سابقه‌ی تجربی کاربر در فناوری ارتباطات

اخیراً فناوری‌های نوین بسیاری عرضه شده‌اند یا در حال شكل‌گیری‌اند كه مایه‌ی امیدواری بسیار برای آینده‌ی دوركاری هستند. غایت این فناوری‌ها ایجاد یك دسترسی انعطاف‌پذیر به اطلاعات و خدمات، فارغ از مكان یا ماهیت این اطلاعات و خدمات است. با این حال، طرح رابط كاربر[۲] در آن‌ها با چالش‌های عمده‌ی چندی مواجه خواهد بود؛ از جمله:‌ خلق یك رویكرد بافتاری[۳] و كل‌گرا به نیازهای كاربران، جرح و تعدیل محتوایی برای پایانه‌های سیار، و تقلیل آستانه‌ی پیچیدگی بیسیم.
● آستانه‌ی پیچیدگی‌ بیسیم
تولیدكنندگان فناوری ارتباطات در حال عرضه‌ی طیفی از ویژگی‌ها و استانداردهای جدید بیسیم هستند تا كاركردن سیار و توزیع‌شده و انعطاف‌پذیر- و ارتباطات تفننی- را امكانپذیر سازند كه قابلیت‌های دستگاه‌های سیار برای انتقال اطلاعات را بهبود می‌بخشند؛ برقراری اتصال، همزمان‌سازی، و آگاهی‌رسانی میان پایانه‌ها- و كاربران- را تقویت می‌كنند؛ و دسترسی به خدمات چندكاربردی را موجب می‌شوند.
▪ انتقال اطلاعات: سرعت انتقال اطلاعات بیسیم، رو به فزونی است. «سامانه‌ی عمومی ارتباطات همراه» (جی‌اِس‌اِم)، ارتباطات صوتی را بیسیم كرد. فناوری‌های «سرویس رادیویی بسته‌ای عمومی» (جی‌پی‌آراِس) و «تری‌جی»[۴]، باندپهنای سیار را طوری افزایش خواهند داد كه عمده‌ی داده‌ها از راه هوا نیز منتقل شوند.
▪ همزمان‌سازی:
بیش‌تر اطلاعات شخصی و شغلی در خدمتگرهای شبكه ذخیره خواهند شد. این امر برای اشتراك و امنیت اطلاعات، و برای امور مربوط به ظرفیت ذخیره، ضروری خواهد بود. اما داده‌های ذخیره‌شده‌ی محلی نیز در بعضی از موقعیت‌ها – مثلاً برای دسترسی سریع‌تر یا زمانی كه هیچ ارتباط شبكه‌ای موجود نیست – ضروری یا مرجح خواهند بود. در نتیجه، انباره‌های داده‌ای[۵] مختلف باید هر چند وقت یكبار، همزمان‌سازی‌ شوند. «سینك‌ام‌ال»، یك استاندارد صنعتی است كه پروتكل مشتركی را برای همزمان‌سازی اطلاعات میان دستگاه‌های مختلف، تعریف می‌كند[۶].
▪ اتصال:
پایانه‌های ارتباطی و رایانه‌ها باید قابلیت اتصال به یكدیگر، و به دستگاه‌های جانبی مختلف- چاپگر،‌ تصویرنما، لوازم خودرو، ملزومات پوشاكی، و- را داشته باشند…. برخی از اتصالات ممكن است دائمی باشند و برخی به شكل موردی ایجاد ‌شوند. فناوری «بلوتوث»[۷]، اتصال محلی بیسیم دستگاه‌ها را بر مبنای انتقال فركانس رادیویی با قدرت پایین ممكن می‌سازد[۸۹].
▪ دسترسی:‌
به خدمات سیار تفریحاتی و پیشه‌گانی می‌توان از طریق وب معمول، یا از طریق كانال‌هایی كه بویژه برای دسترسی سیار تدارك دیده شده‌اند (مثل پروتكل كاربرد بیسیم) دسترسی یافت.
▪ آگاهی‌رسانی:
برای كار توزیع‌شده‌ی روان، خبرداشتن از دیگران اهمیت دارد: آیا همكاران هم‌اكنون دسترس‌پذیرند،‌ و اگر نه، چه وقت در دسترس خواهند بود، مشتریان كدام نوع از حالت‌های ارتباطی را ترجیح می‌دهند، و …؟ «دهكده‌ی بیسیم»[۹] یك كنسرسیوم صنعتی است كه برای پیام‌رسانی فوری و سازگارپذیر و خدمات حضور، میان پایانه‌های باسیم و بیسیم، یك استاندارد صنعتی ایجاد می‌كند[۱۰].«سرویس رادیویی بسته‌ای عمومی» (جی‌پی‌آراِس)، «واپ»، «بلوتوث»، «سینك‌ام‌ال»، «تری‌جی»، و «دهكده‌ی بیسیم»‌- با توجه به همه‌ی این‌ها واقعاً به نظر می‌رسد كه پیشرفت در فناوری ارتباطات، در حال چاره‌جویی برای موضوعات مربوط به چالش «كار توزیع‌شده‌ی سیار» است. وعده‌های دوركاری بالاخره به حقیقت می‌پیوندند: مزایای بومشناختی ناشی از كاهش ترددهای تكراری، مزایای انسانی ناشی از مجال آزادی‌های بیش‌تر به‌منظور انطباق كار بازندگی شخصی، و مزایای منطقه‌ای ناشی از امكان توزیع تراكم جمعیت در نواحی حاشیه‌ای‌تر.آیا هنوز مسئله‌ای باقی مانده؟ پاسخ، مثبت است. در مورد طرح رابط كاربر، به نظر می‌رسد كه چشم‌اندازهای جدید، روبه سمت «آستانه‌‌ی كاربردپذیری بیسیم» دارند. افرادی كه كاملاً قادر بوده‌اند كه حتی كاربردهای پیچیده‌ی پایانه‌مبنا[۱۱] را اداره كنند، به نظر می‌رسد كه نتوانند از پس پیچیدگی‌ ناشی از اتصال بیسیم، و راه‌حل‌های مبتنی بر خدمات برآیند. تازه اگر هم موفق شوند، میزان مدیریت فناوری نسبت به كار اثربخش، چه‌بسا بسیار ناكافی باشد. اظهاراتی از قبیل جملات زیر را در خلاصه‌ی گزارش آزمون‌های كاربردپذیری می‌توان یافت (به جای x می‌توان هر یك از شیوه‌هایی را كه در بالا برشمردیم، جایگزین كرد):« xلایه‌ای از پیچیدگی و دردسر ایجاد می‌كند كه باعث شده بسیاری از پاسخ‌دهندگان ترجیح دهند با روی‌آوردن به گذشته، به جای x از . . . ]روش كنونی[ استفاده كنند. . . انجام چندباره‌ی x . . . به عنوان یك گزینه، باید صرفاً برای كاربران بسیار پیشرفته ارائه شود.»چرا استفاده از این فناوری‌های جدید اینقدر دشوار است؟ چرا هم‌اكنون ما با آستانه‌ی پیچیدگی‌ روبرو هستیم؟ برای این چراها چند دلیل می‌توان یافت:غلظت محیط رابط كاربر:‌ رابط‌های كاربر در نسل دوم محصولات ارتباطی، یعنی پایانه‌های «سامانه‌ی عمومی ارتباطات همراه» (جی‌اِس‌اِم)، براساس مجموعه‌ای از كاركردها طراحی شده‌اند كه چند سال قبل، در اواسط دهه‌ی ۹۰، به‌اندازه‌ی كافی مورد توجه قرار گرفتند و به بلوغ لازم برای اجرا رسیدند.
الآن همان رابط‌های كاربر با ویژگی‌های جدید و جدیدتری بسته‌بندی می‌شوند. در صورتی كه راه‌حل‌های رابط كاربر از انعطاف كافی برخوردار باشند، نوآوری‌ها را می‌توان-‌ اگر به این نوآوری‌ها به صورت انتزاعی نگاه كنیم- به شیوه‌ای كه منطقاً قابل استفاده باشند،‌ محقق كرد. با این حال، حجم ویژگی‌های جدید، لایه‌های بیش‌تری را به رابط كابر می‌افزاید: منوهای جدید، تنظیمات جدید، و . . . . درنتیجه، پیداكردن لایه‌ی موردنظر و مطلوب، هر چه دشوارتر می‌شود، پیچیدگی‌ كلی افزایش می‌یابد،‌ و رابط‌های قدیمی كاربر، غلظت بسیار می‌یابند.پیكربندی برونخطی:‌ بسیاری از سیستم‌های جدید بر خدمات خودكار و تجربه‌ی ناب كاربر تأكید دارند. در كاربرد اصلی، وقتی كه هر چیزی همان‌گونه است كه انتظار می‌رود، پس نباید مشكلی وجود داشته باشد. اما ]مشكلی تحت عنوان[ سطح پیكربندی خدمات وجود دارد. خدمات- و سناریوهای استفاده از آن‌ها- برای تولیدكنندگان ناشناخته هستند و به همین خاطر است كه تولیدكنندگان، تعریف رفتار سیستمی مناسب را دشوار می‌یابند. در نتیجه اغلب ترجیح می‌دهند تصمیم‌گیری را به كاربر نهایی واگذارند. انجام تنظیمات برونخطی بدون آشنایی قبلی، نسبت به كنترل بیدرنگ كه پاسخ سیستم، فوراً قابل دریافت می‌باشد، نوعاً برای كاربر دشوارتر است.
یك نمونه‌ی كلاسیك از دشواری در استفاده‌ی برونخطی، تعیین برنامه‌ی یك دستگاه ضبط كاست ویدیویی است. بازخوردی كه سیستم می‌دهد (اگر بازخوردی وجود داشته باشد) مصنوعی است و تفسیركردن آن، نسبت به تفسیر صوت در هنگامی كه نوار كاست عملاً شروع به چرخیدن می‌كند، بسیار دشوارتر است. انطباق‌پذیری در قابلیت استفاده: پایانه‌ها، برنامه‌های كاربردی، خدمات و گاهی اوقات حتی محتویات خدمات، خاستگاه‌های متفاوتی دارند و ممكن است به لحاظ فنی انطباق‌پذیر باشند، اما انطباق‌پذیری فنی با «انطباق‌پذیری در قابلیت استفاده» تفاوت دارد.
هر خدمتی ممكن است برای پایانه‌ی- یا فناوری- كاملاً متفاوتی، كه شما در اختیار دارید، بهینه‌سازی شده باشد. اما با این حال، ضروری است كه دستگاه را برای برقراری اتصال، دوباره پیكربندی كنید، و شاید لازم باشدكه بار دیگر در موقع استفاده‌ی معمولی، آن پیكربندی را حذف كنید. ویژگی‌هایی را كه در حافظه‌ی یك محصول، كدگذاری می‌شوند،‌ می‌توان به‌گونه‌ای روشن و آشكار، در رابط كاربر نمایان كرد. تنها لازم است كه كاربر درون منوها تورق نماید تا ببیند چه چیزی برای انتخاب در آن‌ها وجود دارد. در وضعیت‌هایی كه یك خدمت به اتفاق عمل چندین دستگاه و فناوری‌های ارتباطی متفاوت، وابسته است، گزینه‌های موجود را نمی‌توان به كاربر ارائه داد. غالباً كاربر باید از قبل بداند كه چه چیزی را قرار است جستجو كند- و كجا می‌تواند آن‌را بیابد.
● سازگاری با باندپهنای كم برای رابط كاربر
انعطاف‌پذیری یكی از مهم‌ترین شرایط در دوین راه‌حل‌های مخابراتی برای حمایت از كار توزیع‌شده می‌باشد.كارهایی وجود دارند كه شخص می‌تواند آن‌ها را درون یك كیف‌دستی جا دهد، هر جا دوست دارد برود،‌ كارها را انجام دهد، و برگردد. اما در عمل، هر آن چیزی كه در خلال انجام كاری مورد نیاز است، ‌به‌ندرت در شروع كار، شناخته‌شده است. در جریان كار به اطلاعات جدید نیازمندیم و حتی ماهیت آن اطلاعات، صرفاً زمانی مشخص می‌شود كه نیاز، به ظهور می‌رسد. نتایج به‌عنوان یك بسته‌بندی واحد و بی‌چون‌وچرا تحویل داده نمی‌شوند، بلكه ضروری است نگارش‌های مختلف برای بررسی ارسال شوند، یا این كه برونداد عملی، تلفیقی خواهد بود از چندین جزء جداگانه.علاوه بر این، حتی انتقال اطلاعات سودمند نیز، اگر قرار است كه به مقتضیات مربوط به انعطاف‌پذیری در بسیاری از وظایف پیشه‌گانی جامه‌ی عمل پوشانیده شود، به‌تنهایی كافی نیست.به‌جای ارسال و تفسیر مدارك تولیدشده، كار باید در همكاری تنگاتنگ‌تری انجام شود. یك گروه از كارشناسان ممكن است در حال كار برروی موضوعی واحد باشند و هر یك، از آنچه دیگران انجام می‌دهند، آگاه است. هر كس به منظور ایجاد انطباق بدون اشكال، باید از كار دیگران باخبر باشد.دیدگاه دیگر به انعطاف‌پذیری در كاركردن، و به مكان انجام‌دادن كارها مربوط می‌شود. مدل سنتی آن است كه افراد، به جایی بیایند كه كار وجود دارد. مخابرات سیمی به افراد امكان می‌دهد تا كار را به محلی كه هستند ببرند. آن‌ها می‌توانند كار را در جای دلخواه خود- مادامی كه كاركردن در آن مكان را ترجیح می‌دهند- انجام دهند. مرحله‌ی نهایی در این وجه آن است كه كاركردن اساساً مستقل از مكان باشد و افراد قادر باشند هر جا كه می‌‌خواهند- یا نیاز دارند- كار كنند، و ترجیحات خود را تغییر دهند. برای رسیدن به انعطاف‌پذیری، ابزارهایی موردنیازند كه اشتراك و سیارسازی اطلاعات و بافتار را امكانپذیر می‌سازند.
با این نوع ابزارها، انعطاف‌پذیری را می‌توان در دو سطح محقق كرد:
۱) از یك سو این ابزارها، تفاوت‌های جداگانه بین كاربران و حرفه‌ها را ممكن می‌سازند
۲) از سوی دیگر، به افراد امكان می‌دهند كه مناسب‌ترین و مرجح‌ترین شیوه‌های كار در همه‌ی موقعیت‌ها را انتخاب نمایند.این نوع انعطاف‌پذیری از حیث طراحی رابط كاربر چه معنایی می‌دهد؟‌
از طرفی كاربر به كارآیی نیاز دارد: ‌تسهیلات دروندادی چندكاربردی، صفحه‌های نمایش بزرگ، و برقراری سریع ارتباط به منظور افزایش قابلیت استفاده، و راحتی ]كاربر[. از طرف دیگر، كاربر در زمان استفاده از آزادی خود در امر جابجایی و تغییر مكان، باید به داده‌ها و خدمات واحد و یكسان- یا خدمات مشابه آن‌ها- دسترسی داشته باشد. روشن است كه پایانه‌های فیزیكی وقتی در حال جابجایی هستند، با پایانه‌هایی كه برای كاربری ثابت بهینه‌سازی شده‌اند، فرق دارند، و رابط‌های متفاوت، باندپهناهای ارتباطی متفاوت دارند. «سازگاری با باندپهنای كم برای رابط كاربر» یكی از جدی‌ترین چالش‌های اثرگذار بر تجارب كاربران، و پذیرش خدمات سیار از سوی آن‌ها محسوب می‌شود.بر روی صفحه‌ی نمایش۱۷ اینچی، كاربر قادر به دیدن چندین مورد تعاملی است. چیزهای زیادی روی صفحه‌ی نمایش وجود دارند، اما آنچه را كه كاربر اكثراً بدان‌ها نیاز دارد، باید بتواند به آسانی از میان سایر موارد، انتخاب كند.
تولید‌كننده‌ی نرم‌افزار یا تأمین‌كننده‌ی خدمات باید مجموعه‌ای از ویژگی‌ها را عرضه كند، تمام آن‌ها را نشان ‌دهد، و اجازه دهد كه كاربر خودش، از روی صفحه‌ی نمایش بزرگ، انتخاب كند. با یك رابط كاربر قابل‌حمل و فشرده می‌توان در آن واحد، صرفاً موارد بسیار كمی را ارائه داد. كاربران آزادی انتخاب مستقیم گزینه‌ی دلخواه خود را ندارند، بلكه باید گزینه‌ها را به ترتیبی كه نمایش داده می‌شوند، ‌مرور كنند.
بنابراین، طراحان علاوه بر نوع ویژگی‌هایی كه ارائه می‌كنند، باید تعدادی از محتمل‌ترین و مرجح‌ترین كاركردهای بعدی را در تمام موقعیت‌های عمده‌ی كاربری، بشناسند. تأمین دسترسی نسبتاً راحت به چند گزینه، امكانپذیر است، اما اگر كاربر مكرراً وادار به تورق بر روی كاركردی شود كه طراحان انتظار دارند كه به احتمال قوی هفدهمین انتخاب باشد،‌ این امر موجب سرخوردگی كاربر خواهد شد. در یك رابط رومیزی كه دارای نماد تصویری برروی صفحه‌ی نمایش است، كاربر حتی متوجه اشتباه سازنده نخواهد شد.
● درك كلی‌نگر از كاربر
طراحان حوزه‌ی فناوری اطلاعات، پس از ۲۰ سال تجربه با رایانش رومیزی، قادر به ساخت كارها و سیستم‌های مجزا، با قابلیت استفاده‌ی نسبی هستند. درحال‌حاضر استانداردهایی برای قابلیت استفاده‌ی معمول (ایزو ۱۱-۹۲۴۱)، و مجموعه‌ای از روش‌های تثبیت‌شده وجود دارند. بااین‌حال، سیاربودن و محلی‌كردن فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در چالش‌ با پارادایم قدیمی «قابلیت استفاده‌ی كارمحور»[۱۲] هستند. سابق بر این، فناوری صرفاً چیزی بود كه برای انجام كاری از آن استفاده می‌شد، اما امروزه ما با فناوری‌های ارتباطات زندگی می‌كنیم. رواج و تداول روزافزون دوركاری، روند انتقال فناوری‌ها از محیط اداری به محل زندگی افراد و به زندگی روزمره‌ی آن‌ها را نیز استمرار می‌بخشد. كاربر از یك اتاق كنترل انفرادی یا یك محل كار سربسته به فضای بازی گام نهاده كه در گشت‌وگذار به این سو و آن سو، با جهان فیزیكی و افرادی كه در آن زندگی می‌كنند، رویارو می‌شود.كاربرد فناوری را نمی‌توان از بقیه‌ی زندگی افراد جدا كرد و به عنوان تافته‌ای جدابافته، زیر میكروسكوپ قرار داد.
كار، بخشی از زندگی است و ابزارها، بخشی از محیط صاحب ابزار هستند. كارـ محوری، كه به تفصیل و دقت در پژوهش‌های مربوط به قابلیت استفاده تبیین شده، دیگر تنها رویكرد مطرح در رابطه با طرح انسان- محور در فناوری‌های اطلاعات شمرده نمی‌شود. زندگی با فناوری ارتباطات، به‌جای استفاده‌ی صرف، انواع گوناگونی از معیارهای ذهنی، عاطفی، التذاذی، و هویتی را ترویج می‌كند.كاربر با وجود سبك‌های مختلف زندگی و ترجیحاتش، لازم است با محصولاتی كه در اطراف خود می‌بیند هماهنگ باشد.
شیوه‌ی مرسومی در رایانش وجود دارد كه با علاقه‌مندی، مهارت‌ها، تبحرگرایی، و دیگر شیوه‌های مرسوم در كالاهای مصرفی با دوام، ضداشتباه و «آسان‌نصب» مرتبط است. راه‌حل‌های جدید شبكه‌ای باید به شیوه‌های مرسومی كه با ارزش‌های كاربران سازگار هستند، پیوند بخورند. طراحان فناوری‌های جدید، هرگز به دنیایی كه برای آن طراحی می‌كنند نگاه نكرده‌اند. حضور فناوری‌های نوین، از طرفی موقعیتی را كه این فناوری‌ها در آن مورد استفاده قرار می‌گیرند- در مقایسه با موقعیت قبلی- تغییر می‌دهد و از طرف دیگر، استفاده از فناوری، محصولات را تغییر می‌دهد. بنابراین، درك كاربران به معنای درك چگونگی تغییر عمومی آن‌ها، همرا با تغییر جامعه‌ی پیرامون آن‌ها، و بویژه درك چگونگی تغییر در تعامل با محصولاتی است كه عرضه می‌شوند.فرد دوركار یك واحد پردازنده‌ی اطلاعات است كه كارها را انجام می‌دهد، بازیگری است در بافتارهای فیزیكی و اجتماعی متغیر، مصرف‌كننده‌ای است با یك نوع سبًك زندگی، یك مفسر برای مفاهیم ساختاریافته‌ی اجتماعی، و یك عنصر تغییرپذیر كه درعین‌حال عامل آغازگر تغییرات مستمر محسوب می‌شود.وقتی كه كار به خانه، یا به یك بافتار سیار برده می‌شود، دامنه‌‌ی موضوعات مؤثر بر پذیرش فناوری‌ها، گسترده‌تر می‌شود. نیاز به نوع جدیدی از رویكرد كل‌گرای كاربرمحور، نیاز به درك بافتاری، و وجود یك چالش عمده‌ی روش‌شناختی از شرایط كنونی هستند.
● نتایج
پیشرفت‌ فناوری، راه‌های انعطاف‌پذیر در كار توزیع‌شده را، مستقل از مكان اعضای گروه و ماهیت كار، امكانپذیر می‌سازد. با این حال،‌ رابط كاربر در این فناوری‌ها هنوز نیاز به تعریف ]دقیق‌تر[ دارد. رویكرد بافتاری و كل‌گرا به كاربران، جرح و تعدیل محتوایی برای پایانه‌های مختلف، و كاهش آستانه‌ی پیچیدگی‌ خدمات بیسیم و برقراری اتصال، از جمله‌ی مهم‌ترین مباحث در توسعه‌ی ابزارهای ارتباطی قابل‌قبول در دوركاری- و دورتفنن[۱۳]ـ به شمار می‌روند.

[۱]. Turkka Keinonen, “User experience with communication technology”, in Telework ۲۰۰۱-Report of the ۸th European Assembly on New Ways to Work. Helsinki: ۱۲-۱۴.۹.۲۰۰۱, pp. ۸۹-۹۳
[۲]. user interface
[۳]. contextual
[۴]. ۳G (۳rd Generation)
[۵]. data stores
[۶]. www.synchml.org
[۷] . (BlueTooth) عنوان كلی برای انتقال بیسیم صوت و داده، كه بر پیوند رادیویی كم‌هزینه‌ای مبتنی است كه اتصالات موردی برای محیط‌های ثابت و سیار را فراهم می‌كند. (ویراستار)
[۸]. www.bluetooth.com
[۹]. Wireless Village
[۱۰]. www.wirelessvillage.org
[۱۱]. terminal based
[۱۲]. task centered usability
[۱۳]. teleleisure
توركا كینونن[۱]
مترجم: علیرضا اسفندیاری مقدم
دانشجوی كارشناسی ارشد اطلاع‌رسانی و كتابداری دانشگاه فردوسی مشهد

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران