شلختگی هم آموختنی است

ملکه های رفتاری و اخلاقی بسیاری از فرزندان ، در محیط خانه و از گذر شیوه های رفتاری و اخلاقی پدر و مادر شکل می گیرند.
همان گونه که فرزندان ، راست گویی ، وفای به عهد ، خوش برخوردی ، آداب معاشرت ، پابندی به آداب مذهبی ، صرفه جویی ، ساده زیستی و سخاوت و حتی رعایت نظافت را از والدین می آموزند ، نظم و انضباط و داشتن برنامه ی درست را نیز از آنان می آموزند.
ساعت ورود و خروج پدر از خانه ، ساعت های خواب و مطالعه ، ایام گردش و دید و بازدید والدین ، مهم ترین و موثرترین ابزار تربیت و پرورش روح انضباط و برنامه ریزی در فرزندان است .
● آگاهی
کسی که از اثر شگرف نظم در موفقیت انسان های بزرگ آگاه است و از پیامدهای زیان بار بی نظمی خبر دارد ، این شناخت ، در وجودش ، نیرویی پدید می آورد که او را به سوی نظم سوق می دهد. در این جا برخی از پیامدهای زیان بار بی نظمی را یاد آور می شویم :
- بی نظمی در اعمال انسان ، تاثیری زیان بار دارد و جریان طبیعی فعالیت انسان را مختل می سازد. انسان نامنظم ، نمی تواند از توانایی های فردی خود بهره برد.
- بی نظمی ، موجب اتلاف وقت و از دست رفتن عمر آدمی است .
- بی نظمی ، سبب رکود تحصیلی و باز ماندن از ادای وظایف اجتماعی است .
- تاثیر زیان بار در شخصیت افراد ، از عوارض دیگر بی نظمی است . شخص نامنظم از روش خودخواهانه و اعمال نظر شخصی متاثر از هوا و هوس پیروی می کند و این ، سبب ضعف و زبونی نفس و سستی اراده اوست . (۱)
● نشست و برخاست با افراد منظم
دوستان و معاشران منظم ، تاثیری بس بزرگ در به وجود آمدن نظم در زندگی انسان دارند ، زیرا صلاح و فساد دوست ، در سینه دوست نفوذ می کند و او را تحت تاثیر قرار می دهد. حضرت علی (ع ) در نامه ای به حارث حمدانی می فرماید:
ایاک و مصاحبة الفساق ، فان الشر بالشر ملحق ؛ (۲)
بر حذر باش از معاشرت با بدکرداران ، زیرا؛ بد به بد پیوندد.
همان گونه که معاشرت با افراد بدکردار ، تاثیری زیان بار بر آدمی می نهد ، معاشرت با افراد نیک کردار، تاثیر سازنده دارد. معاشرت و رفاقت با افراد منظم ، انسان را به سوی نظم حرکت می دهد.
● نمونه های آرمانی
نقش نمونه های آرمانی در زندگانی آدمی ، توجه برانگیز و در خور اهمیت است . قرآن کریم از حضرت ابراهیم (ع ) و پیامبر اکرم (ص ) به عنوان دو اسوه ، یا نمونه آرمانی یاد کرده است . کار اسوگان برای دیگران ، سر مشق دادن است . در محیط خانه ، پدر و مادر برای فرزندان چنین نقشی دارند. والدین از همان روزهای نخست باید امور مربوط به کودک را به ضابطه در آورند؛ یعنی طفل را به موقع شیر دهند، به موقع بخوابانند، به موقع بیدار کنند. در آموزش راه رفتن و سخن گفتن و غیره باید مراقب باشند.
بهترین دوره پرورش انضباطی کودکان ، همان دوران سه و چهار سال آغاز زندگی است . (۳)
● روش ایجاد انضباط در فرزندان
۱) تبیین و تحلیل مسائل و آگاه ساختن فرزندان ، برای پدید آمدن انضباط در وجود آنان ، لازم است . همچنین پیامدهای زیان بار بی انضباطی باید برای آنان تشریح شود تا به این گوهر گران بها دست یابند و کاخ زندگی خود را بر این پایه استوار، بنا کنند. از همین رو است که کارشناسان علوم تربیتی ، برخی عوامل سرپیچی و نافرمانی فرزندان را چنین بیان می کنند:
الف) نا آگاهی از فواید فرمان بری
ب) صدور فرمان بدون هیچ توضیحی درباره آن
ج) سختی انجام دادن فرمان بیش از گنجایش جسمی و عقلی کودک
د) نا آگاهی والدین از روش درست فرمان دادن
