شنبه, ۲۴ آذر, ۱۴۰۳ / 14 December, 2024
مجله ویستا
مجموعه نامتجانس همسایه دانوب
در سال ۱۹۵۹ هنگامی که شرکت‌های نفتی، یک سویه، بهای رسمی نفت ونزوئلا را بشکه‌یی ۵ تا ۲۵ سنت و نفت خاورمیانه را ۱۸ سنت کاهش دادند، نیاز به همکاری نزدیک‌تر میان دولت‌های نامبرده بیش از پیش آشکار شد. به دنبال آن نخستین کنگره نفتی اعراب در کایرو برگزار شد و در آن طی بیانیه‌یی از شرکت‌های نفتی خواسته شد که پیش از هرگونه تصمیم‌گیری یک سویه درباره قیمت نفت با دولت‌های کشورهای دارنده نفت مشورت کنند، کشورهای نامبرده در این کنگره برای تاسیس یک کمیته مشورتی نفتی توافق کلی کردند.
در آگوست ۱۹۶۰ شرکت‌های نفتی، قیمت‌های رسمی نفت خاورمیانه را ۱۰ تا۱۴ سنت در هر بشکه کاهش دادند. ماه بعد دولت عراق کشورهای ایران، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا را به بغداد دعوت کرد تا درباره کاهش قیمت‌های نفت به بحث بنشینند. به دنبال آن از ۱۰ تا ۱۴ سپتامبر ۱۹۶۰ کنفرانسی با حضور نمایندگان ایران، عراق، کویت،عربستان سعودی و ونزوئلا در عراق تشکیل شد. در این کنفرانس اوپک به عنوان سازمانی بین دولتی و دایم تاسیس شد. اما برای تعیین محل اوپک در دومین کنفرانس که در آوریل ۱۹۶۱ در سویس برگزار شد، اعضا تصمیم گرفتند که ژنو، محل برگزاری هیات عامل اوپک و مقر دبیرخانه باشد و بدین ترتیب تا آوریل ۱۹۶۵ مقر دبیرخانه در ژنو بود. اما در این سال اوپک در تصمیمی تازه‌تر، «وین» اتریش را به عنوان مقر این سازمان در نظر گرفت.
مذاکرات با دولت اتریش موفقیت‌آمیز بود و در اول سپتامبر ۱۹۶۵، وزیر خارجه وقت اتریش بروئوکرسکی و دبیرکل اوپک اشرف لطفی موافقتنامه میزبانی امضا کردند. در آغاز کار مرکز اوپک در دو ساختمان کوچک مستقر شد. چندی بعد به ساختمان شماره ۱، خیابان دکتر کارل لوگر رینگ و پس از آن در مارس ۱۹۷۷ به ساختمان دبیرخانه کنونی در خیابان اوبردو ناسترای شماره ۹۳ در کنار کانال دانوب در منطقه ۲ وین انتقال یافت. بدین ترتیب اوپک از ایران، عراق، کویت، عربستان و ونزوئلا به عنوان اعضای بنیانگذار این سازمان در کنار قطر ۱۹۶۱، اندونزی ۱۹۶۲، لیبی ۱۹۶۲ امارات متحده عربی ۱۹۶۷، الجزایر ۱۹۶۹ و نیجریه ۱۹۷۱ به عنوان اعضای کامل و رسمی تشکیل شد.
اوپک در نتیجه اقدام مشترک چند کشور که همه آنها عضو سازمان ملل بودند پا به عرصه وجود گذاشت. معاهده تاسیس اوپک در ۶ نوامبر ۱۹۶۲ با شماره ۶۳۶۳ در دبیرخانه سازمان ملل ثبت شد. بعدها اوپک طبق قطعنامه ۱۰۵۳ سازمان ملل مصوب ۳۰ ژانویه ۱۹۶۵ با شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل مناسباتی برقرار کرد. اعضای موسس اوپک، در فرایند تاسیس اوپک به رعایت اصول و هدف‌های سازمان ملل متعهد شدند. در نتیجه انطباق کامل میان اصول و هدف اوپک و سازمان ملل وجود دارد. دبیرخانه اوپک همواره در جلسه‌های نهادهای مختلف سازمان ملل بویژه کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد آنکتاد، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی فعالانه شرکت می‌کند. اوپک در جلسه‌های دیگر سازمان‌های بین‌المللی هم شرکت می‌کند.
اوپک در تمام عمر خود از هدف‌های سازمان ملل همواره پشتیبانی کرده شاخص‌ترین نمونه «اعلامیه رسمی» نخستین اجلاس سران اوپک است که در سال ۱۹۷۵ منتشر شد، سران کشورهای عضو اوپک تاکید کردند که صلح و پیشرفت جهانی در گروی احترام متقابل به حاکمیت و برابری تمام اعضای جامعه بین‌الملل است.
