معیارهای فضاهای شهری و میادین در شهرهای ایران

خیابان هایی كه در الگوی شبكه ای یا در الگوی توزیعی قرار داشتند، شبكه ای را تشكیل می دهند كه خیابان های اصلی آن، چه از نظر كاربردی و چه از نظر معماری و مهندسی، گسترش یافته به عنوان ستون بافت فیزیكی و اجتماعی شهری محسوب می شوند. در این طرح، میدان اغلب بخشی از محور اصلی است كه این محور بخش یا منطقه حاكم را در ارگ به هم متصل می كند.
در دوره اسلامی یك میدان عمومی در برخی از شهرها وجود داشت. در اصفهان قدیم، در وسط شهر، میدانی قرار داشت كه در اطراف آن مساجد، مدارس، قصرها، بازارها و قیصریه قرار گرفته بود. این میدان به عنوان میدان اسبدوانی استفاده می شد و در اطراف بسیاری از شهرهای ایران، اینگونه میدان ها احداث می شد كه بسیاری از آنها كاربرد تجاری داشت.
در بسیاری از شهرها همچون بخارا، یك میدان به ارگ و شهر متصل می شد، جایی كه امكان ملاقات شهروندان با حاكم فراهم بود. همین میدان حكم مركز اداری شهر را پیدا می كرد و برای جشنها هم كاربردی بسزا داشت. الگوی احداث یك میدان اصلی در وسط شهر، به عنوان یكی از اجزای اصلی در بسیاری از شهرهای ایران باقی ماند. از دوران صفویه، این الگو در اصفهان بسیار مدرن و پیشرفته شد، به طوری كه اطراف آن با بناهای یادبود متشكل از یك قصر، دو مسجد و ورودی اصلی بازار احاطه شده بود. سمبل های قدرت سیاسی، زندگی مذهبی و فعالیت های اقتصادی نیز در این الگو دیده می شد.
این میدان از قصر رویال كه در سال ۱۶۱۵ میلادی كامل شده بود، الگوبرداری شده بود. قصر رویال، اولین و بزرگترین میدان عمومی در پاریس محسوب می شد و به الگویی برای میدان های لندن و دیگر شهرهای غربی تبدیل شد. میدان امام اصفهان، در زمان شكسپیر هم میدانی شناخته شده در لندن بود و تا اواسط قرن بیستم به عنوان بزرگترین میدان عمومی در دنیا باقی ماند (البته به استثنای میدان سرخ در مسكو).
شكل دیگر میدان شهری نیز در محوطه ساختمان های مركزی دیده شده است. تكیه به عنوان مكانی برای تشریفات مذهبی، میدانی محصور در وسط بافت شهری با امكان ورود از مسیرهای مختلف محسوب می شد.
اگرچه عموما مسجد یا تكیه اصلی شهر در بازار قرار داشت، اما گاهی از میدان غیر مذهبی كه به ارگ متصل بود، مجزا می شد. این فضاهای باز بیش از آنكه نشانگر قدرت مادی باشند، قدرت مذهبی را نشان می دادند. فضاهای كوچكی را كه تقریبا به طور اتفاقی در تقاطع خیابان ها قرار داشتند نیز باید به عنوان شكل دیگری از میدان مورد توجه قرار داد. البته از این فضاها امروزه بیشتر از فضای ذكر شده قبلی میدان نامیده می شود، در حالی كه این فضاها كم كم و به ناگزیر به دلیل افزایش حجم تردد خودروها باید حالت میدانی خود را از دست داده و به تقاطع های بزرگ تبدیل شوند.

منبع : روزنامه کیهان