استراتژی بازدارنده حزب‌الله در جنگ بیروت

سناریوی‌های متعددی از آغاز جنگ در بیروت و پشت پرده‌های آن نقل کرده‌اند. برخی آن را ورود ناخواسته طرف‌ها و به ویژه حزب‌الله به جنگ می‌دانند و برخی دیگر آن را حساب شده می‌بینند، اما همه این سناریوها در یک نقطه مشترکند و آن «‌وادار ساختن حزب‌الله به جنگ است‌» تا با ورود مقاومت به جنگ داخلی، پرونده‌اش را به طور کامل ببندند.
بر پایه اطلاعات دقیق و موثق، یکی از سناریوها، سناریویی است که بنا بر آن، «‌فرماندهی حزب‌الله لبنان در ضاحیه جنوبی بیروت‌» به محاصره درمی‌آمد و نظام و ساختار این نیرو به طور کامل از بین می‌رفت:
در آستانه شصتمین سالگرد تشکیل اسرائیل و برای یک «‌اقدام بزرگ زلزله‌وار‌» در خاورمیانه و تلافی شکست جنگ سی و سه روزه، دو سناریو پس از ترور حاج عماد مغنیه «‌حاج رضوان‌» علیه حزب‌الله تدارک دیده می‌شود. در سناریوی نخست، ترور سید حسن نصرالله (در ششم اردیبهشت) طراحی می‌شود که همکاری امنیتی یک مجموعه لبنانی با طرف اسرائیلی را در پی داشته است. این طرح تنها چند روز پیش از اجرا توسط شبکه امنیتی حزب‌الله، لو می‌رود.
منابع اسرائیلی، زمان لغو این عملیات را تنها پنج روز پیش از اجرا اعلام کرده‌اند. شبکه اطلاعات و امنیت حزب‌الله «‌عوامل لبنانی شرکت کننده‌» در این عملیات را شناسایی می‌کنند و همین امر، موجب کشف و شناسایی برنامه دوم علیه حزب‌الله می‌شود. حزب‌الله لبنان نتایج تحقیقاتش را به نیروهای هم‌پیمانش اعلام می‌کند و هماهنگی لازم برای رویارویی با طرح دوم نیز آغاز می‌شود.
اکنون حزب‌الله دانسته که لبنان در آستانه یک جنگ فراگیر است.
بخشنامه و مصوبه دولت لبنان برای مخالفت قانونی با شبکه مخابراتی مقاومت اسلامی «‌حزب‌الله‌» و برکناری «‌سرتیپ وفیق شقیر‌» از ریاست امنیت فرودگاه که از نیروهای مورد اعتماد حزب‌الله است، اعلام می‌شود. بر پایه این مصوبه، همه افرادی که به هر شکلی در راه‌اندازی و به‌کارگیری سیستم مستقل مخابراتی حزب‌الله دست داشته‌اند، تحت عنوان اخلال به نظام دولت و مصالح عمومی مورد پیگرد قوه قضائیه قرار می‌گیرند. پیگیری اتهام دخالت حزب‌الله در فرودگاه بین المللی رفیق حریری بیروت نیز در دستور کار دولت لبنان قرار می‌گیرد و به این ترتیب، حزب‌الله رسما به عنوان یک متهم در برابر نهادهای قانونی لبنان خواهد بود.
بنابراین، از پیش روشن است که این اقدامات، منجر به واکنش حزب‌الله خواهد شد، زیرا یکی از سه استوانه‌های اصلی ساختار نظام مقاومت اسلامی در لبنان را از دست خواهد داد.
ولید جنبلاط، عضو برجسته مخالفان حزب‌الله، آغازگر جنگ تبلیغاتی «‌اعلام مصوبه دولت‌» درباره نظام مخابراتی ـ ارتباطی حزب‌الله و موضوع فرودگاه بیروت است. زمانی این کار انجام می‌شود که لبنان در آستانه یک اعتصاب سراسری است. اعتصاب آغاز و همزمان مصوبه دولت از سوی «‌وزیر تبلیغات یا همان سخنگوی دولت لبنان‌»، یعنی غازی عریضی، اعلام می‌شود.
در این روز، برخی از نیروهای شبه نظامی وابسته به جناح ۱۴ مارس (نیروهای المستقبل وابسته به سعد حریری) به سوی اعتصاب‌کنندگان در خیابان‌ها تیر‌اندازی می‌کنند و تعدادی مجروح می‌شوند.
همزمان با این تحولات، حزب‌الله لبنان در اطلاعیه‌ای از کنفرانس مطبوعاتی سید حسن نصرالله، ‌دبیر کل حزب‌الله‌، خبر می‌دهد.
سید حسن نصرالله، عصر روز پنجشنبه (هفته گذشته)، مواضع حزب‌الله را در برابر اقدامات دولت بیان کرده و اعلام می‌دارد، «‌پیگرد عوامل اجرایی شبکه مخابراتی حزب‌الله و آسیب رساندن به این سیستم ارتباطی به منزله جنگ علیه مقاومت اسلامی لبنان است و از این لحظه به بعد، حزب‌الله در برابر هر اقدامی، متناسب با آن واکنش نشان می‌دهد‌».