اوپک در جایگاه یک سازمان بین‌المللی و بین دولتی به مسائل جامعه جهانی بطور عام و کشورهای در حال توسعه بطور خاص، بیشترین توجه را دارد. هفت کشور عضو اوپک با الهام از «اعلامیه رسمی» اجلاس سران در همایش بین‌المللی همکاری‌های اقتصادی (CIEC) موسوم به «گفت و گوهای شمال جنوب» برای دستیابی به توزیع عادلانه‌تر ثروت و منابع طبیعی در جهان شرکت کردند. در این اجلاس دیگر کشورهای در حال توسعه و ۸ کشور عمده صنعتی نیز حضور داشتند.
● صندوق اوپک
سازمان با تاسیس «صندوق اوپک» و ایفای نقش مهم در راه‌اندازی و تامین مالی «صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی» (IFAD) نشان داد که برای اوضاع اسفبار اقتصادی آن دسته از کشورهای در حال توسعه که تحت فشارهای شدید اقتصادی قرار دارند، اهمیت قایل است. نخستین جلسه هیات امنای «صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی» در ۱۳ دسامبر ۱۹۷۷ در رم برگزار شد و اعضای اوپک ضمن حضور در هیات مدیره صندوق، یک سوم از حق رای را نیز از آن خود کردند. بنابراین امید میرود که اوپک با توجه به مناسباتش با کشورهای در حال توسعه از یک سو و کشورهای توسعه یافته از سوی دیگر، در چارچوب همکاری‌های بین‌المللی، بتواند به بالاتربردن استانداردهای زندگی، ایجاد اشتغال کامل و رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی جهان کمک کند. در واقع صندوق اوپک، یک موسسه مالی چند ملیتی است که برای بهبود بخشیدن به همکاری میان دولت‌های عضو اوپک و دیگر کشورهای در حال توسعه تاسیس شد.
فکر تاسیس این صندوق، نخست در اجلاس سران کشورهای عضو اوپک در پایتخت الجزایر در مارس ۱۹۷۵ مطرح شد. در اعلامیه رسمی اجلاس سران بر همبستگی طبیعی میان اوپک و دیگر کشورهای در حال توسعه برای چیره شدن بر مشکلات اقتصادی و دستیابی به توسعه تاکید شد و از این کشورها خواسته شد که برای تقویت همکاری‌ها اقدامات بیشتری انجام دهند.کشورهای عضو اوپک با چنین رویکردی در ژانویه ۱۹۷۶ صندوق اوپک را تاسیس کردند منابع مالی صندوق افزون بر منابعی است که پیشتر در چارچوب همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه تامین می‌شد. منابع مالی صندوق از طریق مشارکت داوطلبانه کشورهای عضو و درآمدهای ناشی از سرمایه‌گذاری و بهره‌های دریافتی از وام‌ها، تامین می‌شود. صندوق اوپک در آگوست ۱۹۷۶ با سرمایه اولیه ۸۰۰ میلیون دلار کار خود را آغاز کرد. تاکنون سه بار بر منابع افزوده شد. منابع مالی صندوق از محل سود حاصل از فروش ذخایر طلای سیاه هفت کشور عضو اوپک موجود در صندوق بین‌المللی پول، اضافه شد. تمام کشورهای در حال توسعه غیر اوپک می‌توانند از خدمات صندوق بهره‌مند شوند. گرچه کشورهای کمتر توسعه‌یافته و کم‌درآمد در اولویت قرار دارند. طی سالیان گذشته ۱۱۱ کشور از جمله ۴۸ کشور آفریقایی، ۳۵ آسیایی، ۲۴ کشور امریکای لاتین و کاراییب و ۴ کشور اروپایی از منابع صندوق استفاده کردند.
صندوق ممکن است ارزیابی فنی، اقتصادی و مالی طرح‌های پیشنهادی را خود بر عهده بگیرد یا ارزیابی آژانس‌های بین‌المللی معتبر اعضای اوپک را ملاک قرار دهد. صندوق اغلب در تامین مالی طرح‌ها و برنامه‌هایی که دیگر موسسه‌های مالی ارزیابی آن را انجام دادند مشارکت می‌کند.
● عضویت در اوپک
در اساسنامه اوپک ذکر شد «هر کشوری که خالص صادرات مستمر و با دیگر کشورهای عضو منافع اساسی مشترک داشته می‌تواند به عضویت سازمان درآید مشروط بر آنکه سه چهارم اعضای رسمی از جمله تمام اعضای بنیانگذار، عضویت آنها را بپذیرند» بنابراین طبق اساسنامه عضویت در گروه طبقه‌بندی شده است که شامل اعضای بنیانگذار، اعضای رسمی و اعضای وابسته می‌شود.
اما اعضای بنیانگذار آن دسته از کشورهایی هستند که نمایندگان آنان در نخستین کنفرانس اوپک در بغداد حاضر شدند و توافقنامه تاسیس اوپک را امضا کردند.
اعضای رسمی کامل نیز عبارتند از: اعضای بنیانگذار به علاوه آن دسته از کشورها که کنفرانس، تقاضای عضویت آنها را پذیرفته است. اما عضو وابسته به کشورهایی گفته می‌شود که شرایط لازم را برای عضویت کامل رسمی ندارند. اما کنفرانس در شرایط خاص آنها را می‌پذیرد. بدین ترتیب اوپک در حال حاضر شامل ۱۱ عضو است و دو کشور اکوادور که در سال ۱۹۷۳ و گابن که در سال ۱۹۷۵ به عضویت کامل در آمده بودند در ژانویه ۱۹۹۵ به عضویت خود پایان دادند تا همچنان اوپک با ۱۱ عضو اداره شود.
