چشم انداز مشارکت ایران در بازسازی افغانستان

افغانستان کشوری است با بیش از ۶۴۷هزارو کیلومترمربع و جمعیتی افزون بر ۲۹میلیون ، تولید ناخالص داخلی این کشور در سال ۲۰۰۴میلادی ، ۲۱میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار برآورد شده و دراین سال نیز ارزش کل صادرات ۴۷۱میلیون دلار و ارزش کل واردات آن سه میلیارد و ۸۷میلیون دلار پیش بینی شده است ، رشد اقتصادی افغانستان در سال گذشته ، ۱۴درصد و برای پنج سال آینده ۹درصد پیش بینی شده است ، نرخ تورم این کشور دراین سال ۹/۱۰درصد می باشد .
در کشور افغانستان ۳۰۲معدن به ثبت رسیده و ذخایر نفت و گاز شمال دراین کشور در حال استخراج می باشند . آنچه در عرصه اقتصاد این کشور مهم به نظر می رسد این است که مقامات افغانستان با استفاده از مزیت های منطقه محور سیاست های خود را تجارت و ترانزیت قرار داده و با هدف بستر سازی به منظور جلب سرمایه گذاران خارجی کوشش می کنند تا امتیازاتی را جهت سرمایه گذاران خارجی ایجاد کنند. آنان خواهان آن هستند که در آینده نزدیک با استفاده از این گونه سرمایه گذاریها کارخانجات صنعتی در افغانستان را ایجاد و تولیدات آنها را به نام کالاهای افغانی به دیگر کشورها صادر کند .
دراین کشورها نهادهای مختلفی برای گسترش سرمایه گذاری و رونق بخشیدن به صادرات و واردات ایجاد شده که از آن جمله می توان به اتحادیه تجار و سرمایه گذاران افغانستان اشاره کرد ، این اتحادیه به عنوان یکی از نهادهای فعال بخش خصوصی، آبان ماه گذشته به ریاست "عبدالهادی فرهنگ " یکی از تجار صاحب نام افغانستان با هدف صادرات کالای ایرانی به این کشور ، فراهم کردن تسهیلات و زمینه های توسعه مبادلات تجاری و سرمایه گذاری میان تهران و کابل فعالیت خود را رسما در تهران آغاز کرد .
رییس اتحادیه تجار و سرمایه گذاران افغانستان از ایرانیان به عنوان بزرگترین شریک تجاری کشورش نام می برد و اعتقاد دارد که بازسازی افغانستان نیازمند مشارکت ایرانیان است ، اما ایرانیان نسبت به سایر ملل تمایل کمتری به سرمایه گذاری عمده در این کشور دارند، در این خصوص با وی گفت وگویی صورت گرفت که از نظرتان می گذرد :
● نحوه مشارکت ایرانیان در پروژه‌های زیربنایی افغانستان چگونه است؟ آیا این میزان حضور راضی‌کننده است ؟
هم‌اکنون ایرانیان در بخشهای مختلف صنعت و سرمایه‌گذاری در روند بازسازی افغانستان مشارکت فعال دارند ، انجام پروژه های مختلف ساختمانی ، طراحی ، ساخت و نظارت بر شهرک های بزرگ از جمله آریا را می توان ازاین نوع پروژه ها نام برد ، تمامی ساختمانهایی که توسط ایرانیان ساخته می شود براساس استانداردهای ساخت وساز است .نیروی کار دراین پروژه ها را نیز اغلب کارگران افغانی (که قبلا در ایران کار می کردند ) دربرمی‌گیرند، اشتراک زبانی مهندسان ایرانی با کارگران افغانی یکی ازنقاط قوت تعامل در کار مشترک است. در افغانستان نیروی کار حرفه‌‌ای که با زبان انگلیسی نیز آشنا باشند ماهانه به طور میانگین هزار و ۵۰۰ دلار حقوق دریافت می‌کند.
بانک جهانی و بانک توسعه آسیا تمامی پروژه های زیربنایی افغانستان را تعریف کرده اند و بنابراین ضمانت های لازم برای ریسک سرمایه گذاری دراین بخشها تامین شده است .
هم‌اکنون زمینه مشارکت ایرانیان در پروژه‌های ساختن نیروگاههای برق فراهم است و سرمایه‌گذاران ایرانی می‌توانند با مشارکت در مناقصه این پروژه ها در راه‌اندازی شبکه سراسری ملی برق افغانستان حضوری فعال داشته باشند، فاینانس این پروژه برعهده بانک جهانی است و به زودی این پروژه به مناقصه گذاشته می‌شود که موقعیت خوبی برای حضور پررنگ‌تر مهندسان و صنعتگران ایرانی را در کشورما فراهم می کند .