کمتر از نیم ساعت پس از پایان سخنان سید حسن نصرالله، درگیری‌های مسلحانه در بیروت در «‌کورنیش المزرعه‌» و «‌الطریق الجدیده‌» و همچنین سناریوی اصلی آغاز می‌شود؛ این سناریو چیست؟ این همان سناریوی دوم است:
جنگ بین حزب‌الله و نیروهای وابسته به المستقبل آغاز می‌شود. این نبرد رکن اساسی جنگ بین شیعه و سنی است و فضای نبرد جدی در لبنان و در نقاط گوناگون آن بین طایفه شیعه و سنی شکل می‌گیرد. همین امر موجب دو تحول در شهر طرابلس در شمال لبنان می‌شود؛ نخست این که شبه‌نظامیان اهل سنت وابسته به حریری، شهر را در سیطره خود می‌گیرند و دوم آن که «‌ارتش لبنان با گرایش سنی‌» با پیوستن به شبه نظامیان سنی، وارد جنگ طایفی می‌شود و با همه امکانات به سوی بیروت حرکت می‌کند. سپس نبرد اصلی در منطقه جبل، منطقه دروزی نشین آغاز می‌شود. در این منطقه، همه مناطق درزوی‌نشین مانند «عالیه»، «الشویفات»، «تله ۸۸۸»، «عیتات»، «المعروفیه» و «وادی شحرور» تا «عرمون» و «بشامون» و سپس تا «خلده»، به کنترل نیروهای وابسته به ولید جنبلاط درمی‌آید.
روستاهای مسیحی در جبل مانند «عین السیده»، «عین الرمانه» و «سوق الغرب» نیز تحت کنترل نیروهای شبه نظامی حزب سوسیالیستی ولید جنبلاط درمی‌آید. در این حملات، روستای کیفون به عنوان اصلی‌ترین پایگاه حزب‌الله در جبل، در آغاز نبرد‌ها به تصرف نیروهای جنبلاط درمی‌آید و این سیطره نظامی تا خط ساحلی تا «‌الناعمه‌» امتداد می‌یابد و سپس با وارد کردن سلاح‌های سنگین و آتش‌باری توپخانه‌ها از جبل، دو راه اصلی بیروت یعنی «‌راه بیروت ـ دمشق‌» و «‌راه بیروت ـ صیدا‌» قطع شده و فرماندهی حزب‌الله در بیروت و به شکل دقیقتر در «‌ضاحیه جنوبی‌» به محاصره درمی‌آید. این محاصره با ورود شبه‌نظامیان و نیروهای الحاقی ارتش متشکل از نیروهای اهل سنت از شمال در طرابلس به سوی بیروت کامل می‌شود.
به این ترتیب، نیرویی در حدود بیست هزار نفر علیه حزب‌الله وارد جنگ می‌شوند که بخش اعظم آن از منطقه دروزی نشین شوف است. رسانه‌های تبلیغاتی همسو با مخالفان حزب‌الله نیز «‌جو درگیری شیعه و سنی‌» را تشدید می‌کنند تا امکان بسیج بیشتری از مخالفان حزب‌الله در جنگ فراهم شود.
با افزایش قدرت نظامی حزب‌الله در بیروت و کنترل کامل بر بخش غربی بیروت، دولت لبنان از دولت‌های عربی و جامعه بین‌الملل کمک می‌خواهد و بنا بر اقداماتی از پیش تعیین شده در شورای امنیت، دولت آمریکا پس از استقرار دوباره نیروی دریایی خود در برابر سواحل بیروت، دستور آتشباری ناوگان دریایی خود به سوی مواضع حزب‌الله در ضاحیه را صادر می‌کند تا حزب‌الله در مرکز فرماندهی‌اش در بخش جنوبی بیروت زمینگیر و سپس نابود شود. با این کار، مقاومت اسلامی در مرکز متلاشی و این مجموعه منسجم به دو تکه؛ یکی در بیروت و دیگری در جنوب تقسیم می‌شود که دیگر امکان بازسازی نخواهد یافت.
پایان این سناریو، خلع سلاح حزب‌الله به بدترین تراژدی ممکن است تا همزمان با خلع سلاح، نابودی کامل آن را در پی داشته باشد. این نیرو با نام یک حزب طایفی و افراطی مورد هجوم همه جانبه داخلی و منطقه‌ای قرار می‌گیرد. همزمان با این طرح و بسته شدن فرودگاه بیروت تا مدت زمان نامعلوم، فرودگاه «‌القلیعات‌» در شمال به سرعت راه‌اندازی می‌شود تا فرود هواپیماها و از جمله هواپیماهای لجستیک آمریکا برای کمک به طرف‌های درگیر علیه حزب‌الله فراهم شود.