از این رو است که در فرهنگ اسلامی ، پدر و مادر را بر فرزند حقوقی است و نیز فرزند را بر پدر و مادر، از مهم ترین وظایف پدر و مادر، تربیت درست فرزندان است . حضرت علی (ع ) می فرماید:
مانحل والد ولدا نحلا افضل من ادب حسن ؛ (۴)
هیچ پدری به فرزندش هدیه ای برتر از ادب و تربیت پسندیده نبخشیده است.
والدین ، افزون بر آن که باید به کودک شناخت و آگاهی دهند و با استدلال ، او را به سوی نظم و انضباط راهنمایی نمایند ، در ارایه رفتار درست و مقررات ، خود باید بهترین نمونه برای او باشند.
نکته ای که لازم است والدین در نظر بگیرند ، توانایی جسمی و عقلی فرزند است و این که فرمان ها نباید از طاقت او بیش تر باشد. از رسول خدا (ص ) نقل است که فرمود:
رحم الله عبدا اعان ولده علی بره بالاحسان الیه و التالف له و تعلیمه و تادیبه ؛ (۵)
رحمت خدا بر بنده ای که با احسان و محبت ورزیدن به فرزندش و با تعلیم و تربیت کردن ، او را بر انجام دادن نیکی و خیر یاری کند.
پرسیدند: چگونه فرزند خود را با نیکی یاری دهد؟ فرمود:
یقبل میسوره و یتجاوز عن معسوره و لا یرهقه و لا یخرق به ؛ (۶)
آن چه را کودک به اندازه توان خود انجام داده است ، بپذیرد و کار طاقت فرسا از او نخواهد و او را به گناه و سرکشی ، وا ندارد و به او پرده دری نکند پس او کارهای احمقانه نکند.
برای این که بتوانید فرزند را وا دارید که به نظم و انضباط ارج نهد ، به دستورهای زیر توجه کنید:
۱) مقررات را چنان برقرار کنید که احترام شما و کودکتان ، هر دو ، محفوظ ماند.
۲) مقررات یا محدودیتی که برقرار می کنید ، نباید از روی هوس یا سلیقه شخصی باشد ، بلکه باید بر اصول تربیتی و سازنده شخصیت کودک مبتنی باشد.
مقررات یا محدودیتی که برقرار می کنید ، نباید از روی هوس یا سلیقه شخصی باشد ، بلکه باید بر اصول تربیتی و سازنده شخصیت کودک مبتنی باشد.
۳) باید کودک را در رعایت قوانین ، چه از لحاظ عاطفی و چه از لحاظ احساسی و رفتاری ، یاری کنید.
۴) مقررات باید ساده و برای کودک ، فهمیدنی باشد.
۵) در برقراری نظم و تعیین قوانین انضباطی ، حتما باید مراحل رشد کودک ، توانایی های جسمانی و روانی و نیازهای او را در نظر بگیرید. کودک ، به بازی و جست و خیز، نیاز دارد. هیچ گاه آن چه را برای طبیعت کودک روا است ، ناروا نشمرید.
۶) در اجرای انضباط ، همیشه باید علاقه و محبت خود را به کودک نشان دهید و او را از محبت سیراب کنید. انضباط و محدودیتی که تعیین کرده اید ، نباید میان شما و کودکتان رنجشی پدید آورد. باید با پاداش و محبت ، او را به اجرای قوانین وادارید. (۷)
یادآوری می شود که نظم و تربیت را باید از همان آغاز زندگی ، یعنی از سه یا چهار سالگی به کودکان آموخت ، زیرا کودک ، بیش تر عادت هایش را در این سنین کسب می کند و شخصیتش را شکل می دهد. در این دوران ، انضباط برای کودک بسیار ضروری است ؛ زیرا او در آغاز زندگی است و نظم و تربیت سبب آرامش اعصاب و روانش می شود و شخصیتش را کامل می سازد. (۸)

پی نوشت ها :
۱) جزوه اهمیت نظم و تدبیر در اسلام ،ص ۲۰
۲) نهج البلاغه فیض الاسلامی نامه ۶۹،ص ۱۰۷۰
۳) جزوه اهمیت نظم و تدبیر در اسلام ،ص ۱۸
۴) مستدرک الوسائل ؛ ج ۱۵،ص ۱۶۵
۵) همان ، ج ۱۵،ص ۱۶۹
۶) الحدیث روایات تربیتی اهل بیت ، ج ۲،ص ۳۵۱
۷) زهرا معتمدی ، همان ،ص ۲۵ و ۲۶
۸) همان ،ص ۲۱
منبع : برگرفته از کتاب " نظم و انضباط " - مؤ لف : مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما گروه معارف
با تلخیص
تنظیم برای تبیان :داوودی

منبع : تبیان