مساله نفقه از دیدگاه اسلام

۱) محجوریت زن فرنگی تا نیمه دوم قرن نوزدهم
در شرح قانون مدنی ایران تالیف دکتر شایگان،صفحه ۳۶۲ چنین نوشته شده:
«استقلالی که زن در دارایی خود دارد و فقه شیعه از ابتدا آن را شناخته است،در حقوق یونان و رم و ژاپن و تا چندی پیش هم در حقوق غالب کشورها وجود نداشته;یعنی زن مثل صغیر و مجنون،محجور و از تصرف در اموال خود ممنوع بوده است.
در انگلستان که سابقا شخصیت زن کاملا در شخصیت‏شوهر محو بود دو قانون،یکی در سال ۱۸۷۰ و دیگری در سال ۱۸۸۲ میلادی به اسم قانون مالکیت زن شوهردار،از زن رفع حجر نمود.در ایتالیا قانون‏۱۹۱۹ میلادی زن را از شمار محجورین خارج کرد.در قانون مدنی آلمان(۱۹۰۰ میلادی)و در قانون مدنی سویس(۱۹۰۷ میلادی)زن مثل شوهر خود اهلیت دارد.
ولی زن شوهردار در حقوق پرتغال و فرانسه هنوز در عداد محجورین است،گو که قانون ۱۸ فوریه ۱۹۳۸ در فرانسه در حدودی حجر زن شوهردار را تعدیل کرده است.»
چنانکه ملاحظه می‏فرمایید هنوز یک قرن نمی‏گذرد از وقتی که اولین قانون استقلال مالی زن در مقابل شوهر(۱۸۸۲ در انگلستان)در اروپا تصویب شد و به اصطلاح از زن شوهردار رفع محجوریت‏شد.
۲) چرا اروپا ناگهان استقلال مالی داد؟
حالا چطور شد که در یک قرن چنین حادثه مهمی رخ داد؟آیا احساسات انسانی مردان اروپایی به غلیان آمد و به ظالمانه بودن کار خود پی بردند؟
پاسخ این پرسش را از ویل دورانت‏بشنوید.وی در لذات فلسفه صفحه ۱۵۸ بحثی تحت عنوان‏«علل‏»باز کرده است و در آنجا به اصطلاح علل آزادی زن را در اروپا شرح می‏دهد.
متاسفانه در آنجا به حقیقت وحشتناکی برمی‏خوریم.معلوم می‏شود زن اروپایی برای آزادی و حق مالکیت‏خود،از ماشین باید تشکر کند نه از آدم،و در مقابل چرخهای عظیم ماشین باید سر تعظیم فرود آورد نه در مقابل مردان اروپایی.آزمندی و حرص صاحبان کارخانه بود که برای اینکه سود بیشتری ببرند و مزد کمتری بدهند قانون استقلال اقتصادی را در مجلس انگلستان گذراند.
ویل دورانت می‏گوید:
«این واژگونی سریع عادات و رسوم محترم و قدیمتر از تاریخ مسیحیت را چگونه تعلیل کنیم؟علت عمومی این تغییر،فراوانی و تعدد ماشین آلات است.«آزادی‏» زن از عوارض انقلاب صنعتی است...
یک قرن پیش در انگلستان کار پیدا کردن بر مردان دشوار گشت.اما اعلانها از آنان می‏خواست که زنان و کودکان خود را به کارخانه‏ها بفرستند.
کارفرمایان باید در اندیشه سود و سهام خود باشند و نباید خاطر خود را با اخلاق و رسوم حکومتها آشفته سازند.کسانی که ناآگاه بر«خانه براندازی‏»توطئه کردند کارخانه‏داران وطن دوست قرن نوزدهم انگلستان بودند.
نخستین قدم برای آزادی مادران بزرگ ما قانون ۱۸۸۲ بود.به موجب این قانون، زنان بریتانیای کبیر از آن پس از امتیاز بی‏سابقه‏ای برخوردار می‏شدند و آن اینکه پولی را که به دست می‏آوردند حق داشتند برای خود نگه دارند.این قانون اخلاقی عالی و مسیحی را کارخانه‏داران مجلس عوام وضع کردند تا بتوانند زنان انگلستان را به کارخانه‏ها بکشانند.
از آن سال تا به امسال سودجویی مقاومت ناپذیری آنان را از بندگی و جان کندن در خانه رهانیده،گرفتار بندگی و جان کندن در مغازه و کارخانه کرده است.»
چنانکه ملاحظه می‏فرمایید سرمایه‏داران و کارخانه‏داران انگلستان بودند که به خاطر منافع مادی این قدم را به نفع زن برداشتند.
۳) قرآن و استقلال اقتصادی زن
اسلام در هزار و چهارصد سال پیش این قانون را گذراند و گفت: للرجال نصیب مما اکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن (۱) مردان را از آنچه کسب می‏کنند و به دست می‏آورند بهره‏ای است و زنان را از آنچه کسب می‏کنند و به دست می‏آورند بهره‏ای است.
قرآن مجید در آیه کریمه همان طوری که مردان را در نتایج کار و فعالیتشان ذی حق دانست،زنان را نیز در نتیجه کار و فعالیتشان ذی حق شمرد.
در آیه دیگر فرمود: للرجال نصیب مما ترک الوالدان و الاقربون و للنساء نصیب مما ترک الوالدان و الاقربون (۲) یعنی مردان را از مالی که پدر و مادر و یا خویشاوندان بعد از مردن خود باقی می‏گذارند بهره‏ای است و زنان را هم از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان از خود باقی می‏گذارند بهره‏ای است.
این آیه حق ارث بردن زن را تثبیت کرد.ارث بردن یا نبردن زن تاریخچه مفصلی دارد که به خواست‏خدا بعدا ذکر خواهیم کرد.عرب جاهلیت‏حاضر نبود به زن ارث بدهد، اما قرآن کریم این حق را برای زن تثبیت کرد.
▪ یک مقایسه :
پس قرآن کریم سیزده قرن قبل از اروپا به زن استقلال اقتصادی داد،با این تفاوت:
ـ اولا انگیزه‏ای که سبب شد اسلام به زن استقلال اقتصادی بدهد جز جنبه‏های انسانی و عدالت دوستی و الهی اسلام نبوده.در آنجا مطالبی از قبیل مطامع کارخانه‏داران انگلستان وجود نداشت که به خاطر پر کردن شکم خود این قانون را گذراندند،بعد با بوق و کرنا دنیا را پر کردند که ما حق زن را به رسمیت‏شناختیم و حقوق زن و مرد را مساوی دانستیم.
ثانیا اسلام به زن استقلال اقتصادی داد،اما به قول ویل دورانت‏خانه براندازی نکرد،اساس خانواده‏ها را متزلزل نکرد،زنان را علیه شوهران و دختران را علیه پدران به تمرد و عصیان وادار نکرد.اسلام با این دو آیه انقلاب عظیم اجتماعی به وجود آورد،اما آرام و بی‏ضرر و بی‏خطر.
ـ ثالثا آنچه دنیای غرب کرد این بود که به قول ویل دورانت زن را از بندگی و جان کندن در خانه رهانید و گرفتار بندگی و جان کندن در مغازه و کارخانه کرد;یعنی اروپا غل و زنجیری از دست و پای زن باز کرد و غل و زنجیر دیگری که کمتر از اولی نبود به دست و پای او بست.
اما اسلام زن را از بندگی و بردگی مرد در خانه و مزارع و غیره رهانید و با الزام مرد به تامین بودجه اجتماع خانوادگی،هر نوع اجبار و الزامی را از دوش زن برای تامین مخارج خود و خانواده برداشت.زن از نظر اسلام در عین اینکه حق دارد طبق غریزه انسانی به تحصیل ثروت و حفظ و افزایش آن بپردازد، طوری نیست که جبر زندگی،او را تحت فشار قرار دهد و غرور و جمال و زیبایی راکه همیشه با اطمینان خاطر باید همراه[وی]باشد-از او بگیرد.
اما چه باید کرد;چشمها و گوشهای برخی نویسندگان ما بسته‏تر از آن است که در باره این حقایق مسلم تاریخی و فلسفی بیندیشند.
▪ انتقاد و پاسخ :
خانم منوچهریان در کتاب انتقاد بر قوانین اساسی و مدنی ایران صفحه‏۳۷می‏نویسند:
«قانون مدنی ما از یک سو مرد را وا می‏دارد که به زن خود نفقه بدهد یعنی جامه، خوراک و مسکن وی را آماده کند.همچنانکه مالک اسب و استر باید برای آنان خوراک و مسکن فراهم آورد،مالک زن نیز باید این حداقل زندگی را در دسترس او بگذارد.
ولی از سوی دیگر معلوم نیست چرا ماده ۱۱۱۰ قانون مدنی مقرر می‏دارد که در عده وفات،زن نفقه ندارد و حال آنکه در هنگام مرگ شوهر،زن به ملاطفت و تسلیت احتیاج دارد و می‏خواهد به محض از دست دادن مالک خود پریشان روزگار و آشفته خاطر نشود.
ممکن است‏بگویید:شما که دم از آزادی می‏زنید و می‏خواهید در همه جا با مرد یکسان باشید، چرا در اینجا می‏خواهید باز هم زن بنده و جیره‏خوار مرد باشد و چشم داشته باشد که پس از وی نیز این بندگی و جیره‏خواری ادامه یابد؟
ما در پاسخ می‏گوییم:مطابق همان فلسفه بردگی زن که طرح این قانون مدنی بر پایه آن ریخته شده است،خوب بود که به قول سعدی «مالکان تحریر»پس از خود نیز نفقه را برای زن مقرر می‏داشتند و قانون هم این موضوع را رعایت می‏کرد.»