به دلیل اشتراک زبانی ایرانیان ، آنها نسبت به اتباع دیگر کشورها از محبوبیت و موقعیت بهتری در افغانستان برخوردارند ، عدم نیاز به مترجم در انجام پروژه ها نیز از دیگر مزایای اشتراک زبانی میان مردم دو کشور است .
"آذرآب"یکی از شرکتهای فعال ایرانی است که هم اکنون درحال اجرای چند پروژه است ، این پروژه ها با مبالغ ۸۰ میلیون دلار،۳۰ میلیون دلار و ۱۵ میلیون دلار انعقاد شده است .
پروژه‌های بزرگ دیگری در افغانستان وجود دارد که ایرانیان می توانند با سرمایه گذاری در آن در بازسازی افغانستان مشارکت کنند . در حال حاضر افغانستان بخش عمده ماشین آلات راهسازی خود را ازایران تامین می کند و شرکت هپکو ایران در افغانستان نیز حضور فعالی دارد ، شرکت ایران- ترانفسورماتور نیز یکی از فروشندگان بزرگ قطعات الکتریکی برق است که قطعات مورد نیاز افغانستان از این شرکت تامین می شود .
● علاوه بر ایران چه کشورهایی در بازسازی افغانستان مشارکت دارند؟ و با توجه به این شرایط آیا میزان حضور و تعداد شرکتهای ایرانی در افغانستان کافی است ؟
سرمایه گذاران هندی به تازگی در اجرای پروژه های بزرگ افغانستان وارد شده اند و البته شرکت آنها در طرحها برای افغانستان ارزان تمام می شود ، اما کیفیت پایین محصولات چینی ها موجب شده تا افغانی ها تمایل چندانی به واگذاری پروژه های سرمایه گذاری به آنها را نداشته باشند ، بانک جهانی برای نظارت بر نحوه و کیفیت کار پروژه ها از کمپانی های آلمانی کمک می گیرد و آنها نیز به کیفیت بالای پروژه ها اهمیت بسیاری قائل هستند .
یکی از مسائلی که بیشتر اوقات در ارتباط با برخی سرمایه گذاران ایرانی مطرح می شود ،این است که آنها با انجام چند سفر کوتاه به افغانستان از سرمایه گذاری دراین کشور خود داری می کنند و بلافاصله به ایران بر می گردند درحالی که اگر قرار باشد در کشوری سرمایه گذاری شود حداقل شش ماه وقت لازم است تا سرمایه گذار با کشورمقصد آشنا شود.
طبیعی است که وقتی حضور سرمایه گذار درکشوری مستمر نباشد نمی تواند به نتیجه مطلوب خودبرسد و در پایان نیزنتیجه ای حاصل نخواهد شد .
● میزان مشارکت اروپاییان و ژاپنی ها در بازسازی افغانستان به چه صورت است و آنها در چه پروژه هایی فعال هستند؟
کشورهای اروپایی تاکنون سرمایه گذاری مناسبی درافغانستان داشته اند و بازار افغانستان دردرجه نخست اروپاییها است، کشورهایی همچون فرانسه دربخش صنعت سرمایه گذاری کرده اند و در بخش هتلداری نیز سرمایه گذاران بزرگ اروپایی مشارکت دارند ، درصنعت هتلداری نیز اروپاییان جلودار هستند و تاکنون پروژه‌های بزرگی مانند هتل پنج ستاره کابل را احداث کرده اند . اما در بخش کمک به مردم و انجام پروژه‌های کوچک ژاپنی‌ها پیش قدم هستند و اگر هر خانواری در افغانستان که بخواهد یک واحد تولیدی احداث کند ، می تواند ازطریق سفارت ژاپن تسهیلات مورد نیاز خود را دریافت کند .
چینی ها هم در اجرای صنایع کوچک حضوردارند آنها برای عرضه لوازم ساختمانی در افغانستان نمایندگی زده اند و مستقیما عرضه می کنند اما از نظر مشتری افغانی جنس ایرانی از کیفیت بهتری برخوردارمی باشد .
در حال حاضر نیز یک تاجر بزرگ افغانی امتیاز احداث کارخانجات کوکا کولا در افغانستان را گرفته و تصمیم دارد تا این نوشابه را به کشورهایی چون ترکمنستان ، تاجیکستان ، پاکستان و ....صادرکند و در حقیقت بازار خاورمیانه را در دست بگیرد .
