مراقبت از بیماری سرخک در مرحله ی حذف

یکی از بیماریهای کشنده در کشورهای در حال توسعه بیماری سرخک است که میزان کشندگی آن در حدود ۵-۱% تخمین زده شده است. سیاست WHO (در گردهمایی جهانی سال ۱۹۹۰) ، رسیدن به پوشش ۹۰ درصدی واکسیناسیون تا سال ۲۰۰۰ برای واکسن سرخک و متعاقباً حذف سرخک در سه منطقه از شش منطقه سازمان جهانی بهداشت (منطقه مدیترانه شرقی تا سال ۲۰۱۰) بوده است. نیز کشورها باید علاوه بر پوشش گسترده دوز اول واکسن سرخک، نوبت دوم واکسیناسیون کودکان بر علیه سرخک را انجام دهند.
● اصطلاحات برنامه مراقبت سرخک:
▪ کنترل سرخک: کاهش میزان ابتلا و مرگ و میر بر اثر سرخک
▪ حذف سرخک: متوقف شدن انتقال محلی سرخک در یک ناحیه جغرافیایی بزرگ، بدین معنی که بیماری بدنبال ورود یک فرد مبتلا به منطقه، انتقال نمی‌یابد.
▪ ریشه کنی سرخک: قطع انتقال جهانی سرخک
▪ طغیان: افزایش تعداد موارد مشاهده شده نسبت به موارد مورد انتظار (در کشور ما که در مرحله حذف سرخک قرار دارد حتی یک مورد ابتلا به سرخک با ویروس بومی به عنوان طغیان تلقی می‌گردد.)
● بیماری سرخک:
سرخک بیماری حاد بثوری و بسیار مسری است که علائم مقدماتی آن: تب، احتقاق ملتحمه، آبریزش از بینی، سرفه و ایجاد نقاط سفید در زمینه قرمز بر روی سطح مخاطی دهان (Koplic Spots) است، در روز سوم تا هفتم بعد از شروع بیماری، بثورات ابتدا در صورت (ناحیه خط مو) ظاهر می‌شوند، سپس به تمام بدن گسترش می‌یابند و ۷-۴ روز نیز باقی می‌مانند. دوره کمون بیماری ۱۴-۷ روز (۱۰ روز تا زمان بروز علائم اولیه و ۱۴ روز تا ظهور بثورات) است. انسان تنها مخزن ویروس محسوب می‌شود. عوارض عمده بیماری عبارتند از: اوتیت مدیا، پنومونی، اسهال، سوء تغذیه. زخم قرنیه و کوری، استئوماتیت، لارنگو تراکئوبرونشیت و انسفالیت و SSPE افرادی که قبلاً واکسینه شده‌اند، ممکن است تظاهرات بالینی با مشخصات ذکر شده را بطور کامل نداشته باشند.
● عامل بیماری:
(Morbilli virus) است و ژنوتیپ ویروس در ایران نوع D۴ است.
بیماری از دیدگاه نحوه گزارش دهی در تقسیمات WHO در گروه A قراردارد، یعنی گزارش موارد بیماری با سریعترین راههای ممکن الزامی است.
● دوره قابلیت سرایت بیماری:
از ۵-۳ روز قبل از بروز بثورات سرخکی تا ۴ روز پس از آن
● جداسازی:
افراد در معرض تماس با فرد مبتلا به سرخک (بدون سابقه واکسیناسیون) باید واکسینه شوند. در غیر اینصورت باید به مدت ۱۴ روز تحت نظر قرار گیرند و بروز تب در آنها به عنوان احتمال شروع بیماری تلقی می‌گردد.
● نحوه مراقبت از موارد تماس بیماری:
افراد خانواده فرد مشکوک که واکسینه نشده‌اند و سن آنها بین ۹ ماه تا ۲۵ سال است، باید در فاصله زمانی کمتر از ۷۲ ساعت بعد از شروع علائم در بیمار واکسینه شوند. در مورد کودکان کمتر از ۹ ماه و زنان باردار ، تجویز ایمونوگلوبولین (۲/۰ میلی‌گرم و حداکثر ۱۵ میلی گرم) توصیه شده است. این افراد باید ۵ ماه بعد واکسینه شوند.
در مدارس بعد از تشخیص کلینیکی بیماری، تمام محصلین مدرسه باید از نظر واکسیناسیون سرخک بررسی شوند و در صورت تکمیل نبودن واکسیناسیون، بلافاصله واکسینه شوند.
● پیشگیری:
واکسن زنده سرخک یا MMR یا MR (به میزان ۵/۰ سی سی زیرجلدی)
● تعریف مورد بیماری:
تعریف بالینی مورد بیماری: هر شخصی که طبق نظر پزشک از لحاظ بالینی به عفونت سرخک مشکوک باشد.
● تعریف آزمایشگاهی: وجود آنتی بادی Igm اختصاص سرخک در خون بیمار
● طرح طبقه بندی آزمایشگاهی سرخک:
▪ تأیید شده آزمایشگاهی: موردی که با تعریف مورد بالینی مطابقت دارد و بوسیله آزمایشگاه تأیید شده است .
▪ تأیید شده اپیدمیولوژیک: موردی که با تعریف مورد بالینی مطابقت دارد و از نظر اپیدمیولوژیک با مورد تأیید شده آزمایشگاهی ارتباط دارد.
▪ تأیید شده بالینی: موردی که با تعریف مورد بالینی مطابقت داشته باشد ولی بدلیل کافی نبودن نمونه خون، امکان تأیید آزمایشگاهی وجود ندارد.
▪ مورد رد شده: مورد مشکوکی که با تعریف بالینی یا آزمایشگاهی مطابقت ندارد.
● سیستم گزارش دهی:
در مرحله حذف، مراقبت بر مبنای مورد بیماری باید مورد توجه قرار گیرد و هر مورد باید در عرض کمتر از ۴۸ ساعت گزارش و بررسی شود. از هر مورد مشکوک اسپورادیک، باید نمونه های آزمایشگاهی تهیه و جمع آوری شود. در تمام سطوح حتی اگر موردی مشاهده نشود باید گزارش دهی صفر انجام شود.
سیستم گزارش دهی شامل موارد زیر است:
▪ گزارش فوری تلفنی (از محیط تا بالاترین سطح) و ثبت آن
▪ گزارش ماهیانه: از تمام سطوح بهداشتی و درمانی (دولتی و خصوصی) – از خانه بهداشت به مرکز بهداشتی درمانی مربوطه و از مرکز بهداشت شهرستان به مرکز بهداشت استان و مرکز مدیریت بیماریها (بصورت تکمیل فرم لیست خطی و فرم بررسی اپیدمیولوژیک)
▪ نکته مهم:
در هنگام بروز طغیان بیماری، کلیه افراد ۹ ماهه تا ۲۵ ساله که با فرد یا افراد بیمار در تماس بوده اند بدون توجه به سابقه واکسیناسیون قبلی، باید با واکسن حاوی سرخک واکسینه شوند.
● نمونه برداری موارد در مرحله حذف بیماری سرخک:
▪ فرد مشکوک به سرخک بهتر است نمونه خون برای تست الیزا (Igm) ، در روز دهم پس از شروع بثورات تهیه گردد. البته اگر در روزهای بعد احتمال دسترسی به بیمار وجود نداشته باشد می‌توان در همان برخورد اول ، نمونه را تهیه کرد.
▪ ML ۵ به عنوان نمونه خون گرفته شده، سانتریفوژ می‌شود و سرم آن جدا می‌شود. سرم تا رسیدن به آزمایشگاه باید در دمای ۸-۴ درجه سانتیگراد نگهداری شود.
▪ در موارد طغیان علاوه بر نمونه سرولوژی، صرفاً از ۱۰ مورد اول طغیان، نمونه‌های ادرار، ترشحات گلو، (نمونه های ویرولوژی) تهیه شود.
▪ جهت انجام بررسی ویرولوژی، نمونه ادرار و نمونه گلو باید تهیه شود. نمونه‌گیری از گلو حتماً باید در مدت ۷ روز اول بروز بثورات جلدی تهیه شود. برای نمونه گیری از گلو از روش غرغره کردن، محیط مخصوص انتقال و آزمایش محیط غرغره شده، یا در کودکان سواب استریل که چندین بار بر روی ناز و فارنکس (گلو) کشیده می‌شود، استفاده می‌شود. با هر نمونه یک فرم ارسال نمونه تکمیل می‌گردد.

منبع :دستورالعمل مراقبت از سرخک در مرحله ی حذف
تهیه وتنظیم : دکتر محمد انصاری پور و دکتر زیبا طاهریان

منبع : وب سایت محمد انصاری پور