«القلیعات» درست در دو کیلومتری جایی است که قرار بوده تا پایگاه نظامی آمریکا در آن بنا شود و این همان جایی است که در سال ۱۹۸۲، آرییل شارون از بشیر جمیل، رئیس‌جمهور وقت خواست تا فرودگاهی در آن بنا شود. وجود القلیعات در یک منطقه سنی‌نشین در نزدیکی شهر عکار، از نظر آمریکایی‌ها، یک امتیاز است. در معادله توازن قوا در سناریوی دوم نیروهای مسیحی مخالف حزب‌الله به دلیل استقرار در شرق بیروت، از معادله نظامی به دورند و نیروهای مسیحی متحد با جنبلاط و سعد حریری به منزله عقبه آنها قرار می‌گیرند.
اما این سناریو شکست می‌خورد:
ائتلاف مخالفان و متحدان حزب‌الله به صورت مشترک در پنجشنبه شب گذشته در بیروت، به سرعت استقرار می‌یابند. همه پایگاه‌های وابسته به سعد حریری سقوط می‌کند و از همه مهمتر، ولید جنبلاط و سعد حریری در محل اقامتشان در «‌قریطم‌» و «‌کلمانصوه‌» به محاصره درمی‌آیند. جنبلاط که قرار بود در جبل در «‌المختاره‌» استقرار یابد و از آنجا، فرماندهی عملیات را به عهده گیرد، در بیروت زمینگیر می‌شود. ائتلاف مخالفان در جبل (مناطق دروزی نشین) با برنامه پیشین به سرعت مستقر می‌شوند و فرماندهی مشترک نیروهای وابسته به جنبلاط در همان ساعات اولیه، قدرت عمل خود را از دست می‌دهد.
با خروج ارتش از بین درگیری‌ها و بازگشت به پادگان‌ها و دستور فرماندهی ارتش مبنی بر دخالت نکردن مستقیم در درگیری‌ها، طرح جدایی افسران سنی ارتش در شمال لبنان و شهر طرابلس با شکست روبه‌رو می‌شود و طرح ایجاد شکاف طایفی سنی و شیعه در ارتش و حرکت به سوی بیروت از طرابلس نیز به کلی از بین می‌رود.
در پی آغاز درگیری و تعطیلی روزنامه المستقبل، رادیو اذاعه الشرق و تلویزیون المستقبل وابسته به جریان سعد حریری، بازوی رسانه‌ایی جنگ طایفی شیعه و سنی، با دخالت روحانیون اهل سنت و شیعه، روند تبدیل درگیری‌ها به ایجاد جنگ شیعه و سنی نیز با شکست روبه‌رو می‌شود. نیروهای ائتلاف مخالفان به سرعت خیابان‌های بیروت را تا کاخ نخست‌وزیری در تسلط می‌گیرند و برای جلوگیری از بروز فتنه طایفی، به سرعت مراکز تحت تسلط خود را به ارتش تحویل می‌دهند؛ کاری حساب شده که فرضیه ایجاد جدال و درگیری نظامی بین ارتش و مخالفان را نیز به کل متلاشی کرد.
اکنون درگیری‌های متفرقه در منطقه جبل و طرابلس جریان دارد و انتظار می‌رود این روند همچنان ادامه یابد. دولت سینیوره با فشار ائتلاف مخالفان، پذیرفته است تا دو مصوبه گذشته خود، پیرامون شبکه مخابراتی و تغییرات در امنیت فرودگاه را پس بگیرد، هرچند تا کنون و با نام «‌گفت‌وگوی اولیه با هیأت وزرای خارجه اتحادیه عرب‌» و حد نصاب نرسیدن هیأت وزرا، این اقدام رسمی را انجام نداده است.
بازگشت ناوگان «‌یو.اس.اس.کول‌» آمریکا به سواحل لبنان، بار دیگر، خوشحالی را در چهره دولت نمایان ساخت، اما ارتش لبنان در یک موضع ملی، پذیرفته است که موضوع شبکه مخابراتی حزب‌الله را به گونه‌ای حل خواهد نمود که هیچ‌گونه آسیبی به مقاومت اسلامی لبنان وارد نشود و دستور بازگشت «‌سرتیپ وفیق شقیر‌» به ریاست امنیت فرودگاه را نیز صادر کرده است. در همین حال، ارتش به منظور استقرار نظم و آرامش، برای برچیدن بساط شبه‌نظامیان در بسیاری از نقاط متشنج مستقر شده است.
با این همه و به رغم شکست دو سناریوی ایجاد «‌فتنه در لبنان‌»، برخی امور، نشان از سناریویی دیگر دارد که می‌توان آن را «سناریوی سوم» نامید که عوامل اجرایی جدیدی خواهد داشت؛ تعطیلی سفارت عربستان در بیروت و خروج سفیر «‌عبدالعزیز خوجه‌» و کارکنان این سفارت از راه دریا از لبنان و وصول ناوگان «‌یو.اس.اس.کول‌» آمریکا، چه بسا نشانه‌هایی بر سناریوی سوم باشد.

علی منتظری