نسبی‌گرایی مشایی

اظهارات آقای مشایی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره دوستی با مردم اسرائیل علاوه بر سوء استفاده خارج نشینان و معاندان نظام، در داخل نیز با واکنش گسترده مردم و علی‌الخصوص مراجع معظم و بزرگوار روبرو شد. اگرچه معاون رئیس جمهور درصددبرآمد تا با توجیه سخنانش و تنها اشتباه لفظی‌فارغ از بار حقوقی مترتب بر آن را عامل به وجود آمدن فضای شکل گرفته علیه خودش بداند اما سخنان مجدد ایشان در مراسم ثبت میراث معنوی نیمه شعبان در هفته گذشته و تائیدشان بر صحت گفته‌های پیشین و به مناظره طلبیدن منتقدان بیانگر نوع رویکرد معرفت شناختی وی نسبت به پاره‌ای از گزاره‌های دینی است. معاون رئیس جمهور در این مراسم اظهار داشت: “می‌گویند صف‌بندی مومن و کافر وجود دارد. این صف‌بندی وقتی اصالت دارد که فرصت‌ها را برای انتخاب انسان‌ها فراهم بیاورید و انسان‌ها به مفهوم واقعی آزادی انتخاب خود را انجام دهند. این که مسلمانان بگویند کار ما درست است بقیه اشتباه می‌گویند یعنی ۵/۵ میلیارد انسان را از دایره انسانیت خارج کنیم. بنده افتخار می‌کنم پیرو مذهب امامیه جعفری هستم. اینکه بقیه را از دایره خارج کنیم درست نیست. ما در ارائه پیام به دنیا که صف‌بندی نمی‌‌کنیم. آیا پیامبر ما بین یهودیت و مسیحیت تفاوت قایل بود؟ این روشن است پیامبر خواستگاهش رحمه للعالمین است. تاریخ را نگاه کنید، آیا پیامبر برای انتقال پیامش به کسی زور گفت، کسی را مجبور کرد؟ به تمام نمازهایی که خوانده‌ام قسم می‌خورم منطقی که صف‌بندی می‌کند باطل است، باطل است، باطل است”.
با اندک تامل در گفتارهای رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این نکته آشکار می‌شود که خمیر مایه تفکر وی از نوعی نسبی انگاری در گزاره‌های دینی نشات می‌گیرد که ناشی از نوعی عدم شناخت به مبانی ادیان و مخصوصا دین گرانسنگ اسلام است. از سویی دیگر در طی چندین سال اخیر بیان چنین دیدگاه‌هایی به واسطه واضعان تئوری “ قبض و بسط شریعت” صورت پذیرفته که عالمان حوزوی و متخصصان مباحث کلامی و اندیشه دینی به آنها پاسخی مستدل و قابل تاملی را داده‌اند. اصولا نسبیت گرایی )relativism( و نسبیت یعنی حقیقت، مطلق نیست و نسبت به زمان و مکان، جامعه، فرهنگ، تاریخ، روش، نظر و حتی اشخاص متفاوت است. نسبی‌گرایان برای حقیقت‌شانی قائل نیستند و صف‌بندی حق و باطل، درست یا نادرست و خوب و بد و غیره برایشان معنا ندارد. گستره اعتقاد به نسبی‌گرایی وسیع بوده و شامل حوزه‌های اعتقادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می‌شود. مثلا در سطح اخلاقی نسبی‌گرایی بدین معناست که همه هنجارهای اخلاقی به یک میزان خوب و فضیلت محسوب می‌شوند و یا در حوزه معرفت شناختی نسبی‌گرایان اذعان به همه باورها و موجه و صادقانه بودن یکسان همه نظام‌ها دارند. شالوده اصلی تفکر نسبی‌گرایان را فقدان معیار برای انتخاب میان گزینه‌ها تشکیل می‌دهد. بنابراین معیارهایی که براساس آن عده‌ای خودی و عده‌ای دیگر غیر خودی، اموری باطل و اموری غیر باطل (یعنی همان غیر منطقی و باطل بودن صف‌بندی مشایی) اموری مقدس و اموری غیر مقدس و ... بی‌معناست و همه نظام‌های اخلاقی، مکاتب و ایدئولوژی‌های سیاسی از حقیقت برخوردارند.
مقوله نسبیت گرایی مطمئنا پیامدهای نامیمونی را برای جامعه بشری به همراه خواهد داشت. در حوزه مسائل اعتقادی اولین تاثیر آن قداست زدایی از مفاهیم دینی مقدس در جامعه دینی است. در حوزه مباحث سیاسی و اجتماعی نیز اعتبار و اصالت قائل شدن و صحیح پنداشتن تمامی آرا و اندیشه‌ها و مشروعیت بخشیدن به آنها و در صورت اعمال پذیرش بی‌چون و چرای آنهاست. در نقطه مقابل، دیدگاه دین مبین اسلام قرار دارد که نه تنها نسبیت گرایی را مردود می‌شمارد بلکه اعتقاد به نسبیت‌‌گرایی را به زیر سوال بردن امهات دین اسلام می‌داند. در سایه اعتقاد به نسبیت، گزاره‌های دینی از مشروعیت و قداست برخوردار نخواهند بود. فلسفه ارسال انبیای الهی با چالش مواجه خواهد شد.
خاتمیت مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد و بهشت و جهنمی نیز به تبع پذیرش و خوب بودن تمامی گزاره‌ها و بهره‌مندی از حقیقت معنا پیدا نخواهد کرد. فلسفه خلقت و هدفدار بودن نظام آفرینش نیز از ذهن انسان‌ها باید رخت بربندد و آنگاه می‌بایستی دست بسته پذیرش رای نیهیلیسم در حوزه معرفت شناختی و آنارشیسم در حوزه سیاسی- اجتماعی باشیم. با این اوصاف دیدگاه معاون رئیس جمهور نیز در دایره دیدگاه نسبی‌گرایانی قرار دارد که اعتقادی به صف‌بندی در نظام هستی ندارند و طرح مباحث کلامی و اندیشه‌ای که می‌بایستی از سوی متخصصان و صاحب‌نظران این حوزه و در مراکز دانشگاهی و علمیه کشور دنبال شود از سوی مدیران اجرایی‌ای نقل می‌شود که با ارائه نظرات غیر کارشناسی و با توجه به جایگاه حقوقی‌شان و برخورداری از شهرت سیاسی هزینه‌های جبران ناپذیری را در داخل و خارج بر کشور تحمیل می‌نمایند. این آفت از سوی شخص رئیس جمهور می‌بایستی جدی تلقی شود و به مسئولان اجرایی دولت نهم گوشزد شود از ورود به مباحثی که نیاز به برخورداری از آگاهی، دانش و علم تخصصی می‌باشد پرهیز نمایند و احیانا این توهم که به واسطه اینکه دارای شخصیت حقوقی در نظام اجرایی کشور می‌باشند، بنابراین محق خواهند بود تا به اظهار نظر در هر حوزه‌ای بپردازند پرهیز نمایند تا ان‌شاء‌الله از خدمات ارزشمند مجموعه دولت نهم و شخص رئیس جمهور بیش از پیش از سوی آحاد مردم قدردانی به عمل آید.

حبیب ساسانی

منبع : روزنامه رسالت