكان عجیب و غریب روایت نمی‌كرد اما بعضی از رمان‌های مشهور او چون اولیور توییست و دیوید كاپرفیلد و آرزوهای بزرگ در باره كودكان حساس و بسیار باهوشی هستند كه مورد بی‌مهری و غضب قرار گرفته‌اند و در نهایت از آنها اعاده حیثیت شده است.
در بیشتر كتاب‌های دال، با آن كه طنز گزنده آن اصولا علیه بزرگسالان هدایت شده اما همیشه خصوصیات مثبتی از والدین هم به چشم می‌خورد.
اما دال بر خلاف دیكنز، نه تنها تجربه تلخی از دوران كودكی خود ندارد بلكه تاریخچه كودكی‌اش پر است از تحسین پدر و مادر و شكرگزاری به خاطر زندگی در خانواده‌ای خوشبخت. از این رو شخصیت منفی والدین در ماتیلدا نمی‌تواند بیانگر تجارب دوران كودكی این نویسنده باشد.
ویژگی‌های دیگر سبك رولد دال از این قرارند:
- كتاب‌های او در زمره آثار ماجراجویی قرار می‌گیرد كه جزو پرطرفدارترین ژانر این گروه سنی است.
- نثر او بدون حشو و زواید است.
- پیرنگ داستان‌هایش ضرب آهنگ سریع دارد.
- داستان‌هایش به ندرت توصیفات طولانی و خسته‌كننده دارد.
ـ نوع شخصیت‌ها به آسانی قابل تشخیص هستند و ویژگی‌هایشان را با رفتارها و ظاهر و عمل بسیار صریح و به دور از هر ابهام بیان می‌كنند.
ـ ‌اندازه فصل‌های داستان‌هایش مناسب است و لحن راوی مطابق با سن و وضعیت كودك است و لحن یك قصه‌گوی زمان خواب را داراست.
ـ گفت‌وگوهای زیادی در داستان‌هایش وجود دارد كه براساس توانایی خواندن كودك تنظیم شده است.
ـ خواننده نوجوان در داستان‌های این نویسنده سردرگم و گیج نمی‌شود.
ـ می‌تواند فوری نظر خواننده را جلب كند. خواننده نیازی ندارد مدتی صبر كند تا وارد داستان شود.
ـ دنیای داستان‌هایش كودك محور است. در بسیاری از كتاب‌هایش كودكان بسیار استقلال دارند. به آنها اجازه داده می‌شود بیرون بروند و بدون دخالت بزرگ‌ترها با خیال راحت ماجراجویی كنند و به ترس‌ها و خیالاتشان میدان بدهند.
ـ در جهان داستانی‌اش بچه‌ها كاردان و جسور هستند و زمانی كه بزرگ‌ترها اغلب رفتار بدی دارند، آنها كارهای خوب انجام می‌دهند.
ـ در كتاب‌هایش طرف كودكان را می‌گیرد و نه بزرگسالان را. در بعضی از كتاب‌هایش در مورد بزرگ‌ترها رفتار و حالت خشونت‌آمیز دارد.
ـ با آنكه كتاب‌هایش جنبه آموزشی دارند اما جنبه‌های لذت بخشی شان در اولویت قرار دارد.
به هر حال رمان‌ها عمدتا برای جذب مخاطب كودك نوشته می‌شود و نه بزرگسالانی كه كودكان را زیر نظر دارند.
- او استعداد ذاتی و خارق‌العاده‌ای در قصه‌گویی دارد. كودكان با خاندن داستان‌های فانتزی و زیبای او می‌خندند و لذت می‌برند.
( به هر حال نیازی نداریم توجه كودكان را به چنین كتاب‌هایی جلب كنیم، چون خودشان به سراغ این‌گونه كتاب‌ها خواهند رفت).
- او با شامه تیز خود پی برد كه چه موضوعاتی برای كودكان از جذابیت و كشش زیادی برخوردار است. با ذوق و سلیقه و خواسته‌های كودكان كنار می‌آمد و در طول دوران نویسندگی‌اش كوشید تا آثاری خلق كند كه باعث شادی و سرگرمی آنها شود.
- برای خلق فانتزی‌های كودكانه دیدی طنزآمیز داشت و به خوبی می‌دانست كه با فانتزی‌های عجیب و غیرعادی‌اش تا كجا پیش برود.
- لحنی كه در آثارش به كار می‌گیرد، طنزآمیز و اغلب در خور موضوع و شخصیت‌های داستان‌هایش است. لحنش صمیمانه و لحن یك قصه‌گوی بزرگسال است كه می‌داند چگونه خوانندگانش را سرگرم سازد و فریادهای هیجان‌زده و تحسین‌آمیز شنوندگانش را بلند كند، شنوندگانی كه با چشمان از حدقه درآمده در كنار او می‌نشینند تا به حرف‌هایش گوش دهند و این رمز موفقیت اوست و اتفاقا همین موضوع سبب می‌شود تا كتاب‌هایش را برای بلندخوانی پیشنهاد كنند اما او در همان حال به خوبی می‌داند كه همین كودكان هیجان زده را چگونه سرجایشان بنشاند.
- او از جمله نویسندگانی است كه برای دستیابی به سبك ویژه خود مدام با كلمات سرو كله زده و بنا به گفته خودش نوشته‌هایش عاری از جمله‌های كلیشه‌ای و توصیفات زاید است. او از واژه‌ها به طور موجز استفاده می‌كرد و با آمیزه‌ای از شور و شوق و نكته‌سنجی آنها را به كار می‌گرفت و همین رنگ و بویی به آثارش می‌دهد كه به ندرت در كتاب‌های كودكان می‌توان یافت.
بدون تردید، رولد دال از جمله نویسندگانی است كه مشكل می‌توان او را در طبقه یا گروه خاصی قرار داد. نه فقط به این دلیل كه برای تمام گروه سنی، از كودك گرفته تا بزرگسال، می‌نویسد بلكه به این علت كه آثارش سرشار از تخیلی ناب و قوی است كه برای خوانندگان، به خصوص نوجوانان، جذاب و پركشش است.
این نویسنده در كتابخوان كردن كودكان سهم بسزایی در ادبیات كودك داشته است (این تجربه در كشور خودمان هم صادق است) و برای كسانی كه می‌خواهند كودكان را به كتابخوانی تشویق كنند یك راه وجود دارد: برای كتابخوان كردن بچه‌ها، آنها را نصیحت نكنید، سرگرمشان كنید. نویسنده محبوب و مورد علاقه كودكان حكم یك پتوی گرم و نرم را برای آنها دارد.
رولد دال در مصاحبه‌ای گفته است: «مهم‌ترین اصلی كه در سراسر كتاب مرا مقید می‌سازد، وحشت از كسل شدن خواننده است. همیشه احساس می‌كنم كه باید هر طور شده خواننده را نگه دارم. از همان صفحات اول مسحورش كنم و تا آخرین صفحه رهایش نكنم. اگر كتاب‌های من بتواند كودكان را كتابخوان كند، در این صورت احساس می‌كنم كه وظیفه‌ام را به نحو احسن انجام داده‌ام».

منبع : روزنامه تهران امروز