تغییر رنگ مایعات بدن

مایعات بدن برای فیزیولوژی اعمالی بدنی اهمیت اساسی دارند و از نظر گاههای متفاوتی به عنوان معیارهایی برای ارزیابی سلامتی مورد بحث قرارمی‌گیرند (مثل فشارخون، دزیدراته شدن، فشارداخل کره‌ی چشم، فشارداخل جمجمه و ...). حدود ۲۵ لیتر از ۴۰ لیتر مایع موجود در بدن یک مرد ۷۰ کیلویی در داخل تقریباً ۷۵ تریلیون سلول بدن قرار دارد.
مایع موجود در هر سلول محتوی اجزای مختلف مخصوص به خود است و غلظت این مایع از یک سلول تا سلول دیگر به طور قابل قبولی مشابه است.
۱۵ لیتر دیگر از این ۴۰ لیتر مایع در خارج سلول‌ها قرار دارد. این ۱۵ لیتر و ۲۵ لیتر مایع خارج سلولی و داخل سلولی به طور دائم در حال مخلوط شدن با یکدیگر هستند با این وجود در هر بخش از بدن مثل جمجمه، قسمت مغزی نخاعی، کره‌ی چشم، لوله‌ی گوارش و ... حجم معینی ازمایعات وجود دارد (حجم هر بخش ازمایعات بدن را می‌توان با وارد کردن یک ماده به داخل آن بخش و اجازه دادن به آن برای پخش شدن به طور یکنواخت در سراسر بخش مایع و سپس تعیین میزان رقیق شدن آن ماده تعیین کرد) اگر این حجم تغییر کند اختلالی در عملکرد آن بخش حادث می‌شود که از لحاظ سلامتی حائز اهمیت است، از طرف دیگر تغییر رنگ این مایعات در اثر مصرف داروها و سایر مواد غذایی هم از نظر ارزیابی پروتکل درمانی و سلامت بیمار و هم از نقطه نظر ترس بیمار و حساسیت او نسبت به سلامت خودش مهم است.
اندیشه و اطلاع کادر پزشکی از تغییر رنگی که در مایعات بدن به دلیل مصرف داروها و مکمل‌های غذایی و رژیم‌ غذایی ایجاد می‌شود و گوشزد نمودن آن به بیماران در حین مصرف آن داروها و سایر مواردی که باعث تغییر رنگ مایعات بدن می‌شود ممکن است برای بیمار و اطرافیان او آرامبخش باشد. مهمترین داروهایی که سبب تغییر رنگ مایعات بدن می‌شود و تغییر رنگی که ایجاد می‌کنند عبارتند از:
۱) از دسته‌ی‌ دارویی Antide pressants Tricyclic داروی Amitriptyline که دفع آن عمدتاً از طریق کلیه‌ها می‌باشد باعث تغییر رنگ ادرار به آبی متمایل به سبز می‌گردد به علاوه این دارو سبب رنگ پریدگی پوست نیز می‌شود.
۲) از دسته‌ی دارویی Anticoagulants داروی Acenocoumarol و Warfarin که عمدتاً در کبد متابولیزه شده وازطریق کلیه‌ها دفع می‌شوند ممکن است باعث کدورت رنگ ادرار، تیره شدن رنگ انگشتان، کبودی پوست، تیره رنگ شدن مدفوع و زرد شدن رنگ چشمها شوند.
۳) از دسته‌ی دارویی Antidotes داروی Methylene Blue که از طریق صفرا و ادرار دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادرار به آبی متمایل به سبز می‌گردد .آن مقدار از این دارو که از ادرار دفع می‌شود به صورت تغییر نیافته است و این تغییر رنگ ادرار به این دلیل است. در صورت رنگی شدن پوست با این دارو حین مصرف می‌توان برای از بین بردن رنگ ایجاد شده از محلول هیپوکلریت استفاده نمود.
۴) از دسته‌ی دارویی Diuretics داروی Triametrene که متابولیسم کبدی دارد باعث تغییر رنگ ادرار به آبی کمرنگ فلورسانس دار می‌شود.
۵) از دسته‌ی دارویی Diuretics Thiazide داروهای chlorthalidone و hydrochlorothiazide که به صورت تغییر نیافته و تقریباً به طور کامل از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند و مقادیر کمی از آنها نیز از طریق صفرا دفع می شوند به دلیل عیب کار کبد ممکن است باعث زرد شدن چشمها یا پوست گردند.
۶) از دسته‌ی داروییDiagnostic Agents داروی (PSP) phenolsulfonphthalein که دفع آن از طریق کلیه و صفرا است باعث تغییر رنگ ادرار به صورتی می‌گردد.
۷) از دسته‌ی دارویی Anticonvulsants داروهای دی فنیل هیدانتوئین و فن لوکسیمین باعث تغییر رنگ ادرار به صورتی تا قرمز و قرمز قهوه‌یی می‌شوند.
۸) از دسته‌ی دارویی Hemostatic Agents داروی تولونیون باعث تغییر رنگ ادرار به آبی متمایل به سبز می‌شود.
۹) از دسته‌ی دارویی Amebicides دارویMetronidazol که متابولیسم کبدی دارد و ۶۰ تا ۸۰ درصد آن از راه کلیه دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ تیره می‌گردد.
۱۰) از دسته‌ی دارویی ۴-Aminoquinolines دارویChloroquine که ۵۰ تا ۷۰ درصد آن بدون تغییر از راه ادرار دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادرار به قهوه‌یی می‌شود.
۱۱) از دسته‌ی دارویی Urinary Analgesics داروی phenazopyridine که تا ۹۰ درصد از آن طی ۲۴ ساعت به شکل متابولیت و داروی تغییر نیافته از راه ادرار دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ نارنجی تا قرمز نارنجی می‌گردد.
۱۲) از دسته‌ی دارویی Antimalarials داروی Primaquine که قسمت اعظم دارو متابولیزه شده و مقدار کمی از آن بدون تغییر دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادراربه زرد تیره می‌گردد.
۱۳) از دسته‌ی دارویی Anthelmintics داروی Quinacrineکه عمدتاً از راه ادرار دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادراربه رنگ زرد می‌شود.
۱۴) از دسته‌ی دارویی Skeletal Muscle Relaxants داروی Methocarbamol که به طور عمده از طریق کلیه دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ قهوه‌یی تا سیاه می‌گردد.
۱۵) از دسته‌ی دارویی Antitubercular داروی Rifampin که حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد آن از طریق مدفوع دفع می‌شود و ۶ تا ۱۵ درصد به صورت تغییر نیافته دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادرار، مدفوع، بزاق، خلط، عرق و اشک از نارنجی مایل به قرمز تا قرمز مایل به قهوه‌یی می‌گردد. همچنین در اثراین دارو ممکن است عدسی‌های نرم تماسی به طور دائمی تغییر رنگ بدهند.
۱۶) از دسته‌ی دارویی Tranquilizers داروهای Phenothiazins که دفع آنها عمدتاً کلیوی است باعث تغییر رنگ ادرار به صورتی تا قرمز و قرمز قهوه‌یی می‌شوند.
۱۷) از دسته‌ی دارویی Vitamins داروی (Riboflavin) Vitamin B۲ باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ زرد می‌شود.
۱۸) از دسته‌ی Iron Preparation داروی Hematinic که قسمت عمده‌ی آن دفع کلیوی دارد ممکن است باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ سیاه شود.
۱۹) از دسته‌ی دارویی Antiprotozoal Agent داروی Quinine که از راه ادرار دفع می‌شود باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ قهوه‌یی متمایل به سیاه می‌شود.
۲۰) از دسته‌ی دارویی Anticoagulants داروهای اینداندیون و فن ایندین به ترتیب باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ نارنجی (در ادرار قلیایی) و صورتی یا قرمز تا قهوه‌یی می‌گردند.
۲۱) از دسته‌ی دارویی Skeletal Muscle Relaxants داروی کلروکسازون باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ نارنجی یا قرمز مایل به ارغوانی می‌شود.
۲۲) از دسته‌ی دارویی Antibacterial Agent داروی Nitrofurantoin که دفع آن کلیوی وغلظت آن در ادرار زیاد است باعث تغییر رنگ ادرار به زرد تیره تا قهوه‌یی می‌شود.
۲۳) از دسته‌ی دارویی Sulfonamides داروی co-trimoxazol ممکن است باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ زرد تا قهوه‌یی شود.
۲۴) از دسته‌ی دارویی Antibacterial Agent داروی اکریفلاوین باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ زرد - سبز می‌شود.
۲۵) از دسته‌ی دارویی Urinary Analgesics داروی اتوکسازون باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ نارنجی تا قرمز نارنجی می‌گردد.
۲۶) از دسته‌های دارویی Laxative, Cathartics داروهای گیاهی کاسکارا و روبارب باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ قهوه‌یی مایل به سیاه و ۸/۱ دی‌هیدروکسی آنتراکینون وامدین و امودین صورتی تا قهوه‌یی و قرمز قهوه‌یی می‌شوند.
۲۷) از دسته‌ی دارویی Antiprotozoal Agents داروی Hydroxychloroquine باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ زرد تیره و قهوه‌یی می‌شود.
۲۸) از دسته‌ی دارویی Analgesics داروهای سالیسیلات ممکن است باعث تغییر رنگ مدفوع به رنگ صورتی تا قرمز سیاه شوند.
۲۹) از دسته‌ی دارویی Antacids فرآورده‌های هیدروکسید آلومینیوم باعث سفید یا خال خالی شدن مدفوع می‌شوند.
۳۰) از دسته‌ی دارویی Antihelminthcs داروهای دی تیازینین و پیریوینیوم پاموات به ترتیب باعث آبی شدن و قرمز شدن رنگ مدفوع می‌گردند.
۳۱) از دسته‌ی دارویی Antibacterial Agents داروهای بیسموت سدیم و تری گلیکولامات باعث سیاه شدن رنگ مدفوع می‌شوند.
۳۲) تمام داروهای Anticoagulants ممکن است باعث تغییررنگ مدفوع به صورتی تا قرمز و سیاه شوند.
۳۳) از دسته‌ی دارویی Antiprotozoal Agents داروی بیسموت گلیکولی‌لار سانیلات باعث سیاه شدن رنگ مدفوع می‌شود.
۳۴) تمام فرآورده‌های Hematinic Agents باعث تغییر رنگ مدفوع به رنگ سیاه می‌شوند.
۳۵) از دسته‌ی دارویی Antibacterial Agents داروهای سالیسیل آزو سولفاپیریدین و پاراآمینوسالیسیلیک اسید و مشتقاتش باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ نارنجی -زرد می‌گردند. چنانچه ادرار در اثر مصرف داروهای دیگری همزمان pH قلیایی داشته باشد این تغییر رنگها صورت نمی‌گیرد.
۳۶) از دسته‌ی دارویی Anti Cardiac Arrhythmia داروی Amiodarone ممکن است باعث تغییر رنگ پوست به آبی مایل به خاکستری می‌گردد.
۳۷) از دسته‌ی دارویی Fungicides داروی Amphotericin ممکن است باعث رنگی شدن پوست شود.
۳۸) از دسته‌ی دارویی Provitamins داروی Beta Carotene ممکن است باعث زرد رنگ به نظر رسیدن رنگ پوست شود.
۳۹) از دسته‌ی دارویی Antidotes داروی Charcoal رنگ مدفوع را سیاه می‌کند.
۴۰) از دسته‌ی دارویی Antibacterial داروی Chrorhexidine در صورت تماس لباس با آن اگر لباس فوق با سفید کننده‌هایی نظر هیپوکلریت شسته شود لکه‌های قهوه‌یی رنگ ایجاد می‌کند.
۴۱) از دسته‌ی دارویی Citrates داروهای Citric Acid Potassium Citrate و Sodium Citrate ممکن است باعث مشاهده‌ی مدفوع سیاه قیری گردند.
۴۲) از دسته‌ی دارویی Oncolytic Agents داروی Cytarabine ممکن است باعث سیاه قیری شدن مدفوع شود.
۴۳) از دسته‌ی دارویی Fungicides‌دارویIodochlorhydroxyquin ممکن است باعث زرد شدن رنگ پوست، مو و ناخن شود.
۴۴) از دسته‌ی دارویی Antiparkinsonian Agents داروهای Levodopa و Levodopa-B و Levodopa-C ممکن است باعث تغییر رنگ ادرار و عرق به رنگ تیره شوند.
۴۵) از دسته‌ی دارویی Oncolytic Agents داروی Mitoxantrone ممکن است باعث رنگی شدن پوست شود.

دکتر شهره فتاح پور
دکتر سعید رضا شیخی
داروساز

منبع : هفته نامه پزشکی امروز