ما از این نویسنده می‏پرسیم که از کجای قانون مدنی و از کجای قانون اسلام(یا به قول شما فلسفه بردگی زن)شما استنباط کردید که مرد مالک زن است و علت نفقه دادن مرد مملوک بودن زن است؟این چطور مالکی است که حق ندارد به مملوک خود بگوید این کاسه آب را به من بده؟این چطور مالکی است که مملوکش هر کاری بکند به خودش تعلق دارد نه به مالک؟
این چطور ملکی است که مملوکش در کوچکترین قدمی که برای او بردارد-اگر دل خودش بخواهد-حق دارد مطالبه مزد بکند؟این چطور مالکی است که حق ندارد به مملوک خودش تحمیل کند که بچه‏ای را که در خانه مالک خود زاییده است مجانا شیر دهد؟
ثانیا مگر هر کس نفقه خور کسی بود مملوک اوست؟از نظر اسلام و هر قانون دیگری فرزندان،واجب النفقه پدر یا پدر و مادرند.آیا این دلیل است که همه قوانین جهان فرزندان را مملوک پدران می‏دانند؟در اسلام پدر و مادر اگر فقیر باشند واجب النفقه فرزند می‏باشند بدون اینکه فرزند حق تحمیلی به آنها داشته باشد.
پس آیا باید بگوییم اسلام پدران و مادران را مملوک فرزندان خود شناخته است؟
ثالثا از همه عجیبتر این است که می‏گویند:چرا نفقه زن در عده وفات واجب نیست در صورتی که زن در این وقت که شوهر خود را از دست می‏دهد بیشتر به پول شوهر احتیاج دارد؟
مثل این است که این نویسنده گرامی در اروپای صد سال پیش زندگی می‏کند. ملاک نفقه دادن مرد به زن احتیاج زن نیست.اگر از نظر اسلام زن در مدتی که با شوهر خود زندگی می‏کند حق مالکیت نمی‏داشت،این مطلب درست‏بود که بعد از مردن شوهر بلافاصله وضع زن مختل می‏شود.ولی[با توجه به]قانونی که به زن حق مالکیت داده است و زنان به واسطه تامین شدن از جانب شوهران همیشه ثروت خود را حفظ می‏کنند،چه لزومی دارد که پس از بهم خوردن آشیانه زندگی با هم تا مدتی نفقه بگیرند؟نفقه حق زینت‏بخشیدن به آشیانه مرد است.پس از خرابی آشیانه لزومی ندارد که این حق برای زن ادامه پیدا کند.
۴) انواع نفقه :
در اسلام سه نوع نفقه وجود دارد:
▪ نوع اول :
نفقه‏ای که مالک باید صرف مملوک خود بکند.مخارجی که مالک حیوانات برای آنها می‏کند،از این قبیل است.ملاک این نوع نفقه مالکیت و مملوکیت است.
▪ نوع دوم :
نفقه‏ای است که انسان باید صرف فرزندان خود در حالی که صغیر یا فقیرند و یا صرف پدر و مادر خود که فقیرند بنماید.ملاک این نوع نفقه مالکیت و مملوکیت نیست، بلکه حقوقی است که طبیعتا فرزندان بر به وجود آورندگان خود پیدا می‏کنند و حقوقی است که پدر و مادر به حکم شرکت در ایجاد فرزند و به حکم زحماتی که در دوره کودکی فرزند خود متحمل شده‏اند بر فرزند پیدا می‏کنند.شرط این نوع از نفقه،ناتوان بودن شخص واجب النفقه است.
▪ نوع سوم :
نفقه‏ای است که مرد در مورد زن صرف می‏کند.ملاک این نوع از نفقه نه مالکیت و مملوکیت است و نه حق طبیعی به مفهومی که در نوع دوم گفته شد و نه عاجز بودن و ناتوان بودن و فقیر بودن زن.
زن فرضا میلیونر و دارای درآمد سرشاری باشد و مرد ثروت و درآمد کمی داشته باشد، باز هم مرد باید بودجه خانوادگی و از آن جمله بودجه شخصی زن را تامین کند.
فرق دیگری که این نوع از نفقه با نوع اول و دوم دارد این است که در نوع اول و دوم اگر شخص از زیر بار وظیفه شانه خالی کند و نفقه ندهد گناهکار است اما تخلف وظیفه به صورت یک دین قابل مطالبه و استیفا درنمی‏آید یعنی جنبه حقوقی ندارد.ولی در نوع سوم اگر از زیر بار وظیفه شانه خالی کند،زن حق دارد به صورت یک امر حقوقی اقامه دعوا کند و در صورت اثبات از مرد بگیرد.ملاک این نوع از نفقه چیست؟ان شاء الله در مقاله آینده درباره آن بحث‏خواهیم کرد.
۵) آیا زن امروز مهر و نفقه نمی‏خواهد؟
گفتیم از نظر اسلام تامین بودجه کانون خانوادگی،از آن جمله مخارج شخصی زن به عهده مرد است.زن از این نظر مسؤولیتی ندارد.زن فرضا دارای ثروت هنگفتی بوده و چندین برابر شوهر دارایی داشته باشد،ملزم نیست در این بودجه شرکت کند.
شرکت زن در این بودجه،چه از لحاظ پولی که بخواهد خرج کند و چه از لحاظ کاری که بخواهد صرف کند،اختیاری و وابسته به میل و اراده خود اوست.
از نظر اسلام با اینکه بودجه زندگی زن جزء بودجه خانوادگی و بر عهده مرد است، مرد هیچ گونه تسلط اقتصادی و حق بهره‏برداری از نیرو و کار زن ندارد;نمی‏تواند او را استثمار کند.نفقه زن از این جهت مانند نفقه پدر و مادر است که در موارد خاصی بر عهده فرزند است اما فرزند در مقابل این وظیفه که انجام می‏دهد هیچ گونه حقی از نظر استخدام پدر و مادر پیدا نمی‏کند.
اسلام به شکل بی‏سابقه‏ای جانب زن را در مسائل مالی و اقتصادی رعایت کرده است. از طرفی به زن استقلال و آزادی کامل اقتصادی داده و دست مرد را از مال و کار او کوتاه کرده و حق قیمومت در معاملات زن را-که در دنیای قدیم سابقه ممتد دارد و در اروپا تا اوایل قرن بیستم رایج‏بود-از مرد گرفته است،و از طرف دیگر با برداشتن مسؤولیت تامین بودجه خانوادگی از دوش زن،او را از هر نوع اجبار و الزام برای دویدن به دنبال پول معاف کرده است.
غرب پرستان آنگاه که می‏خواهند به نام حمایت از زن از این قانون انتقاد کنند، چاره‏ای ندارند از اینکه به یک دروغ شاخدار متوسل شوند.اینها می‏گویند:فلسفه نفقه این است که مرد خود را مالک زن می‏داند و او را به خدمت‏خود می‏گمارد.
همان طوری که مالک حیوان ناچار است مخارج ضروری حیوانات مملوک خود را بپردازد تا آن حیوانات بتوانند به او سواری بدهند و برایش بارکشی کنند،قانون نفقه هم برای همین منظور حداقل بخور و نمیر را برای زن واجب کرده است.
اگر کسی قانون اسلام را در این مسائل از آن جهت مورد حمله قرار دهد که اسلام بیش از حد لازم زن را نوازش کرده و مرد را زیر بار کشیده و او را به صورت خدمتکار بی‏مزد و اجری برای زن درآورده است،بهتر می‏تواند به ایراد خود آب و رنگ و سر و صورتی بدهد تا اینکه به نام زن و به نام حمایت زن بر این قانون ایراد بگیرد.
حقیقت این است که اسلام نخواسته به نفع زن و علیه مرد یا به نفع مرد و علیه زن قانونی وضع کند.اسلام نه جانبدار زن است و نه جانبدار مرد.اسلام در قوانین خود سعادت مرد و زن و فرزندانی که باید در دامن آنها پرورش یابند و بالاخره سعادت جامعه بشریت را در نظر گرفته است.
اسلام راه وصول زن و مرد و فرزندان آنها و جامعه بشریت را به سعادت،در این می‏بیند که قواعد و قوانین طبیعت و اوضاع و احوالی که به دست توانا و مدبر خلقت‏به وجود آمده نادیده گرفته نشود.
همچنانکه مکرر گفته‏ایم اسلام در قوانین خود این قاعده را همواره رعایت کرده است که مرد مظهر نیاز و احتیاج و زن مظهر بی‏نیازی باشد.
اسلام مرد را به صورت خریدار و زن را به صورت صاحب کالا می‏شناسد.از نظر اسلام در وصال و زندگی مشترک زن و مرد،این مرد است که باید خود را به عنوان بهره‏گیر بشناسد و هزینه این کار را تحمل کند.زن و مرد نباید فراموش کنند که در مساله عشق،از نظر طبیعت دو نقش جداگانه به عهده آنها واگذار شده است.ازدواج هنگامی پایدار و مستحکم و لذت بخش است که زن و مرد در نقش طبیعی خود ظاهر شوند.
علت دیگر که برای لزوم نفقه زن بر مرد در کار است این است که مسؤولیت و رنج و زحمات طاقت فرسای تولید نسل از لحاظ طبیعت‏به عهده زن گذاشته شده است.
آنچه در این کار از نظر طبیعی به عهده مرد است‏یک عمل لذت بخش آنی بیش نیست.این زن است که باید این بیماری ماهانه را(در غیر ایام کودکی و پیری)تحمل کند،سنگینی دوره بارداری و بیماری مخصوص این دوره را به عهده بگیرد،سختی زایمان و عوارض آن را تحمل نماید،کودک را شیر بدهد و پرستاری کند.
اینها همه از نیروی بدنی و عضلانی زن می‏کاهد،توانایی او را در کار و کسب کاهش می‏دهد.اینهاست که اگر بنا بشود قانون،زن و مرد را از لحاظ تامین بودجه زندگی در وضع مشابهی قرار دهد و به حمایت زن برنخیزد،زن وضع رقت‏باری پیدا خواهد کرد.
و همینها سبب شده که در جاندارانی که به صورت جفت زندگی می‏کنند، جنس نر همواره به حمایت جنس ماده برخیزد،او را در مدت گرفتاری تولید نسل در خوراک و آذوقه کمک کند.
بعلاوه زن و مرد از لحاظ نیروی کار و فعالیتهای خشن تولیدی و اقتصادی،مشابه و مساوی آفریده نشده‏اند.اگر بنای بیگانگی باشد و مرد در مقابل زن قد علم کند و به او بگوید ذره‏ای از درآمد خودم را خرج تو نمی‏کنم،هرگز زن قادر نیست‏خود را به پای مرد برساند.
گذشته از اینها و از همه بالاتر اینکه احتیاج زن به پول و ثروت از احتیاج مرد افزونتر است.تجمل و زینت جزء زندگی زن و از احتیاجات اصلی زن است.آنچه یک زن در زندگی معمولی خود خرج تجمل و زینت و خودآرایی می‏کند برابر است‏با مخارج چندین مرد.میل به تجمل به نوبت‏خود میل به تنوع و تفنن را در زن به وجود آورده است.
برای یک مرد یک دست لباس تا وقتی قابل پوشیدن است که کهنه و مندرس نشده است،اما برای یک زن چطور؟برای یک زن تا وقتی قابل پوشیدن است که جلوه تازه‏ای به شمار رود.ای بسا که یک دست لباس یا یکی از زینت آلات برای زن ارزش بیش از یک بار پوشیدن را نداشته باشد.توانایی کار و کوشش زن برای تحصیل ثروت از مرد کمتر است،اما استهلاک ثروت زن به مراتب از مرد افزونتر است.
بعلاوه زن باقی ماندن زن،یعنی باقی ماندن جمال و نشاط و غرور در زن،مستلزم آسایش بیشتر و تلاش کمتر و فراغ خاطر زیادتری است.اگر زن مجبور باشد مانند مرد دائما در تلاش و کوشش و در حال دویدن و پول درآوردن باشد،غرورش در هم می‏شکند،چینها و گره‏هایی که گرفتاریهای مالی به چهره و ابروی مرد انداخته است در چهره و ابروی او پیدا خواهد شد.
مکرر شنیده شده است زنان غربی که بیچاره‏ها در کارگاهها و کارخانه‏ها و اداره‏ها اجبارا در تلاش معاشند،آرزوی زندگی زن شرقی را دارند.بدیهی است زنی که آسایش خاطر ندارد،فرصتی نخواهد یافت که به خود برسد و مایه سرور و بهجت مرد نیز واقع شود.
لذا نه تنها مصلحت زن،بلکه مصلحت مرد و کانون خانوادگی نیز در این است که زن از تلاشهای اجباری خرد کننده معاش معاف باشد.مرد هم می‏خواهد کانون خانوادگی برای او کانون آسایش و رفع خستگی و فراموشخانه گرفتاریهای بیرونی باشد.زنی قادر است کانون خانوادگی را محل آسایش و فراموشخانه گرفتاریها قرار دهد که خود به اندازه مرد خسته و کوفته کار بیرون نباشد.وای به حال مردی که خسته و کوفته پا به خانه بگذارد و با همسری خسته‏تر و کوفته‏تر از خود روبرو شود.لهذا آسایش و سلامت و نشاط و فراغ خاطر زن برای مرد نیز ارزش فراوان دارد.
سر اینکه مردان حاضرند با جان کندن پول درآورند و دو دستی تقدیم زن خود کنند تا او با گشاده دستی خرج سر و بر خود کند این است که مرد نیاز روحی خود را به زن دریافته است;دریافته است که خداوند زن را مایه آسایش و آرامش روح او قرار داده است و جعل منها زوجها لیسکن الیها (۳) ،دریافته است که هر اندازه موجبات آسایش و فراغ خاطر همسر خود را فراهم کند،غیر مستقیم به سعادت خود خدمت کرده است و کانون خانوادگی خود را رونق بخشیده است;دریافته است که از دو همسر لازم است لااقل یکی مغلوب تلاشها و خستگیها نباشد تا بتواند آرامش دهنده روح دیگری باشد،و در این تقسیم کار آن که بهتر است در معرکه زندگی وارد نبرد شود مرد است و آن که بهتر می‏تواند آرامش دهنده روح دیگری باشد زن است.