● فقدان صنایع خودروسازی یکی از مسائلی است که بخش حمل ونقل افغانستان پیوسته با آن مواجه می شود ، درحالی که این صنعت در ایران از جایگاه مناسبی برخوردار است ، اما مردم افغانستان ترجیح می دهد که خودرو های شخصی خود را از دیگر کشورها وارد کند ، علت این امر چیست؟
روزانه صدها ماشین سواری چینی وارد افغانستان می شوند ، ماشین های دست دوم ژاپنی از دبی وارد می شود ، افغانستان ماشین‌آلات سنگین و بنز را از آلمان وارد می‌کند وبا توجه به اینکه بخش عمده واردات توسط بخش خصوصی صورت می‌گیرد برای همان آمار خاصی نداریم، انواع خودرو خارجی با قیمت مناسبی وارد افغانستان می‌شود، اما خودروهای ایرانی گران تمام می‌شود، به عنوان مثال بهای یک خودرو لوکس در ایران ۵۰ میلیون تومان است اما انواع خودرو در افغانستان ۵ هزار دلار معامله می‌شود. به دلیل حمایت دولت از پروسه صادرات و واردات در افغانستان کمترین میزان تعرفه گمرکی به کالاها داده می شود به نحوی که بالاترین میزان تعرفه برای واردات خودروهای شخصی لوکس و صفرکیلومتر ۱۶ درصد می‌باشد .
● ایرانیان به جز مشارکت در پروژه های عمرانی در چه بخشهایی فعال هستند ؟
کارهای تبلیغاتی بسیاری ازشهرهای بزرگ افغانستان از جمله کابل توسط ایرانیان انجام می شود دربخش تبلیغ به واسطه بیل بوردها ودیگر سیستم های تبلیغی ایرانیان فعالان اصلی این بخش هستند .
● نحوه تعامل دولت افغانستان با متقاضیان ایرانی برای دریافت جواز فعالیت به چه صورت است ؟
یکی از امتیازات افغانستان این است که بازرگانان خارجی به ویژه ایرانیان درکسب جواز فعالیت هیچ محدودیتی ندارند طبیعی است که پس از کسب جواز کسب و فعالیت سرمایه‌گذار در افغانستان شخصیتی حقیقی وحقوقی محسوب می شود ،ازتمام امکانات ازجمله بیمه و تسهیلات بانکی بهره‌مند می‌شود و سرمایه وی نیز از سوی دولت ضمانت می‌شود. درحالی که در ایران درست برعکس این وضعیت است، اگر یک تاجر افغانی بخواهد چنین درخواستی کند حداقل دو تا سه سال وقت لازم است تا به مقصود خود برسد آنهم اگر مخالفتی نشود ، البته نظام بورکراسی مشکلات بسیاری رابه همراه می‌آورد. تاجران افغانی که هدف اصلی آنها صادرات کالای ایران به افغانستان است ، تاکنون بارها درخواست خود را برای دریافت جواز فعالیت درایران ارایه کرده اند اما تاکنون با هیچ کدام موافقت نشده و طبیعی است که برخی ازآنها کشور امارات را بر ایران ترجیح دهند .● عمده‌ترین شرکای تجاری افغانستان چه کشورهایی هستند و مهمترین محصولات صادراتی و وارداتی این کشور را چه اقلامی در بر می گیرند ؟
جمهوری اسلامی ایران ، امارات متحده عربی ، هندوستان ، آلمان ، فرانسه ، آمریکا ، پاکستان ، ترکمنستان ، روسیه ، ازبکستان ، کره جنوبی ، ترکیه ، چین و هلند عمده ترین شرکای تجاری افغانستان هستند.
محصولات کشاورزی ( خشکبار و تره بار )، دام و فرآورده‌های دامی، صنایع دستی، سنگهای قیمتی، داروهای گیاهی، البسه چرمی و پوستین، فرش ماشینی و قالی و گلیم مهمترین محصولات صادراتی کشورما را دربرمی‌گیرند و از آن طرف ما به واردات نفت، کالاهای سرمایه‌ای، محصولات غذایی، کالاهای مصرفی به ویژه پوشاک، ماشین‌های الکترونیکی و غیرالکترونیکی، مصالح ساختمانی، دارو، لوازم یدکی تعمیراتی، وسایل زینتی، تجهیزات پزشکی و بیمارستانی، تجهیزات مخابراتی، لوازم صوتی و تصویری و وسایل نقلیه واردات عمده افغانستان را شامل می‌شوند .
● وضعیت تراز تجاری افغانستان با ایران درسال‌های اخیر چگونه بوده است؟
تراز تجاری ایران با کشور افغانستان در سال گذشته و نسبت به سالهای پیش از آن به بالاترین میزان خود یعنی ۴۰۰میلیون دلار رسید ، در سال ۸۴ ارزش صادرات ایران به افغانستان ۳۹۵میلیون و ۱۸۴هزار دلار وارزش واردات چهار میلیون و ۴۶۰هزار دلار بر آورد شده است .
براساس آمار رسمی ایران ، در چهار سال گذشته تراز تجاری ایران با افغانستان پیوسته مثبت بوده ، این تراز در سال ۸۳ (هر چند که صادرات ایران نسبت به مدت مشابه در سال ۸۲ کاهش یافت) افزون بر ۲۱۸میلیون و ۳۶۳هزار دلار بود .دراین سال ارزش صادرات غیرنفتی ایران به افغانستان ۲۲۲میلیون و چهار هزار دلار و واردات از آن کشور سه میلیون و ۶۴۱هزار دلار بود .
مبادلات تجاری ایران و افغانستان به طور عمده در سه گروه کالایی کشاورزی و مواد غذایی، منسوجات و صنایع دستی و صنعتی و معدنی قرار می گیرد .
افغانستان صادرات چندانی به کشورهای دیگر ندارد ، به عنوان مثال امسال میوه هایی چون انگور، میوه های سردرختی به عربستان، دبی و کویت صادر شد و البته به کشورهای روسیه و انگلستان نیز کشمش صادر شد و هند نیز بادام، پسته و زردآلو افغانستان را وارد می کند.
● اخیرا تاجران افغانی معامله با امارات را به ایران ترجیح می دهند علت این امر چیست؟ امارات چندمین شریک تجاری افغانستان می باشد ؟
هر چند که کالاهای ایرانی از کیفیت بالایی برخوردار است و مردم افغانستان هم اطمینان بیشتری به مصنوعات ایرانی دارند اما همه می دانیم که هرگونه تعلل درامر انجام تجارت چرخه فعالیت یک بازرگان را دچار مشکل می کند ، به جز این موضوع مسائل دیگری موجب شده تا دادوستد با امارات بیشتر شود . بعداز امارات ایران در ردیف دوم مراودات تجاری با افغانستان قرار دارد .
● علت ترجیح کالای ایرانی نسبت به دیگر محصولات عرضه شده در بازار افغانستان از سوی مردم این کشور چیست؟
باید اذغان کنیم که اگر چندین محصول و جنس برای خریدار افغانی دربازار عرضه شود، آنها کالای ایرانی را ترجیح می دهند، اجناسی که از افغانستان به پاکستان نیز صادر می شود. در حال حاضر بازار مصرف افغانستان در دست کالای ایرانی است؛ ایران در بخش شوینده‌ها و سرمایه‌گذاری در این خصوص در افغانستان مقام نخست را دارد و در حال حاضر تمام شرکتهای ایرانی مثل کارخانجات تولی پرس ، یا کارخانه‌های صنایع غذایی مثل بیسکویت‌سازی در افغانستان بسیارفعالانه کار می کنند .
البته در بخش فرش ماشینی و موکت نیز محصولات ایران حرف نخست را می‌زند اما به تازگی فرش ماشینی و موکت ایران جای خود را به محصولات ترک داده است ، به نظرمن کیفیت بهتر جنس ترک نسبت به مصنوعات ایرانی باعث شده تا قدری جایگاه فرش ایرانی خدشه دار شود .
● مسائل و مشکلات تاجران افغانی با همتایان ایرانی آنها چیست ؟
برخی ازتاجران ایرانی به عهد و پیمان خود عمل نمی‌کنند، در معامله انجام شده بر مبنای صداقت عمل نمی کنند ، برخی از آنها به اندازه پولی که گرفته‌اند جنس تحویل نمی دهند و یا اگر هم تحویل دهند نوع دیگری با کیفیت پایین را به افغانستان می فرستند ، چک برگشتی و نپذیرفتن مسئولیت از دیگرمسائلی است که باعث شده تاجر افغانی نسبت به معامله با سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ایران دلسرد شوند .این را هم باید بگوییم که این گونه برخوردها در معاملات بزرگ نیست و تاکنون معامله افغانستان با دولت ایران هیچ مشکلی نداشته است .
با توجه به اینکه مدتی است که اتحادیه تجار وسرمایه گذاران افغانستانی ایجاد شده امیدواریم تا این اتحادیه با انجام اقدامات بازاریابی درواقع همانند پلی میان ایران و افغانستان عمل کند. تجار ایرانی از این طریق می‌توانند در افغانستان حضوریابند و به صادرات کالای خود بپردازند. این اتحادیه با توجه به اینکه بیش از ۱۰۰ عضو افغانی و ایرانی را در خود جای داده است به طور قطع می‌تواند در انجام وظایف خود بهتر عمل کند و زمینه افزایش مبادلات تجاری دو کشور را فراهم کند .

گفت وگو با رییس اتحادیه تجار و سرمایه گذاران افغانستان
شهناز حسنی

منبع : مجله گسترش صنعت