● ذخایر نفت اعضای اوپک
کشورهای عضو اوپک از دیدگاه ذخایر نفت توان عرضه نفت در آینده شامل کشورهای بزرگ عربستان، عراق، امارات، کویت، ایران و ونزوئلا می‌شود این کشورها در مجموع ۲/۷۰ درصد ذخایر جهانی نفت را در اختیار دارند. کشورهای متوسط که شامل لیبی، نیجریه و قطر می‌شود و الجزایر و اندونزی که جزو کشورهای کوچک به شمار می‌روند کشورهای متوسط و کوچک در مجموع ۷/۷ درصد ذخایر جهانی نفت را به خود اختصاص داده‌اند. گفتنی است که مجموع ذخایر پنج کشور لیبی، نیجریه، قطر، الجزایر و اندونزی کمتر از ذخایر نفت ایران است از سوی دیگر ذخایر نفت شش کشور بزرگ اوپک در مجموع بیش از ۹ برابر ذخایر نفت کشورهای متوسط و کوچک است.
از دیدگاه کشورهای صنعتی وارد کننده نفت خام و شرکت‌های نفتی بزرگ بین‌المللی، مرکز ثقل قدرت در اوپک را باید در کشورهایی جست‌وجو کرد که اولا دارای ذخایر بزرگ نفت هستند و ؤانیا تولیدات آنها قابل ملاحظه است از این مجموع کشورهایی که مصرف‌داخلی کمتری دارند از اهمیت بیشتری برخوردارند زیرا با توانایی صادرات بیشتر در آینده در جایگاه مهمتری از دیدگاه امنیت عرضه نفت خام قرار می‌گیرند. بنابراین قدرت اوپک به ترتیب در شش کشور عربستان، عراق،امارات، کویت، ایران و ونزوئلا متمرکز است. سهم این کشورها در تولید نفت خام جهان حدود ۸/۳۱ درصد است در حالی که سایر کشورهای عضو اوپک فقط ۷/۹ درصد از تولید نفت خام جهان را در اختیار دارند.
اما از دیدگاه امنیت عرضه نفت خام در آینده، میتوان ونزوئلا را از گروه کشورهای قدرتمند اوپک خارج کرد زیرا این کشور در قاره امریکا قرار دارد و ایالات متحده امریکا بزرگترین بازار صادرات نفت خام این کشور را تشکیل می‌دهد. بنابراین باید انتظار داشت که امریکا بیشترین نگرانی را در مورد امنیت عرضه نفت در آینده داشته باشد. البته این نگرانی نمی‌تواند بطور جدی و در بلندمدت در مورد واردات از ونزوئلا مطرح باشد. زیرا امریکا به دلیل موقعیت جغرافیایی بهترین بازار صادرات را برای ونزوئلا تشکیل داده است. از سوی دیگر، ساختار سیاسی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ونزوئلا اساسا با کشورهای عربستان، عراق، امارات، کویت و ایران تفاوت دارد. ونزوئلا مطلقا متاثر از موقعیت سیاسی خاورمیانه بویژه مسائل اسراییل و اعراب نیست از این رو، این کشور را نباید در همان چارچوبی دید که بر مسائل ژئواستراتژیک و امنیتی خلیج فارس حاکم است.
بنابراین با توجه به معیار بالا و خارج کردن ونزوئلا از گروه کشورهای دست اول اوپک ملاحظه می‌شود که پنج کشور اصلی خلیج‌فارس یعنی عربستان، عراق، امارات، کویت و ایران جمعا با در اختیار داشتن ۹/۶۲ درصد ذخایر نفت جهان و ۲/۲۷ درصد تولید جهانی، بدنه اصلی اوپک را از دیدگاه معیارهای اقتصادی و سیاسی و امنیتی عرضه تشکیل می‌دهند.
بدین ترتیب اوپک مجموعه‌یی نامتجانس از کشورهای صادر کننده نفت خام است. با مطالعه خصوصیات نفتی هر یک از اعضای آن نمی‌توان به حکم کلی درباره رفتار اوپک به عنوان نهادی تنظیم‌گر در بازار جهانی نفت رسید. با وجود این، پنج کشور اصلی خلیج‌فارس، یعنی عربستان، عراق، امارات، کویت و ایران با دارا بودن حدود ۸۱ درصد ذخایر اوپک و ۵/۶۵ درصد تولید این سازمان، مجموعه‌یی نسبتا متجانس از کشورهای تولید کننده و صادر کننده نفت خام هستند که بدون در نظر گرفتن این مجموعه نه میتوان اوپک و ساختار آن را شناخت و نه این امکان وجود دارد که بتوان به بررسی بازار نفت پرداخت و تحولات آتی آن را ارزیابی کرد.
منبع : روزنامه اعتماد
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست