وضعیت بهداشتی استخرهای شنای شهر بندرعباس

● مقدمه:
استخرهای شنا به عنوان یکی از مراکز تفریحات آبی و عمومی که ارتباط مستقیم و مداوم با گروههای مختلف انسانی دارد, از درجات گسترده ای در زمینه بهداشت فردی و عمومی برخوردار است.لذا می تواند همانند یک منبع بالقوه انتشار آلودگیهای بیولوژیکی عمل نموده و عامل انتقال و شیوع بیماریهای قارچی و انگلی محسوب گردد(۱).
در دهه ۱۹۷۰ برادلی با درک چگونگی ارتباط بین آب و بیماریهای ناشی از آن، بیماریهای منتقله از طریق استخرهای شنا را به عنوان "Water born disease" طبقه بندی نمود(۲). علل بیماری در استخرهای شنا شامل تماس با آب و بلعیدن آب ناسالم می باشد و طیف بیمارها وسیع بوده و شامل بیماریهای گوارشی, عفونی , پوست ,چشم و بیمارهای انگلی و قارچی است. بیماریهای مزبور در صورت تخلیه مداوم مخاط بینی، چشم، گوش، دفع ادرار به صورت ناخواسته و آلودگی‌های پوستی شناگران همراه با عدم کنترلpH و تزریق دقیق مواد گندزدا و عدم رعایت نکات بهداشتی تسریع می‌گردد (۱).
تحقیقاتی که توسط بلانسون در میان دانشجویان یک دانشگاه که در مسابقات شنا شرکت می‌کردند انجام گرفت، قارچهایی از گونه ترکوفاتون, روبروم، اپیدموفایتون، فلوکوزوم و کاندیدا آلبیکانس را از عفونتهای پای شناگران جدا کردند (۲).
مطالعات انجام گرفته در کشور مصر نیز قارچهایی شامل آسپرژیلوس فرمیگاتوس، آسپرژیلوس نیجر، پنیسیلیوم و تریکوفایتون را ازآب استخرهای شنا جدا کردند (۳). همچنین مطالعات دتنت، منگیاروتی و فیشر درماتوفیت و سایر قارچها را از آب و اطراف استخرهای شنا نشان داده است (۱، ۴، ۵). بر اساس مطالعات دکتر نانبخش و همکاران بر روی آلودگی‌های قارچی و انگلی استخرهای عمومی شهر ارومیه شایعترین قارچهای جداشده آسپرژیلوس با ۲۵/۵۶، کاندیدا با ۹/۲۲ و رهیزوپوس ۱۶/۴ درصد گزارش شده است (۶). بررسی های دیگری که در استخرهای شنای اصفهان و مشهد انجام گرفته است تعدادی از قارچهای درماتوفیت و غیر درماتوفیت را از آب استخر جدا نموده‌اند (۷، ۸).
هدف از این مطالعه با توجه به شرایط ویژه شهر بندرعباس از نظر اقلیمی و کثرت متقاضیان و نیز فعال بودن تعداد زیادی استخر با دوره بهره‌وری طولانی، بررسی وضعیت بهداشتی استخرهای شنا بوده است تا با شناخت وضعیت موجود, راهکارهای مناسب جهت ارتقاء وضعیت بهداشتی به مسئولین ارائه شود.
● روش کار:
این پژوهش توصیفی که جامعه مورد مطالعه آن کلیه استخرهای فعال بندرعباس بود در نیمه دوم سال ۱۳۸۲ انجام گرفت. جمع‌آوری نمونه‌ها بر اساس پیشنهاد سالواتو با فواصل دو هفته‌ای در بطریهای دهانه گشاد و استریل شده حاوی تیوسولفات سدیم و از عمق ۶۴ سانتی‌متری سطح آب و در نزدیکی آبهای خروجی از استخر به صورت تصادفی برداشت و در سریعترین زمان ممکن به آزمایشگاه ارسال شد. آزمایشهای میکروبی بر اساس استاندارد متد و به روش ۹ لوله‌ا‌ی و برای هر استخر ۷ نمونه و در کل ۸۴ نمونه برداشت و میزان MPN تعیین گردید (۱۲). آزمایش قارچ نیز بر روی استخر‌های فعال به روش تصادفی و برای هر استخر ۷ نمونه، در سه حجم ۱۰۰، ۲۵۰ و ۱۰۰۰ سی‌سی و جمعاً ۱۶۵ نمونه در شرایط کاملاً استریل نمونه‌برداری و به صورت ممبران فیلتر با منافذ ۳/۰ میکرون و بر طبق روش BUCK با استفاده از محیط کشت (سابارو دکستروز آگار-s- sc و scc) در محیط آزمایشگاه و در دمای ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد مورد کشت و بررسی قرار گرفت. جهت شناسایی مخمرها از محیط کشت کورن میل آگار با کشت خطی و قارچهای کچلی (ساپروفیت‌ها و درماتوفیتها) از روش تیزمان استفاده شد (۱۳، ۱۴). همچنین پارامترهای کلر باقیمانده آزاد،pH با استفاده از کیت کلر سنجDPD و کدورت با استفاده از دستگاه كدورت سنج مدل DRT-۱۵ECبا نشان Lovibond ساخت آمریکا با دامنه اندازه‌گیری (NTU ۱۰۰۰-۰( و جهت بررسی نکات بهداشتی و نکات ایمنی پارامترهای مربوط به هر کدام از آنها از فرم آیین‌نامه مقررات بهداشتی استخرهای شنا استخراج و برای هر استخر مورد بررسی قرار گرفت سپس با اهمیت یکسان به درصد تبدیل شد (۱۵). تجزیه و تحلیل داده‌ها بر اساس شاخص‌های مرکزی و ضریب همبستگی پیرسون انجام شد.
نتایج بررسیها نشان داد که دامنه تغییرات pH ۸/۶ تا ۸/۷ و کدورت کمتر از NTU ۱ می باشد ضمن اینکه در استخرهای شماره ۱ و ۵ در ۲۵ درصد موارد بالاتر از حد استاندارد با دامنه تغییرات NTU۴/۱ تا ۴/۹ بود. وضعیت کلرزنی در۳/۴۷ درصد موارد مطلوب، ۲/۳۵درصد صفر و ۵/۱۷ درصد نامطلوب (کمتر از ۶/ و بالاتر از ۵/۱ میلی‌گرم در لیتر) حاصل شد. در استخرهای شماره ۱ و ۵ و ۱۱و ۱۲ بیشتر موارد صفر بود، نتایج این بخش در جدول شماره ۲ ارائه گردیده است که ضریب همبستگی پیرسون نشان می‌دهد درصد فراوانی کلیفرمها در آب استخر ارتباط مستقیم ومعنی‌دار با وضعیت کلرزنی آن دارد.
شایعترین قارچهای جدا شده در استخرها شامل آسپرژیلوس نیجر با ۱۱/۴۴ درصد، گونه‌های مخمری با ۸/۳۵‌، کاندیدا با ۰۹/۳۳، گونه‌های دیگر آسپرژیلوس با ۶۳/۳۲، فوزاریوم با ۲۹/۲۷، گونه‌های کلادوسپوریوم با ۷۹/۲۵ و موکور با ۰۹/۲۱ بوده است که در جدول شماره ۳ آمده است.
● بحث و نتیجه‌گیری:
تحقیقی كه توسط روی پل در سال ۱۹۷۲ در آمریكا انجام شد نشان داد كه هر گاه میزان pH، كلر باقیمانده آزاد و بار شنا در استخر اندازه‌گیری شود می‌توان با اطمینان ۹۵ درصد در خصوص میزان آلودگی میكروبی قضاوت كرد (۹). در این مطالعه دامنه تغییرات pH آب استخر ۸/۶ تا ۸/۷ می‌باشد كه استاندارد مربوطه را تامین می‌كند (۱۰). میزان كلر باقیمانده آزاد بر اساس استانداردهای توصیه شده ۱ تا ۲ میلی‌گرم در لیتر (۴ و ۱۱) ودر pH۶/۷-۵/۷ مقدار كلر باقیمانده ۶/۰ پی‌پی‌ام به منظور جلوگیری از سوزش چشم توصیه شده است (۱۲). در این مطالعه ۳/۴۷ درصد نمونه‌ها دارای كلر در حد استاندارد، ۵/۱۷ درصد نامطلوب (كمتر یا بیشتر از مقادیر توصیه شده) و ۲/۳۵ درصد صفر بوده است كه بر اساس جدول شماره ۲ در سطح خطای ۵ درصد بین وضعیت كلرزنی و فراوانی كلیفرمها ارتباط مستقیم و معنی‌دار وجود دارد (r=۰.۶۲۵ , P< ۰.۰۵) كه با تحقیق آقای پل مطابقت دارد.
مطالعات انجام شده در دنیا (۱، ۴، ۱۰، ۱۱) و داخل كشور (۶، ۷، ۸، ۹) نشان‌دهنده آن است كه بایدآب استخر‌ها از نظر آلودگی‌های قارچی و میكروبی مورد بررسی قرار گیرد. بررسی‌هایی كه توسط ریفرز و همكاران در استخرهای شنا انجام شده نشان‌دهنده آن است كه شناگران مبتلا به كچلی پا می‌توانند از طریق زوائد كراتین حاوی قارچ، آب استخر‌ها را آلوده نمایند (۵). در این مطالعه آسپرژیلوس نیجر با ۱۱/۴۴ درصد، گونه‌های مخمری با ۸/۳۵، کاندیدا با ۰۹/۳۳، گونه‌های دیگر آسپرژیلوس با ۶۳/۳۲، فوزاریوم با ۲۹/۲۷، گونه‌های کلادوسپوریوم با ۷۹/۲۵ و موکور با ۰۹/۲۱ شایعترین قارچهای جدا شده از آب استخرها بوده است این مطالعه نشان داد كه ارتباط معنی‌داری بین فراوانی قارچها و كلرزنی وجود ندارد ولی به نظر می‌رسد بهسازی محیط استخر و رفتارهای بهداشتی شناگران از جمله استفاده از صابون و دوش گرفتن قبل از ورود به استخر و استفاده از حوضچه‌های پاشویی در كاهش آلودگیهای قارچی موثر است كه در مطالعات آقای دكتر نانبخش و همكاران نیز به این موضوع اشاره شده است (۶).
بر اساس نتایج هیچكدام از استخرهای مورد مطالعه اطلاع دقیقی در خصوص درصد كلر حوضچه پاشویی و چگونگی استفاده شناگران از آن را نداشتند كه احتمال می‌رود این موضوع باعث تشدید آلودگی قارچی می‌گردد.
فرایندهای موثر در ارتقاء کیفیت آب استخر به منظور پیشگیری از انتشار آلودگی‌های میكروبی را می‌توان، توجه به گندزدایی، كنترل كدورت، pHو رعایت نكات بهداشتی توسط شناگران و برای آلودگی‌های قارچی، بهسازی اساسی محیط استخر، استفاده از دوش و شستن بدن با صابون قبل از ورود به استخر و حوضچه پاشویی ذکر نمود. لذا توصیه می‌شود با نظارت و كنترل كیفیت آب استخر و بهسازی محیط آن بر اساس استانداردها و آموزش متصدیان و نصب تابلوهای آموزشی در جایگاههای خاص استخر در جهت كنترل آلودگی‌ها اقدام شود.

کاووس دیندارلو ۱
موسی سلیمانی احمدی ۲
دکتر شهرام زارع ۳
حسین عبدی ۴
مهرگان حیدری ۵
۱ مربی گروه بهداشت محیط
۲ مربی گروه حشره‌شناسی پزشکی
۳ استادیار پزشکی اجتماعی
۴ کارشناس مسئول بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان
۵ کارشناس علوم آزمایشگاهی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
سپاسگزاری:
بدینوسیله از حوزه معاونت آموزشی و پژوهش دانشگاه بخاطر تأمین هزینه اجرای این طرح تحقیقاتی تشکر می‌گردد ضمناً لازم است از همکاری جناب آقای مهندس ولی علیپور و سرکار خانم فاطمه کاظمی و سایر همکاران بهداشت محیط تقدیر می‌شود.
منابع References
۱. James D, Dingman R. Public pool disinfection. J Environ Health ۱۹۹۰; ۵۲۹: ۳۴۱-۳۴۳.
۲. Blandson B: Dermatophyte feet infection among students enrolment in swimming courses at a university pool. Bol Asoc Med PR ۱۹۹۱; ۸۳(۵):۱۸۱-۱۸۴.
۳. Maghazer S, Abdel-Mallek AY. Fungi in two swimming pools in assuit town, Egypt. Zentralbl Microbiol ۱۹۸۹; ۱(۳): ۲۱۳-۲۱۶.
۴. Mangiarotti AM, Garretta G. Keranophilic fungi isolated from a small pool. Mycopathologia ۱۹۹۴; ۸۵: ۹-۱۱.
۵. Fischer E. How long fo dermatophytes survive in water of indoor pools. Dermatologica ۱۹۸۲; ۱۶۵(۴): ۳۵۲-۳۵۴.
۶. نانبخش. حسن، حضرتی تپه. خسرو. بررسی آلودگیهیا قارچی، انگلی و میکروبی استخرهای شنای شهر ارومیه. چهارمین همایش کشوری بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی یزد. ۱۳۸۱.
۷. شادی. شهلا، مقدس حسن‌پور، شادگانی مصطفی، زارع افشن. بررسی آلودگیهای قارچی آب استخرهای عمومی شهر اصفهان. مجله علوم پزشکی ایران. شماره ۱، بهار ۱۳۸۰، صفحه ۳۰-۲۸.
۸. فتحی عبدالحمید، الهی رضا. بررسی آلودگیهای انگلی و قارچی در استخرهای عمومی شهر مشهد و نقش کلرزنی در آن. اولین همایش ملی پژوهش در شبکه‌های بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ۱۳۷۶.
۹. Paul RA. An environmental model for swimming pool bacteriology. Am J Public Health ۱۹۷۲; ۶۲: ۷۷۰-۷۷۲.
۱۰. Detandt M, Nolard N. Dermatophytes and swimming pools: seasonal fluctuation. Mycoses ۱۹۹۸;۳۱(۱۰):۴۵۰-۵۰۰.
۱۱. Refeers J. Logier P. Mycoses despide. Scheeiz Rundschall Med ۱۹۹۷;۶۳(۲۸):۸۵۱-۸۵۶.
۱۲. Greenberg AE, Clesceri LS, Eaton AD. Standard methods for examination of water and wastewater. ۱۹th ed. Washington: APHA NW; ۱۹۹۵.
۱۳. Buck JD, Bubacis BM. Membrane filter procedure for enumeration of candida albicans in natural waters. Appl Environ Microbiol ۱۹۷۸;۳۵(۲):۲۳۷-۲۴۲.
۱۴. Rabler PW. Water examination by membrane filter and MPN procedures. Am J Public Health ۱۹۵۴;۴۴:۳۷۹.
۱۵. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. آیین‌نامه قانون ماده ۱۳ مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی. بهداشت محیط. ۱۳۸۱.

منبع : مجله پزشکی هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان