بازگشت سلول‌های بنیادی

بعد از تصمیم جدید دولت اوباما یک شرکت فعال در زمینه بیوتکنولوژی اعلام کرد تا تابستان ۲۰۰۹ اولین آزمون‌های عملی خود را در مورد استفاده از سلول‌های بنیادی جنین در درمان آسیب‌های نخاع آغاز خواهد کرد...
این شرکت موفق شد مجوزهای مربوطه را از سازمان غذا و داروی امریکا دریافت کند تا این تحقیق را روی ۸ تا ۱۰ بیمار مبتلا به فلج انجام دهد.
● سلول بنیادی چیست؟
سلول بنیادی نوعی سلول‌ است که تقریبا در بدن تمام جانداران پرسلولی یافت می‌شود. مشخصه این سلول‌ها توانایی آنها در تکثیر به شیوه میتوز و از همه مهم‌تر توانایی آنها در تبدیل شدن به انواع مختلف سلول‌هاست. اولین بار واژه سلول بنیادی در سال ۱۹۰۸ توسط دانشمند روس، الکساندر ماکسیموف به کار رفت. وی در یک کنگره هماتولوژی از سلول‌هایی اسم برد که پایه ایجاد انواع سلول‌های خونی هستند. با این وجود اطلاعات امروزی در مورد سلول‌های بنیادی مدیون فعالیت‌ها و تحقیقات دو دانشمند کانادایی، جیمز تیل و ارنست مک کلوک در دهه ۶۰ میلادی است.
سلول‌های بنیادی را می‌توان به دو نوع خاص دسته‌بندی کرد. نوع اول سلول‌های بنیادی جنینی هستند که قادرند به انواع مختلفی از سلول‌ها و بافت‌ها تبدیل شوند. نوع دوم سلول‌های بنیادی بالغین هستند که به عنوان سیستم ترمیم‌کننده بافت‌ها عمل می‌کنند و فقط به انواع خاصی از سلول‌ها تبدیل می‌شوند. قابلیت تبدیل به انواع سلول‌های مختلف، از روز اول مورد توجه دانشمندان قرار گرفت و البته موضوع مجادله هم بود.
● درمان با سلول‌های بنیادی
از اولین روزهای کشف سلول‌های بنیادی، استفاده از آنها در درمان بیماری‌ها مورد توجه قرار گرفت. به نظر می‌رسید که استفاده از سلول‌های بنیادی می‌تواند با استفاده از خاصیت تغییر ماهیت این سلول‌ها باعث ترمیم بافت‌های صدمه دیده شود. به ویژه اینکه به واسطه همین توانایی می‌توان این سلول‌ها را در محیط خارج از بدن تکثیر کرد. از حدود ۳۰ سال قبل، استفاده از سلول‌های مغز استخوان - و در این اواخر سلول‌های بند ناف– برای درمان بدخیمی‌های خونی مانند لوکمی‌ها به کار رفته که بعضا با نتایج خوبی نیز همراه بوده است. در سا‌ل‌های اخیر توجه بیشتری به استفاده از این سلول‌ها در درمان سایر بیماری‌ها شده است. سکته‌های قلبی، انواع سرطان‌ها، بیماری قند، ریزش مو، آسیب‌های نخاعی و ام‌اس نمونه‌ای از بیماری‌هایی هستند که امید می‌رود استفاده از سلول‌های بنیادی در آنها با نتایج مثبتی همراه باشد. با این وجود اکثر این درمان‌ها هنوز در مرحله آزمایش بوده و با هزینه بالایی همراه هستند. از سال ۲۰۰۳ تحقیقاتی برای استفاده از سلول‌های بنیادی شبکیه در درمان بعضی از نابینایی‌ها به کار رفت. نتایج این تحقیقات به موفقیت‌هایی در سال ۲۰۰۵ منجر شد. در بخش ساسکس انگلستان در بیمارستان کویین ویرجینیا بیش از ۴۰ بیمار با استفاده از این روش بینایی خود را باز یافتند.
● اخلاق و قانون
بررسی سلول‌های بنیادی، به ویژه از نوع جنینی، در تمام جهان از نظر قانونی و اخلاقی مورد بحث بوده است. این مساله به ویژه در مورد سلول‌های بنیادی جنینی چشم‌گیرتر است. نگرانی از انجام پروژه‌های شبیه‌سازی انسان و همچنین لزوم تخریب بافت جنین برای به دست آوردن این سلول‌ها باعث شده است تا افراد و سازمان‌های مختلفی در مقابل این مساله موضع‌گیری کنند. آن‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، شدیدترین واکنش‌ها از سوی کلیسای کاتولیک بود. در سال ۲۰۰۱، واتیکان تاکید کرد که هر گونه تحقیق روی سلول‌های بنیادی به دست آمده از جنین انسان را از نظر اخلاقی غیرقابل قبول می‌داند، حتی هنگامی ‌که در سال ۲۰۰۵، دانشمندان موفق شدند بدون تخریب بافت جنین، سلول‌های بنیادی جنینی به دست آورند نیز واتیکان روی خوشی به این پیشرفت نشان نداد و اسقف الیو سگرسیا، نماینده واتیکان، این پیشرفت را بی‌ارزش و کل تحقیقات را از پایه غیرقابل توجیه دانست.
● کلینتون، بوش و اوباما
ایالت متحده نیز مانند سایر کشورها، فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرد. در سال ۱۹۹۳ بیل کلینتون طی دستوری به موسسه ملی سلامت، بودجه‌ای را برای استفاده در تحقیقات مربوط به سلول‌های بنیادی در نظر گرفت. در سال ۱۹۹۵، کنگره آمریکا قانونی را تصویب کرد که براساس آن، هرگونه ایجاد یا تخریب جنین انسان در طی این پروژه‌ها غیرقانونی در نظر گرفته می‌شد و عملا با تصویب این قانون، فعالیت روی سلول‌های بنیادی جنینی به بن‌بست خورد. گر چه در دوران کلینتون، موسسه ملی سلامت آمریکا موفق شد با چند استدلال، به فعالیت‌های خود در این زمینه ادامه دهد ولی با روی کار آمودن بوش، عملا هر گونه تحقیقاتی در این زمینه تا مدت‌ها متوقف گردید.
اکنون با روی کار آمدن اوباما، به نظر می‌رسد وی قصد دارد شعار «تغییر» خود را – جز در مسایل سیاسی – در سایر جنبه‌ها به منصه ظهور بگذارد. وی در اولین قدم، ممنوعیت استفاده از بودجه دولتی در این‌گونه تحقیقات را حذف کرد.
● اولین آزمون در آمریکا
اینک پس از مدت‌ها، تحقیقات با استفاده از سلول‌های بنیادی جنین در آمریکا با استفاده از بودجه دولتی آغاز گردیده است. گرچه در این مرحله، تنها نکته مورد بررسی، بی‌خطر بودن استفاده از این روش است ولی پزشکان امیدوارند که نتایج درمانی نیز در این بیماران دیده شود. آسیب نخاعی، هدف مناسب برای این پروژه به حساب می‌آید. از آنجا که سلول‌های عصب قادر به تکثیر نیستند، عملا این گونه آسیب‌ها، دایمی ‌محسوب می‌شوند و استفاده از سلول‌های بنیادی را شاید بتوان تنها امید این بیماران دانست.
دکتر اوکارما، مدیر شرکت گرون – که مجری این پروژه است – اعلام کرد که این درمان، با تزریق سلول‌ها در محل آسیب نخاعی بیماران و در فاصله دو هفته از آسیب آنها صورت می‌گیرد. گرچه تا کنون این‌گونه درمان در کشورهای زیادی به کار گرفته شده، این اولین بار است که از سلول‌های بنیادی جنینی برای این روش استفاده می‌شود. بیماران برای یک‌سال از نظر هرگونه تغییر مورد پیگیری قرار می‌گیرند.
با این وجود دکتر اوکارما قصد ندارد جامعه زیاد نسبت به این پروژه خوش بین باشد: «انتظار نداریم بیماران فردای روز درمان راه بروند...ما به دنبال سطحی از پیشرفت هستیم تا بتوان با آن کیفیت زندگی بیماران را تغییر داد.»
● در کره جنوبی
در سال ۲۰۰۴، محققان کره‌ای ادعا کردند که با تزریق سلول‌های بنیادی به دست آمده از بند ناف، به نتایج قابل توجهی رسیده‌اند. در این پروژه زنی که به مدت ۱۹ سال به علت آسیب نخاعی توانایی راه رفتن نداشت تحت عمل قرار گرفت و توانایی قابل‌توجهی در حرکات عضلات خود به دست آورد و در تصاویر سی‌تی‌اسکن و ام.آر.آی هم بازسازی بافت نخاعی به چشم می‌خورد.
● در چین
به دلیل سیاست‌های خاص دولت چین درباره تحقیقات سلول بنیادی، این‌گونه تحقیقات در چین رواج بسیاری یافته است و گزارش‌های متعددی نیز از سوی دانشمندان چینی در مورد درمان بیماران آسیب نخاعی، پارکینسون و ام‌اس به جهان منتشر شده است.
با این وجود جهان همواره به این آمار چینی‌ها با دیده شک و تردید نگریسته است. با این حال اخبار این پیشرفت‌ها چنان قابل توجه بوده که بیماران زیادی را از سرتاسر جهان به چین کشانده است.
در سایت رسمی ‌تحقیقات سلول بنیادی چین، نام بیماران زیادی با انواع بیماری‌ها چون ام.اس، آلزایمر و پارکینسون به چشم می‌خورد و فیلم‌هایی نیز از وضعیت قبل و بعد درمان آنها قابل مشاهده است.

دکتر روزبه بخیت

منبع : روزنامه سلامت