حلقه مفقوده در گردشگری کوهستان

حیات ما انسان‌ها شدیدا به کوه‌ها وابسته است، در حالی که در چند دوره گذشته آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این سرمایه‌های ملی وارد آمده و متاسفانه این اتفاق غیرمبارک همچنان ادامه دارد. در بخشی از دستور کار ۲۱ که پس از پایان اجلاس ریو منتشر شد،‌ کوهستان‌ها در ردیف اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر و حساس و در عین حال ارزشمند و پرفایده طبقه‌بندی شده‌اند. ۱۰ سال پس از ریودوژانیرو در سال ۲۰۰۲ اجلاس جهانی توسعه پایدار در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی و با حضور سران کشورها و نمایندگان تشکل‌های غیردولتی بسیاری از ملل، تشکیل شد.
این اجلاس دستیابی به توسعه پایدار را در دستور کار خود قرار داده بود و منجر به شکل‌گیری ساختار جدیدی به نام مشارکت بین‌المللی برای توسعه پایدار نواحی کوهستانی شد. هدف از تشکیل این ساختار اتحاد بین دولت‌ها و آژانس‌های سازمان ملل و سازمان‌های غیردولتی است که شامل تلاش برای برطرف کردن فقر و تنگدستی ساکنان در نواحی کوهستانی و امنیت غـذایـی جوامع کوه‌نشین، حمایت از اکوسیستم‌های شکننده کوهستانی جهان و حفاظت از آب شیرین، فون و فلور و تنوع زیستی کوه‌هاست و به درستی جمهوری اسلامی ایران و انجمن حـفـظ محیط کوهستان به عضویت این مجموعه بین‌المللی درآمده‌اند. اما هم‌اکنون یکی از عوامل تخریب محیط زیست کوهستان حضور طبیعت‌گردان در این محیط است. طبیعت‌گردی یا اکوتوریسم فعالیتی است که براساس مصوبه ۱۹۹۶ اتحادیه جهـانـی حفاظت چنین تعریف شده است: سفری مسوولانه از نظر محیط زیستی که به منظور لذت بردن از مناطق نسبتا بکر طبیعی ترتیب داده می‌شود و باعث ترویج حفظ محیط زیست می‌شود. در طول این سفر، گـردشگـران حـداقـل تاثیرات منفی را بر منابع طبیعی می‌گذارند و مردم بومی در سود حاصل از فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی شریک می‌شوند. اما متاسفانه فعالیت‌های طبیعت‌گردی در کشور ما با تعریف به عمل آمده در اتحادیه جهانی حفاظت فاصله بسیار دارد و این موضوع جمعیت دوستداران محیط‌زیست را نگران کرده است، چرا که متاسفانه در قالب این فعالیت‌ها هیچگونه طرح مدیریتی برای استفاده مطلوب از پتانسیل‌ها و جاذبه‌های طبیعی کشور تدوین و تصویب نشده است.
در حال حاضر برای تورهای طبیعت نظام جامع مدیریتی اعمال نمی‌شود و حتی استاندارد و معیاری برای بهره‌وری و استفاده از این‌گونه جاذبه‌های بی‌بدیل وجود ندارد. متولیان اجرای تورهای طبیعت در سال‌های اخیر، مناطق طبیعی و بسیاری از مناطق کوهستانی را هدف قرار داده‌اند. گروه‌هایی که غالبا با اصول و معیارهای اخلاقی چگونگی بهره‌ مندی از مواهب الهی طبیعت آشنا نیستند و به همین علت سعی دارند تا در حداقل زمان ممکن حداکثر بهره‌کشی را از آن داشته باشند. از سوی دیگر بیشتر جاذبه‌های طبیعی در کنار رودخانه‌ها، دریا و مناطق کـوهستـانـی قرار دارند. این مناطق توسط افرادی که با حساسیت‌های محیط زیست و معادلات آن ناآشنا هستند تخریب می‌شوند.
این یک واقعیت تلخ است که هم‌اکنون در طبیعت ایران شاهد آن هستیم. به نظر می رسد این طیف از مردم که هم به طبیعت علاقمند هستند و هم اصول حضور در طبیعت را نمی دانند،‌ تاکنون چگونگی برخورد با طبیعت را آموزش ندیده‌اند و طبیعت را فضایی برای تخلیه تمام محدودیت‌های محیط شهری می‌دانند. اهمیت امر آموزش در فعالیت‌های طبیعت‌گردی بر هیچ‌کس پوشیده نیست، مقوله آموزش، در حال حاضر حلقه مفقوده‌ای‌ است که متولیان گردشگری کشور، کمتر توجهی به آن دارندو دلیل این ادعا رفتار نامهربانانه غالب گردشگرانی است که در مناطق طبیعی حضور می‌یابند و این مناطق را با هجوم غافلانه خود تخریب می‌نمایند. استفاده از ظروف یک بار مصرف، آزادی در ورود به هرجا و ایجاد آلـودگـی‌های صوتی از جمله موارد شاخصی است که محیط کوهستان را تهدید می‌نماید. روزانه مقادیر زیادی زباله در کوهستان‌های کشور ریخته می‌شود. کیسه‌های پلاستیکی حجم زیادی از زباله رهاشده در طبیعت را به خود اختصاص داده است. این مواد در طبیعت به سختی تحت عوامل فیزیکی و شیمیایی طبیعی تجزیه می‌شوند، ارزان بودن و در دسترس بودن آنها موجب شده تا در سطح وسیعی از آنها برای مصارف گوناگون استفاده گردد این در حالی است که بسیاری از کشور‌ها سعی دارند تا مصرف این مواد را محدود نمایند.
از طرفی هر جایی که تجمع حضور مردم براساس یک جریان غیرعلمی و تنها براساس یک حرکت کنترل ‌نشده و سنتی در مناطق مختلف و جاذبه‌های مناطق طبیعی و زیبای کشور بیشتر باشد، افراد غیرمتخصص بیشتر برای کسب سود و درآمد و بدون نکات زیست ‌محیطی به حوزه طبیعت‌گردی وارد می‌شوند و در کمترین زمان می‌خواهند بیشترین استفاده را داشته باشند. متاسفانه اصول آموزش درباره برخورد با طبیعت برای سنین مختلف و طبقات متنوع اجتماعی از پایین‌ترین سنین تا افراد مسن‌تر تدوین نشده است و این موضوع باید در اولویت سیاست‌های متولیان گردشگری و مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرد. بدیهی است، افزایش سفر به طبیعت بدون انجام برنامه‌های آموزشی مناسب به تخریب بیشتر محیط زیست منجر می‌شود.

جمال علینقیان

منبع : روزنامه کارگزاران