اسرار معبد ماه

هرم ماه امروزه به جاذبه گردشگری برای علاقه‌مندان میراث فرهنگی تبدیل شده است. میراثی كه سازندگانش در پی ایجاد هماهنگی بین آن و جهان پیرامونش بوده‌اند.
در شهر باستانی تئوتی اوآكان (Teotihuacan) در مكزیك امروزی هنگام وقف یك بنای یادبود به خدایان، انسانها و حیوانات با هم قربانی می شدند.
گروهی از قربانیان افراد غیربومی و احتمالا اسرای جنگی بودند كه دستهایشان از پشت بسته و سر از بدنشان جدا شده بود. دهان گروهی دیگر با سنگهای نیمه قیمتی چون یشم پر شده بود.
اما نكته جالب، كشفی خارق العاده در بخشی از حفاریهاست. در یكی از گورها، باستان شناسان اسكلت سه مرد بین ۴۰ تا ۶۰ ساله را در حالت خاصی از نشستن یافتند كه دستهایشان برخلاف دیگر قربانیان بسته نشده بود. طرز نشستن این افراد دلالت بر تعلق آنها به طبقه‌ای خاص از اجتماع دارد. علاوه بر این زیور آلاتی از جنس یشم نیز در نزدیكی اجساد پیدا شده است.
باستان شناسان معتقدند كه قربانی كردن انسانها از این جهت حایز اهمیت بوده كه بشر تحت كنترل باشد. آنها باید قانع می شدند كه تابع حكم فرمانروا باشند. حیوانات قربانی شده هم عموما دارای نیروهای اسطوره‌ای بوده‌اند. حیواناتی چون: عقاب، پوما، مارزنگی، گرگ، شاهین و جغد جانورانی هستند كه سرنوشت خود را با انسانهای دفن شده در این معبد تقسیم كرده‌اند.
در حالی كه به نظر می‌رسد گروهی از انسانها زنده بگور شده باشند، اجساد بعضی از جانوران در قفس به خواب ابدی فرو رفته‌اند. این نوع خاص قربانی كردن همچون جملات زبانی هستند كه هنوز بسیاری از كلمات آنرا نمی‌شناسیم. رازی كه دانشمندان كلید آنرا در ادامه حفاریها جستجو می‌كنند.
آزتك‌ها (Aztec) خرابه های این شهر را در قرن ۱۳ میلادی هنگامی كه از سمت شمال در حال پیشروی به سمت آمریكای مركزی و مكزیك امروزی بودند، یافتند. شهری كه هزاران سال از زمان شكوفایی‌اش می‌گذشت و مردمانش مدتها بود كه تركش گفته بودند.
مركز همایشهای شهر كه در آن زمان ده ها هزار نفر در پای بناهای یادبود گردهم می آمدند، زیر پوشش انبوه گیاهان محو شده بود. آزتكهای مذهبی این محل را تئوتی اوآكان (Teotihuacan) نامیدند و تاریخ آنرا با افسانه‌های خود پیوند زدند. تئوتی اوآكان در زبان آزتك‌ها به معنی مكانی است كه در آن انسانها خدا می‌شوند.
شواهد كشف شده امروزی حق را به آزتك‌ها می‌دهند. در یكی از اهرام این شهر موسوم به معبد ماه ۵ مجموعه قبر پیدا شده كه همگی دارای دو ویژگی مشترك هستند: شكوه و جنایت.
قربانی كردن در این معبد كه همواره همزمان با ساخت طبقات جدید بوده است با استفاده از اشیا تیزی از جنس فلدسپات انجام می شده كه نمونه هایی از آنها در كاوشها بدست آمده‌اند. همچنین مجسمه هایی از همین جنس یا از جنس سنگ یشم از دیگر آثاری هستند كه در كنار موزاییكها و زیور آلات، دیگر یافته‌های این معبد را تشكیل می‌دهند كه عموما كاربرد ذهبی داشته‌اند.
در فاصله ۵۵ كیلومتری این شهر یك معدن سنگ فلدسپات وجود دارد كه تحكیم كننده موقعیت اقتصادی آن بوده است. به عقیده گروهی از محققین محصول این معدن كالای مبادلات تجاری با همسایگانی چون مایاها بوده است.
تیو تی اوآكان یكی از نخستین مراكز شهری در نیمكره غربی بوده است كه مساحت آن در زمان شكوفایی بالغ بر ۲۰ كیلومتر مربع بوده است. كلان شهری تجاری كه در حدود سال ۶۰۰ میلادی به دلایلی كه تا امروز بر ما پوشیده است، از بین می رود.
شهری كه ۱۵۰۰ سال پیش در این مكان وجود داشته است به وسعت روم آن روزها بوده است. جمعیتی بین ۱۲۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ نفر داشته است و نام واقعی آن مشخص نیست. طبق افسانه‌هایی كه آزتكها بر تاریخ مبهم این شهر افزوده‌اند، خدایان در این مكان هراز گاهی همدیگر را ملاقات می‌كردند تا نیروی جدیدی به عالم ببخشند.
خیابانها و ۲۰۰۰ خانه مسكونی كه عناصر تشكیل دهنده شهر در دوران شكوفایی آن بوده اند همچون صفحه ی شطرنج و به صورت قرینه ساخته شده بودند. دیوارها با گچبری و فرسك تزیین شده بودند. نكته قابل توجه این است كه هیچ نشانی از كاخ یا مجسمه‌ای از پادشاه یا هر المان دیگری كه مبین وجود سیستم حكومتی خاص باشد، در حفاریها كشف نشده است.
آیا تئوتی اوآكان (Teotihuacan) همانگونه كه گروهی از محققین معتقدند، اولین حكومت مردم سالار در قاره آمریكا بوده است؟ بهرحال شكی در آن نیست كه این شهر دارای هنرمندان زبردستی بوده است. آثاری از نقاشی های دیواری به رنگهای آبی، قرمز و سبز در حفاریها بدست آمده اند كه انسانها را عریان و یا با لباسهای فاخر در كنار حیوانات و گیاهان بدون نظمی خاص به تصویر می‌كشند.
راز این تصاویر نیز همچنان كشف نشده باقی مانده است. در این حفاریها هیچ سند تجاری ویا گزارشی از یك جنگ، هیچ لوح گلی و یا سنگ نبشته هم كشف نشده كه اطلاعاتی خاص به نسلهای آینده منتقل كنند. بدین ترتیب چند و چون تمدنی چنین كه از قرن سوم تا ششم میلادی بر بخش عظیمی از مكزیك امروزی حاكم بوده است همچنان در كنج تاریك تاریخ باقی مانده است.
خیابانی به طول ۴/۲ كیلومتر و عرض ۴۵ متر محور شمالی- جنوبی شهر را تشكیل می دهد كه آزتكها آنرا خیابان مردگان نامیده اند. نامی كه تا امروز حفظ شده است. این خیابان در مسیر جنوب دقیقا در جهت قله‌ی Cerro Gordo (تپه عظیم) قرار دارد كه در مكزیك باستان كوهی مقدس بوده است. آیا این خیابان عنصری بیانی برای مفهوم "از خاك به افلاك" است كه در اسطوره های باستانی ملل تمدن آمریكایی ذكر شده است؟
در انتهای شمالی خیابان معبد سنگی ماه به ارتفاع ۴۳ متر قرار دارد كه جدیدترین اسكلتها در آن یافت شده‌اند. در سمت شرقی معبد دیگری موسوم به معبد خورشید قرار دارد. هرمی مربع القاعده كه یكی از عظیم‌ترین هنرهای معماری باستانی با ۶۵ متر ارتفاع و طول ضلع ۲۲۵ متر است. تقریبا به بزرگی هرم خئوپس در مصر باستان. این هرم از سنگ آذرین قرمز رنگ ساخته شده كه روی آن با آهك اندود شده است و روی آهك رنگ آمیزی قرمز.
سكوی بسیار وسیع این هرم كه روی آن ۲۴۸ سطح پله‌ای ساخته شده است مكان بسیار مناسبی برای گردهمایی مردم شهر بوده است. در قسمت درونی هرم تنها یك تونل و یك گنبد تو خالی پیدا شده و بقیه فضا را تنها سنگ و خاك پر كرده است. محققان حدس می زنند كه رمزگشایی اسرار این هرم غول پیكر می‌تواند كلید كشف اسرار این شهر باشد.
اگر خطی فرضی در جهت شرقی- غربی شهر و عمود بر خیابان مردگان طوری رسم شود كه از وسط هرم خورشید بگذرد، اندازه آن تا معبد ماه (مرز شمالی شهر) ۸۳۳ و تا رود " سن خوآن"، Rio San Juan، (مرز جنوبی شهر) ۸۲۹ متر است. بدان معنی كه معبد خورشید دقیقا در مركز شهر قراردارد، امری كه از نگاه محققین نمی تواند تصادفی باشد.
از سویی چون دانشمندان واحد اندازه گیری رایج در آن زمان را نمی شناختند، نوعی واحد اندازه گیری به نام "واحد اندازه گیری تئوتی اوآكان( Teotihuacán Measurment Unit ) یا T.M.U قرارداد كردند كه دقیقا معادل ۸۳ سانتی متر است. به كمك این واحد اندازه گیری نتایج زیر بدست آمد: در حدود سال ۲۵۰ میلادی درسمت جنوب رودخانه فوق مجموعه ای شبیه به یك میدان یا مركز همایش بزرگ ساخته شده است.
هرم سومی در این شهر وجود دارد كه در درون یك ارگ با ظرفیت یكصد هزار نفر ساخته شده است. از جبهه شرقی مركز همایش تا سمت شرقی ارگ ۵۸۴ واحد تئوتی اوآكانی است. از جنوب ارگ تا دیواری كه در واقع حریم شمالی شهر بوده است نیز فاصله ۵۸۴ واحد است.
۵۸۴: این عدد دقیقا تعداد روزهای تقویم ونوسی است. به احتمال زیاد این شهر طوری ساخته شده بود كه تداعی كننده ابعاد مشخصی از زمان و مكان باشد.
شهر احتمالا حكم مركز كهكشان را داشته است. این نوع تصویرگری غریب از عالم هستی در واقع گویای سلسله مراتب قدرت در اجتماع آن روز شهر بوده است و از طرف دولت برای اهداف سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
در اندازه گیریهای بعدی مشخص شد كه در معماری شهر علاوه بر تقویم ونوسی، تقویمهای ۳۶۵ روزه شمسی و ۲۶۰ روزه‌ی مذهبی نیز نقش مهمی ایفا می‌كرده‌اند. ریتم پیچیده این تقویمها روزگاری پایه زندگی مادی و معنوی تمدنهای كهن آمریكا از مایاها تا آزتكها بوده است.
این اصول برگرفته از تقویمهای مختلف اما در هیچ تمدن دیگری به اندازه این ابرشهر كهن قاره آمریكا در خدمت معماری قرار نگرفته اند. شهری كه خرابه‌هایش امروز در فاصله‌ای كمتر از یك ساعت در شمال شرقی مكزیك قرار دارد.
هرمی كه در میان ارگ قرار دارد به احتمال زیاد جایگاه خدای ونوس است. این هرم به "مارپردار" وقف شده است، همان موجود منحصربه فرد افسانه‌های كهن مكزیك كه سمبل ونوس است و به انسان زمان در قالب تقویم و مكان محدود (زمین) را عطا كرده است.
در Codex Chimalpopoca كه تنها منبع ما در اسطوره شناسی تمدن آزتك‌هاست، (مارپردار Quetzalcoal)خدایی معرفی می‌شود كه در اعماق آبهای دنیای مردگان به جنگ خدایان تاریكی می‌رود و پیروز با خوراكی جدید به این جهان بازمی گردد.
آیا رود سن خوآن سمبل آب دنیای مردگان بوده است؟ هرم "مارپردار" قدیمی ترین سند تاریخی است كه در آن این اسطوره به كمك مجسمه‌ها به تصویر كشیده می‌شود. با این اوصاف خدایان آزتكها خاستگاهی بسیار قدیمی‌تر از خود آزتكها می یابند.
تیو تی اوآكان می‌تواند خاستگاه تمدنهای بعد از خود باشد كه تا قرن ۱۶ میلادی در زمان تسلط اسپانیایی‌ها بر منطقه بوجود آمده بودند. آیا باید ریشه‌های مبانی علم ریاضی همسایه مایایی را نیز كه همانا ابزار رصد كردن ستارگان بوده در این شهر جستجو كرد؟
برخی باستان‌شناسان در اتمام بررسی واحد انذازه‌گیری تیوتی اوآكان در معماری شهر به این نتیجه رسیده‌اند كه هر بنای یادبود در این شهر برای وفق به خدایان و متاثر از صور فلكی در مكانی خاص بنا شده است. در واقع معماری این شهر ماكتی سنگی از درك امریكای مركزی آن زمان از فلسفه عالم هستی است.
در چنین تمدن با شكوهی كه به شدت متاثر از اساطیر است هیچ جای تعجبی نیست كه انسان‌ها نیز قربانی اعتقادات شوند.
اسپانیایی ها در سال ۱۵۱۹ در مركز همایشهای پایتخت آزتك‌ها– شهر Tenochtilan – در هرم اصلی شهر به اسرای جنگی برخورد كردند كه خون از بدن و قلب از سینه دریده شده‌شان خارج شده بود. خونی كه به عنوان خوراك تقدیم خدای خورشید می‌شد. عقایدی كه ریشه‌های آنها را باید هزاران سال قبل در تیوتی اوآكان جستجو كرد.
امروزه در همان خیابان مردگان، خیابان اصلی شهر قدیمی، مكزیكی‌های جوان با تاجهای پر، لباسهای سنتی سرخپوستان و سازهایی از جنس صدف دریایی روزهایی چون ۲۱ مارس (انقلاب بهاری، اول فروردین) را كه در آن شب و روز برابر می‌شوند، جشن می‌گیرند.
هرم ماه امروزه به جاذبه گردشگری برای علاقمندان میراث فرهنگی تبدیل شده است. میراثی كه سازندگانش در پی ایجاد هماهنگی بین آن و جهان پیرامونش بوده‌اند.

مترجم: پدرام حبیبی

منبع : مسافران