زن از جنبه مالی و مادی نیازمند به مرد آفریده شده است و مرد از جنبه روحی.زن بدون اتکاء به مرد نمی‏تواند نیازهای فراوان مادی خود را-که چندین برابر مرد است‏رفع کند.از این رو اسلام همسر قانونی زن(فقط همسر قانونی او را)نقطه اتکاء او معین کرده است.
زن اگر بخواهد آن طور که دلش می‏خواهد با تجمل زندگی کند،اگر به همسر قانونی خود متکی نباشد به مردان دیگر متکی خواهد شد.این همان وضعی است که مع الاسف نمونه‏های زیادی پیدا کرده و رو به افزایش است.
۶) فلسفه تبلیغ علیه نفقه
مردان شکارچی این نکته را دریافته‏اند و یکی از علل تبلیغ علیه نفقه زن بر شوهر همین است که احتیاج فراوان زن به پول اگر از شوهر بریده شود زن به آسانی به دامن شکارچی خواهد افتاد.
اگر در فلسفه حقوقهای گزافی که در مؤسسات به خانمها پرداخته می‏شود دقت کنید، مفهوم عرض مرا بهتر درخواهید یافت.شک نداشته باشید که الغاء نفقه موجب ازدیاد فحشا می‏شود.
چگونه برای یک زن مقدور است که حساب زندگی خود را از مرد جدا کند و آنگاه بتواند خود را چنانکه طبیعتش اقتضا می‏کند اداره کند؟
حقیقت را اگر بخواهید،فکر الغاء نفقه از طرف مردانی هم که از تجمل و اسراف زنان به ستوه آمده‏اند تقویت می‏شود;اینها می‏خواهند با دست‏خود زن و به نام آزادی و مساوات،انتقام خود را از زنان اسرافکار و تجمل پرست‏بگیرند.
ویل دورانت در لذات فلسفه پس از آن که تعریفی از ازدواج نوین به این صورت می‏کند:«زناشویی قانونی با جلوگیری قانونی از حمل و با حق طلاق وابسته به رضایت طرفین و نبودن فرزند و نفقه‏»می‏گوید:
«زنان تجمل پرست طبقه متوسط سبب خواهند شد که به زودی انتقام مرد زحمتکش از تمام جنس زن گرفته شود.ازدواج چنان تغییر خواهد کرد که دیگر زنان بیکاری که فقط مایه زینت و وحشت‏خانه‏های پر خرج بودند وجود نخواهند داشت.
مردان از زنان خود خواهند خواست که خود مخارج خود را دربیاورند. زناشویی دوستانه(ازدواج نوین) حکم می‏کند که زن باید تا هنگام حمل کار کند. در اینجا نکته‏ای هست که موجب تکمیل آزادی زن خواهد شد و آن اینکه از این به بعد باید خود خرج خود را از اول تا آخر بپردازد.انقلاب صنعتی نتایج‏بیرحمانه خود را(درباره زن)ظاهر می‏سازد.زن باید در کارخانه با شوهر خود کار کند.زن به جای آنکه در اتاق خلوتی بنشیند و مرد را ناگزیر سازد که برای جبران بی‏حاصلی او دو برابر کار کند،باید در کار و پاداش و حقوق و تکالیف با او برابر باشد.»
آنگاه به صورت طنز می‏گوید:«معنی آزادی زن این است‏».
۷) دولت‏به جای شوهر
این جهت که وظایف طبیعی زن در تولید نسل ایجاب می‏کند که زن از نقطه نظر مالی و اقتصادی نقطه اتکایی داشته باشد،مطلبی نیست که قابل انکار باشد.
در اروپای امروز افرادی هستند که طرفداری از آزادی زن را به آنجا رسانده‏اند که از بازگشت دوره‏«مادرشاهی‏»و طرد پدر به طور کلی از خانواده دم می‏زنند.به عقیده اینها با استقلال کامل اقتصادی زن و تساوی او در همه شؤون با مرد،در آینده پدر عضو زائد شناخته خواهد شد و برای همیشه از خانواده حذف خواهد شد.
در عین حال همین افراد دولت را دعوت می‏کنند که جانشین پدر شود و به مادران که قطعا حاضر نخواهند بود به تنهایی تشکیل عائله بدهند و همه مسؤولیتها را به عهده بگیرند، پول و مساعده بدهد تا از بارداری جلوگیری نکنند و نسل اجتماع منقطع نگردد،یعنی زن خانواده که در گذشته نفقه خور و به قول اعتراض کنندگان مملوک مرد بوده است،از این به بعد نفقه‏خور و مملوک دولت‏باشد;وظایف و حقوق پدر به دولت منتقل گردد.
ای کاش افرادی که تیشه برداشته،کورکورانه بنیان استوار کانون مقدس خانوادگی ما را-که بر اساس قوانین مقدس آسمانی بنیان شده است-خراب می‏کنند، می‏توانستند به عواقب کار بیندیشند و شعاع دورتری را ببینند.
برتراند راسل در کتاب زناشویی و اخلاق فصلی تحت عنوان‏«خانواده و دولت‏»باز کرده است.در آنجا پس از آن که درباره بعضی دخالتهای فرهنگی و بهداشتی دولت درباره کودکان بحثی می‏کند،می‏گوید:
«ظاهرا چیزی نمانده که پدر علت وجودی بیولوژیک خود را از دست‏بدهد...یک عامل نیرومند دیگر در طرد پدر مؤثر است و آن تمایل زنان به استقلال مادی است.
زنانی که در رای دادن شرکت می‏کنند غالبا متاهل نیستند و اشکالات زنان متاهل امروز بیش از زنان مجرد است و با وجود امتیازات قانونی،در رقابت‏برای مشاغل عقب می‏مانند... برای زنان متاهل دو راه است که استقلال اقتصادی خود را حفظ کنند:یکی آن است که در مشاغل خود باقی بمانند و لازمه این فرض این است که پرستاری اطفال خود را به پرستاران مزد بگیر واگذار کنند و بالنتیجه کودکستانها و پرورشگاهها توسعه زیادی خواهد یافت و نتیجه منطقی این وضع این است که از لحاظ روانشناسی برای کودک نه پدری وجود خواهد داشت نه مادری.راه دیگر آن است که به زنان جوان مساعده‏ای بپردازند که خودشان از اطفال نگهداری کنند.
طریقه اخیر به تنهایی مفید نبوده و باید با مقررات قانونی مبتنی بر استخدام مجدد مادر پس از آن که طفلش به سن معینی رسید تکمیل شود.اما این طریقه این امتیاز را دارد که مادر می‏تواند خود طفلش را بزرگ کند بدون اینکه برای این امر تحت تعلق حقارت‏آور مردی قرار گیرد... با فرض تصویب چنین قانونی باید انتظار عکس العمل آن را بر روی اخلاق فامیل داشت.
قانون ممکن است مقرر دارد که مادر طفل نامشروع حق مساعده ندارد و یا اینکه در صورت وجود دلایلی حاکی از زنای مادر مساعده به پدر خواهد رسید.در این صورت پلیس محلی موظف خواهد بود که رفتار زنان متاهل را تحت نظر بگیرد.
اثرات این قانون چندان درخشان نخواهد بود،ولی این خطر را دارد که در ذائقه کسانی که موجد این تکامل اخلاقی بوده‏اند چندان خوشایند واقع نشود.بالنتیجه می‏توان احتمال داد که دخالتهای پلیس در این باره قطع شده و حتی مادرهای اطفال نامشروع از مساعده برخوردار شوند.
در این صورت وظیفه اقتصادی پدر در طبقات کارگر بکلی از میان رفته و اهمیتش بیش از سگها و گربه‏ها برای اولادشان نخواهد بود...تمدن یا لااقل تمدنی که تاکنون توسعه یافته متمایل به تضعیف احساسات مادری است.
محتملا برای حفظ تمدنی که تحول و تکامل زیادی یافته لازم خواهد شد به زنان برای بارداری آنقدر پول بدهند که آنان در این کار نفع مسلمی بیابند.در این صورت لازم نیست که تمام زنان یا اکثریتشان شغل مادری را برگزینند،این هم شغلی چون مشاغل دیگر که زنان آن را با جدیت و وقوف کامل استقبال خواهند کرد.اما تمام اینها فرضیاتی بیش نیست و منظورم این است که نهضت زنان باعث زوال خانواده پدر شاهی است که از ما قبل تاریخ نماینده پیروزی مرد بر زن بوده است.جانشین شدن ولت‏به جای پدر در مغرب زمین که با آن مواجه هستیم، پیشرفتی شمرده می‏شود...»
الغاء نفقه زن(به قول این آقایان:استقلال مادی زنان)طبق گفته‏های بالا نتایج و آثار ذیل را خواهد داشت:
سقوط و طرد پدر از خانواده و لااقل از اهمیت افتادن پدر و بازگشت‏به دوره مادرشاهی،جانشین شدن دولت‏به جای پدر و مساعده و نفقه گرفتن مادران از دولت‏به جای پدر،تضعیف احساسات مادری،درآمدن مادری از صورت عاطفی به صورت شغل و کار و کسب.
بدیهی است که نتیجه همه اینها سقوط کامل خانواده است که قطعا مستلزم سقوط انسانیت است.همه چیز درست‏خواهد شد و فقط یک چیز جای خالی خواهد داشت و آن سعادت و مسرت و برخورداری از لذات معنوی مخصوص کانون خانوادگی است.
به هر حال منظورم این است که حتی طرفداران استقلال و آزادی کامل زن و طرد پدر از محیط خانواده،وظیفه طبیعی زن را در تولید نسل مستلزم حقی و مساعده‏ای و احیانا مزد و کرایه‏ای می‏دانند که به عقیده آنها دولت‏باید این حق را بپردازد،بر خلاف مرد که وظیفه طبیعی او هیچ حقی را ایجاب نمی‏کند.
در قوانین کارگری جهان حداقل مزدی که برای یک مرد قائل می‏شوند،شامل زندگی زن و فرزندانش نیز می‏شود;یعنی قوانین کارگری جهان حق نفقه زن و فرزند را به رسمیت می‏شناسد.
۸) آیا اعلامیه جهانی حقوق بشر به زن توهین کرده است؟
در اعلامیه جهانی حقوق بشر،ماده‏۲۳،بند۳ چنین آمده است:
«هر کس که کار می‏کند به مزد منصفانه و رضایت‏بخشی ذی حق می‏شود که زندگی او و خانواده‏اش را موافق شؤون انسانی تامین کند.»
در ماده ۲۵،بند ۱ می‏گوید:
«هر کس حق دارد که سطح زندگانی او سلامت و رفاه خود و خانواده‏اش را از حیث‏خوراک و مسکن و مراقبتهای طبی و خدمات لازم اجتماعی تامین کند.»
در این دو ماده ضمنا تایید شده است که هر مردی که عائله‏ای تشکیل می‏دهد باید متحمل مخارج و نفقه زن و فرزندان خود بشود;مخارج آنها جزء مخارج لازم و ضروری آن مرد محسوب می‏شود.
اعلامیه حقوق بشر با اینکه تصریح می‏کند که زن و مرد دارای حقوق مساوی می‏باشند،نفقه دادن مرد به زن را با تساوی حقوق زن و مرد منافی ندانسته است. علیهذا کسانی که همواره به اعلامیه حقوق بشر و تصویب آن در مجلسین استناد می‏کنند،باید مساله نفقه را یک مساله خاتمه یافته تلقی کنند.
و آیا غرب پرستانی که به هر چیزی که رنگ اسلامی دارد نام ارتجاع و تاخر می‏دهند،به خود اجازه خواهند داد که به ساحت قدس اعلامیه حقوق بشر هم توهین کنند و آن را از آثار مالکیت مرد و مملوکیت زن معرفی کنند؟
از این بالاتر اینکه اعلامیه حقوق بشر در ماده بیست و پنجم چنین می‏گوید:
«هر کس حق دارد که در موقع بیکاری،بیماری،نقص اعضاء،بیوگی،پیری یا در تمام مواردی که به علل خارج از اراده انسان وسایل امرار معاش از دست رفته باشد،از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود.»
در اینجا اعلامیه حقوق بشر گذشته از اینکه از دست دادن شوهر را به عنوان از دست دادن وسیله معاش برای زن معرفی کرده است،بیوگی را در ردیف بیکاری، بیماری،نقص اعضاء ذکر کرده است;یعنی زنان را در ردیف بیکاران و بیماران و پیران و افراد ناقص الاعضاء ذکر کرده است.
آیا این یک توهین بزرگ نسبت‏به زن نیست؟ مسلما اگر در یکی از کتابها یا دفترچه‏های قانونی مشرق زمین چنین تعبیری یافت می‏شد، فریاد اعتراض به آسمان بلند بود،همچنانکه نظیر آن را در مورد بعضی قوانین ایران خودمان دیدیم.
اما یک انسان واقع بین که تحت تاثیر هو و جنجال نباشد و تمام جوانب را ببیند، می‏داند که نه قانون خلقت که مرد را یکی از وسایل معاش زن قرار داده و نه اعلامیه حقوق بشر که‏«بیوگی‏»را به عنوان از دست دادن وسیله معیشت‏یاد کرده است و نه قانون اسلام که زن را واجب النفقه مرد شمرده است،هیچ کدام به زن توهین نکرده‏اند، چون این یک جانب قضیه است که زن نیازمند به مرد آفریده شده است و مرد نقطه اتکاء زن شمرده می‏شود.
قانون خلقت‏برای اینکه زن و مرد را بهتر و بیشتر به یکدیگر بپیوندد و کانون خانوادگی را-که پایه اصلی سعادت بشر است-استوارتر سازد،زن و مرد را نیازمند به یکدیگر آفریده است.اگر از جنبه مالی مرد را نقطه اتکاء زن قرار داده است،از جنبه آسایش روحی زن را نقطه اتکاء مرد قرار داده است.این دو نیاز مختلف،بیشتر آنها را به یکدیگر نزدیک و متحد می‏کند.

۱- نساء ۳۲.
۲- نساء ۷.
۳- اعراف ۱۸۹
نویسنده: استاد شهید مرتضی مطهری

منبع : همسر