انتخابات حزبی

چندان مرسوم نیست که در مورد جزئیات برگزاری انتخابات و شیوه‌های مختلف آن در رسانه‌ها حتا رسانه‌های اصلاح‌طلب بحث بشود. شاید دلیلش هم این باشد که مشکلات اساسی‌تر و ریشه‌ای‌تری در این زمینه داریم که جا را برای پرداختن به جزئیات تنگ می‌کنند. اگر بحثی در مورد انتخابات می‌شود معمولاً موضوع نظارت و رد صلاحیت و مسائل اجرایی است که البته خیلی هم مهمند. اما شاید گاهی بد نباشد درباره‌ی شیوه‌های مختلف برگزاری انتخابات هم صحبتی بشود.
چند روز پیش با دوستانی که تصمیم داشتند تشکلی دانشجویی راه بیندازند صحبت می‌کردم و بحث به برگزاری انتخابات درونی کشید. شیوه‌های مختلفی مطرح شد و من شیوه‌ی لیستی یا حزبی را پیشنهاد کردم اما حقیقتش این است که وقتی به جزئیات آن فکر کردم متوجه شدم که اطلاعات دقیقی از آن ندارم. متأسفانه مرجع دم دستی هم فعلاً ندارم که به آن استناد کنم، تنها کتابی که مدتی پیش خواندم و اشاره‌ای به شیوه‌های مختلف برگزاری انتخابات کرده بود، کتابی از واتسلاو هاول بود که آن هم خیلی وارد جزئیات نشده بود.
با توجه به این که در این تشکل بنا است گروه‌ها و انجمن‌های مختلفی حضور داشته باشند، من روش حزبی یا لیستی را پیشنهاد کردم که به میزان درصد آرای گروه‌ها کرسی در شورای مرکزی یا شورای هماهنگی آن‌ها داده شود. دو روش برای تقسیم کرسی‌ها به نظرم رسید که هرکدام مشکلاتی دارند و به نتایج مختلفی هم می‌رسند من اسم این روش‌ها‌ را «گرد کردن» و «حد نصاب کرسی» می‌گذارم. در هر دو روش در ابتدا برای کسب هر کسی حد نصاب در نظر می‌گیریم. بدیهی است در وهله نخست حد نصاب باید مجموع آرا بخش بر تعداد کرسی‌های لازم باشد. در این یادداشت فرض می‌کنیم که ۴ گروه در انتخابات لیست جداگانه داده باشند. مثلاً اگر ۷۰ نفر رأی می‌دهند و قرار است ۷ نفر انتخاب شوند، حد نصاب هر کرسی باید ۱۰ رأی باشد. اگر آرای هر لیست ضریبی از ۱۰ باشد طبیعی است مشکلی پیش نمی‌آید (مثلاً ۱۰ و ۳۰ و ۲۰ و ۱۰). مشکل زمانی پیش می‌آید که بخش‌پذیر نباشند (مثلاً ۸ و ۲۲ و ۳۴ و ۶). در این صورت دو راه پیش رو داریم یکی این که با گرد کردن، آرا را تقسیم کنیم (۱ و ۲ و ۳ و ۱) در این حالت مشکلی که پیش می‌آید این است که نسبت آرای احزاب با نسبت کرسی‌ها نمی‌خواند و گروهی که ۳۴ تا رأی دارد بیش از ۵ برابر گروهی که ۶ رأی دارد محبوبیت دارد اما فقط ۳ برابر کرسی دارد. روش دیگری که می‌تواند این مشکل را تا حدی حل کند این است که حد نصاب آرا را به تدریج کم کنیم تا کرسی‌ها به اندازه‌ی لازم تقسیم بشوند. مثلاً برای حد نصاب ۱۰ به این صورت تقسیم می‌شود (۰ و ۲ و ۳ و ۰) در این حالت در مجموع ۵ کرسی می‌شود که کافی نیست. حد نصاب را کم کنیم برای حد نصاب ۹ هم همین نتیجه است. اما برای حد نصاب ۸ رأی داریم (۱ و ۲ و ۴ و ۰) که مجموع آن ۷ کرسی می‌شود. در این روش هم البته کاملاً نسبت آرا با نسبت کرسی‌ها تطبیق داده نمی‌شود اما اگر گروه‌هایی را که محروم می‌شوند در نظر نگیریم، نهایتاً در نسبت آرا ممکن است یک کرسی اختلاف به وجود بیاید مثلاً‌ نسبت ۲۲ به ۳۲ تقریباً برابر است با ۲ به ۳ که به گروه دوم به جای ۳ کرسی ۴ کرسی داده شده است. در این روش با تعیین حد نصاب برخی گروه‌هایی که زیر حد نصاب باشند حذف می‌شوند، در روش تخمین زدن گروه‌هایی که نزدیک به صفر باشند حذف می‌شوند.
هم در روش «تخمین زدن» و هم در روش تعیین حد نصاب برای کرسی‌ها حالاتی پیش می‌آید که آرا به تعداد کرسی‌ها قابل تقسیم نیستند. مثلاً اگر آرا به صورت (۱۲ و ۲۲ و ۲۳ و ۱۳) باشد با گرد گردن آرا تقسیم کسری‌ها به صورت (۱ و ۲ و ۲ و ۱) درمی‌آید که یک کرسی کم داریم، در همین حالت اگر بخواهیم با روش حد نصاب کرسی‌ها را تقسیم کنیم برای حد نصاب ۱۰- ۸ رأی برای هر کرسی به صورت (۱ و ۲ و ۲ و ۱) تقسیم می‌شود که در مجموع ۶ کرسی می‌شود و اگر حد نصاب را ۷ بگیریم به صورت (۱ و ۳ و ۳ و ۱) تقسیم می‌شود که در مجموع ۸ کرسی می‌شود. شاید در این گونه موارد افزودن یک کرسی به گروهی که در کل بیشترین رأی را آورده (یا برعکس دادن یک کرسی به گروهی که کم‌ترین کرسی را آورده) راه‌گشا باشد.
راه دیگری جز این دو روش هم وجود دارد و آن این که حد نصاب کرسی را همان مجموع آرا تقسیم بر تعداد کرسی‌ها در نظربگیریم و کرسی‌های باقی‌مانده را خالی بگذاریم و انتخابات دیگری برگزار کنیم. چگونگی شیوه‌ی انتخابات دور دوم هم مهم است که باید تعیین شود که چه گروه‌هایی در آن شرکت کنند و کدام گروه‌ها حذف شوند.
روش تعیین لیست‌ها هم قابل بحث است، نکاتی که به نظرم مهم می‌رسد این است که لیست گروه‌ها باید به ترتیب اولویت گروه باشد که اگر رأی کامل نبود مشخص شود که چه کسانی از آن لیست انتخاب شده‌اند، در این حالت قرار گرفتن در بالا یا پایین لیست اهمیت خاصی خواهد داشت. نام مشترک هم در میان لیست‌ها نباید باشد، چون بعداً‌ مشکلاتی پیش می‌آید. موضوع دیگر این است که لیست‌هایی که کامل نیستند هم می‌توانند شرکت کنند، مثلاً یک لیست یک نفره. در این حالت مشکلی که ممکن است پیش بیاید این است که لیست یک‌نفره بیش از یک کرسی رأی بیاورد. قاعدتاً در این حالت آرای اضافی را باید باطله به حساب آورد. اگر از روش حد نصاب برای هر کرسی استفاده شود، با توجه به این که باید میزان آرای مشخصی کسب کنند تا کرسی به دست آورند، گرایش بیشتر به سمت تشکیل گروه‌های بزرگتر خواهد بود.
با توجه به این که این روش قرار است در یکی از تشکل‌های دانشجویی آزمایش شود، هرگونه نظر و انتقاد شما می‌تواند تأثیرگذار باشد، خواهشمندم اگر اطلاعاتی در این زمینه دارید حتماّ در میان بگذارید.

منبع : حرف غریب