حضور شگفت انگیز ایران

پنجاه و هشتمین دوره جشنواره برلین از هفتم تا هفدهم فوریه برگزار شد. امسال تعداد فیلم‌های متقاضی حضور در این جشنواره به عنوان یکی از سه جشنواره سینمایی مهم جهان، در کنار کن و ونیز، بیش از همیشه بود. به گفته دیتر کاسلیک، مدیر جشنواره، سال پیش ۴۹۲۱ فیلم متقاضی شرکت در جشنواره بودند که در تاریخ برگزاری جشنواره برلین یک رکورد بود و در نهایت ۳۷۳ فیلم برای نمایش پذیرفته شدند. امسال بیش از ۵۰۰۰ فیلم متقاضی حضور در جشنواره بودند.
بازار فیلم اروپا برلین (BFM) نیز با حضور حدود ۲۰۰ شرکت از ۴۷ کشور همزمان با جشنواره برگزار شد، که این رقم نیز در تاریخ خود رکوردی محسوب می‌شود.
● تقدیری های برلین
جشنواره علاوه بر بخش مسابقه، شامل بخش‌هایی چون پانوراما، تریبون آزاد و نسل جوان (شامل دو زیرمجموعه «کودکستان به بالا» و «۱۴ سال به بالا»)، جنبی، خارج مسابقه و برچسب سینما اروپا بود. مرور بر آثار لوئیس بونوئل، فیلمساز بزرگ اسپانیایی، از دیگر برنامه‌های جشنواره امسال بود. کاسلیک، دلیل این انتخاب را خلق یک زبان تصویری جدید در دنیای فیلم و سینما توسط بونوئل و تاثیر آن بر نسل فعلی فیلمسازان عنوان کرد.
فرانچسکو رزی، فیلمساز صاحب‌نام ایتالیایی، دیگر کارگردانی است که در جشنواره امسال مورد تقدیر قرار گرفت و جایزه خرس طلایی افتخاری به وی اهدا شد. در جشنواره امسال ۱۳ فیلم از رزی، از جمله «سالواتوره جولیانو» محصول ۱۹۶۱ که به خاطر آن برنده جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی جشنواره برلین شد، به نمایش درآمد. دیتر کاسلیک در خصوص فیلمساز برجسته ایتالیایی گفت: «آثار رزی نمونه‌های کلاسیکی از سینمای سیاسی هستند. از سوی دیگر او سینماگری است که پنجاه سال به شکل گرفتن سینمای ایتالیا کمک کرد.» سال گذشته خرس طلایی افتخاری جشنواره فیلم برلین به آرتور پن، فیلمساز آمریکایی تعلق گرفت.
«شورش فیلمسازان» از دیگر بخش‌های جشنواره امسال بود که در آن آثار فیلمسازان آلمانی دوران پرتلاطم سال‌های ۱۹۷۰ آلمان همچون راینر ورنر فاسبیندر، ورنر هرتسوگ، ویم وندرس، میشائل فنگلر، هانس گایسندورفر و هارک بوم به نمایش درآمدند.
برگزارکنندگان پنجاه و هشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم برلین بخشی را نیز به نمایش فیلم‌های آمریکایی تاثیر گرفته از جنگ ویتنام از جمله «کچ -۲۲» و «بازگشت به خانه» اختصاص داده بودند. به گفته مسوولان جشنواره هدف از بخش «جنگ در خانه ـ جنگ ویتنام در سینمای آمریکا» بررسی تاثیر جنگ ویتنام بر سینمای آمریکا ایجاد شده بود.
برگزاری این بخش مصادف با چهلمین سالگرد «کنگره ویتنام» بود، که به همت انجمن دانشجویان سوسیالیست آلمان در فوریه ۱۹۶۸ در اعتراض به جنگ ویتنام در برلین برپا شد و یکی از مهم‌ترین مقاطع جنبش دانشجویی بود که آن سال بخش زیادی از اروپا را دربر گرفت.
«نوری بتابان»، مستند مارتین اسکورسیزی درباره گروه معروف رولینگ استونز، فیلم افتتاحیه پنجاه و هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم برلین بود. این فیلم هفتم فوریه، در اولین نمایش جهانی خود، با حضور مارتین اسکورسیزی و اعضای گروه رولینگ استونز، از جمله میک جگر، روی پرده رفت. اسکورسیزی برای ساخت این مستند در جریان دو کنسرت گروه معتبر رولینگ استونز در روزهای ۲۹ اکتبر و اول نوامبر ۲۰۰۶ از بیش از ۱۶ دوربین استفاده کرد و بیش از یک میلیون فوت فیلم گرفت. جک وایت، کریستینا آگیلرا و بادی گای در این فیلم حضوری افتخاری دارند و از تصاویر آرشیوی نادر و مصاحبه‌های پشت صحنه هم در آن استفاده شده است.
برای فیلمبرداری مستند «نوری بتابان» یک گروه از فیلمبرداران سرشناس از جمله جان تال، اندرو لزنی (فیلمبردار «ارباب حلقه‌ها»)، رابرت السویت، استوارت درایبرگ، ایمانوئل لوبسکی و الن کوراس همکاری کردند و سرپرست گروه هم رابرت ریچاردسن معروف و برنده اسکار بود که فیلمبردار «هوانورد» اسکورسیزی است.
● حضور پررنگ سینمای ایران
سینمای ایران امسال با سه فیلم «آواز گنجشک‌ها» (مجید مجیدی)، «سه زن» (منیژه حکمت) و «بودا از شرم فرو ریخت» (حنا مخملباف) در جشنواره برلین حضور داشت که به ترتیب در بخش‌های مسابقه، پانوراما و سنین کودکستان به بالا حضور داشتند. رامین بحرانی، فیلمساز ایرانی‌الاصل نیز با جدیدترین ساخته خود «اوراقچی» در بخش فیلم‌های سنین کودکستان به بالا، حضور داشت. «سه زن» دومین فیلم حکمت پس از «زندان زنان» است که نیکی کریمی، رضا کیانیان، پگاه آهنگرانی، بابک حمیدیان، مریم بوبانی، ستاره و آتیلا پسیانی در آن بازی کرده‌اند. فیلم روایتگر قصه سه نسل از زنان جامعه است که یکدیگر را گم کرده و در جست‌وجو برای یافتن پیوندهای گمشده میان حال و آینده، همدیگر را بازمی‌یابند.
● رقابت ۲۱ فیلم
در بخش مسابقه جشنواره امسال فیلم ایرانی «آواز گنجشک‌ها» با ۲۰ فیلم، از جدیدترین آثار فیلمسازان صاحب‌نام از جمله مایک لی بریتانیایی، جانی تو هنگ کنگی و پل تامس اندرسن آمریکایی، برای دریافت جایزه خرس طلا رقابت داشت.
از فیلم‌های مطرح بخش مسابقه امسال «آواز گنجشک‌ها»، جدیدترین ساخته مجید مجیدی بود. این فیلم درباره کریم کارگر مزرعه شترمرغ است که از کار اخراج می‌شود و برای پیدا کردن کاری دیگر به تهران می‌رود، اما با مسائلی عجیب و غریب مواجه می‌شود. کامران دهقان، حامد آغازی، پویا صالحی، محمدرضا شیخی، شبنم اخلاقی و نشاط نظری از دیگر بازیگران فیلم هستند.
مجیدی که به همراه رضا ناجی بازیگر اصلی «آواز گنجشک‌ها» به آلمان سفر کرده بود، پس از نخستین نمایش فیلم خود با حضور در نشست مطبوعاتی به سوالات خبرنگاران پاسخ داد. مجیدی در این گفت‌وگو ارزش‌های مذهبی موجود در فیلم را برگرفته از اعتقادات مذهبی خود دانست که در تمام عمر همراه او بوده است.
او در این نشست مطبوعاتی گفت: «از نظر من پیام فیلم این است که نباید زیاده‌خواه باشیم یا خواسته‌هایمان آنقدر زیاد باشد که ما را به سمت ویرانی بکشاند.» اعتقادات و سنت‌های مذهبی در بافت فیلم تنیده شده، اما بیشتر به عنوان ارجاعات فرهنگی مطرح می‌شود تا یک ایدئولوژی مذهبی. اعتقادات مذهبی من ریشه در خانواده‌ام دارد. من در خانواده‌ای مذهبی بزرگ شدم و این ارزش‌ها در تمام زندگی با من بوده است. از دید من سوال این نیست که چه چیز را باور داریم، بلکه این سوال مطرح است که ارزش‌های مذهبی ما را به کجا می‌برد و به انجام چه کارهایی وامی‌دارد.»
«خون به‌پا می‌شود» تامس اندرسن دیگر فیلم مطرح بخش مسابقه درباره ماهیت تباه‌کننده ثروت و حرص است و دانیل دی-لوئیس در آن نقش یک جوینده نفت را در جنوب غربی آمریکا بازی می‌کند. اثر جدید این فیلمساز که سال ۲۰۰۰ برای «ماگنولیا» برنده جایزه خرس طلا شد، در هشت رشته نامزد دریافت جوایز اسکار است.
مایک لی که به خاطر درام‌های تلخ خود در مورد طبقه کارگر شهرت دارد با کمدی بداهه‌پرداز «بی‌غم» در بخش مسابقه حضور داشت. فیلمساز صاحب‌نام بریتانیایی آخرین بار ۱۵ سال پیش با فیلم غمناک «برهنه» در این جشنواره حضور داشت. پاپی، شخصیت اصلی داستان فیلم «بی‌غم» که نقش او را سالی هاوکینز بازی می‌کند، زنی سی و چند ساله و معلم مدرسه ابتدایی است. لی در نشست مطبوعاتی فیلم خود از آن به عنوان فیلمی کمدی با جنبه‌ای تاریک یاد کرد و گفت: «دنیا در مسیری مناسب قرار ندارد، اما خیلی از آدم‌ها به نوعی با آن کنار می‌آیند. کار من این است که مردم را همان طور که هستند نشان بدهم.» «به عشق اعتماد داریم» به کارگردانی وانگ زیائو شوای از دیگر فیلم‌های مهم بخش مسابقه بود.
این فیلم درباره می‌ژو و زیائو لو زوج میانسالی است که از هم جدا شده‌اند، اما پی می‌برند برای نجات دختر جوان‌شان که مبتلا به یک بیماری خونی نادر است باید دوباره بچه‌دار شوند و از فرزند تازه به دنیا آمده برای پیوند مغز استخوان دخترشان استفاده کنند. مشکل اینجاست که هر دوی آنان دوباره ازدواج کرده‌اند و باید میان وفاداری به همسران جدید خود و نجات دخترشان یک کدام را انتخاب کنند.
«دریاچه تاهو» به کارگردانی فرناندو ایمبک مکزیکی، از دیگر فیلم‌های بخش مسابقه بود. داستان فیلم به نوجوانی ۱۶ ساله می‌پردازد که باید با واقعیت مرگ ناگهانی پدرش کنار بیاید. این فیلم که با استقبال زیادی در برلین مواجه شد، دومین فیلم بلند فیلمساز ۳۷ ساله مکزیکی است. دامین هرس، فیلمساز بریتانیایی، با «باغ‌های شب»، از دیگرحاضران بخش مسابقه بود.
این فیلم سرنوشت دو بچه را دنبال می‌کند که ربوده می‌شوند و برای ۱۰ سال در اسارت هستند و مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. آنها پس از آزادی در خیابان‌ها به حال خود رها می‌شوند و باید از خودشان دفاع کنند. در «باغ‌های شب» ایوان راس، تام آرنولد و جان مالکوویچ نقش‌آفرینی کرده‌اند.
مسوولان جشنواره، امسال در یک سنت‌شکنی مستند تکان‌دهنده «رویه عملیاتی استاندارد» ساخته ارول موریس، را برای نمایش در بخش مسابقه انتخاب کردند.
موریس که پیش از این به خاطر «مه جنگ» برنده جایزه اسکار بهترین مستند شده بود، در فیلم جدید و با استفاده از عکس‌های منتشر شده از رفتار وحشیانه با زندانیان عراقی و بازسازی وقایع از طریق گفت‌وگو با سربازان درگیر در قضیه می‌کوشد حوادث شرم‌آوری را که در زندان ابوغریب روی داد، مورد بررسی قرار دهد.«رویه عملیاتی استاندارد» آشکارا از پرداختن به پیامدهای انتشار نخستین عکس‌ها از وقایع این زندان در سال ۲۰۰۴ پرهیز می‌کند: واکنش‌های توام با خشم جهانی، دادگاه‌ها و در نهایت عذرخواهی جورج بوش، رئیس جمهور آمریکا. در عوض موریس با انجام گفت‌وگوهای چالشی با سربازان درگیر ماجرا نه تنها حس پشیمانی بلکه خشم آنها را از اینکه مقامات مافوق مجازات نشدند به نمایش می‌گذارد.
اعترافات سربازان که به سبک دیگر آثار موریس با نماهای نزدیک فیلمبرداری شده، از «انحراف محض» آنها خبر می‌دهد. آنها از این می‌گویند که برای کسب «اطلاعات قابل پیگرد قانونی» برای توقف کشتارها در عراق و دستگیر کردن صدام حسین که آن زمان فراری بود تا چه حد تحت فشار مقامات مافوق بودند.
«یگان ویژه» ساخته خوزه پادیلا برزیلی درباره خشونت و فساد درون یک تیم از ماموران پلیس مبارزه با مواد مخدر که برای پاک کردن زاغه‌های آمیخته با جنایت ریودوژانیرو اعزام می‌شوند، از دیگر فیلم‌های بخش مسابقه بود که در نهایت جایزه خرس طلای جشنواره را به خانه برد.
این فیلم با واکنش‌های متفاوتی از سوی منتقدان روبه‌رو شد، تا جایی که منتقدی از آن به عنوان «فیلمی برای جذب جانیان فاشیست» یاد کرده است.
پادیلای ۴۰ ساله گفت نگران بعضی از این انتقادهاست، اما آنها را نابجا می‌داند. به اعتقاد او: «شاید آنها متوجه منظور فیلم نشده‌اند که شرم‌آور است. فیلم می‌خواهد نشان دهد دولت چطور می‌تواند ماموران پلیس را به سمت فساد و از آن بدتر به سمت خشونت سوق دهد.
خیلی از برزیلی‌ها این مساله را درک می‌کنند. تصور نمی‌کنم چیز عجیبی باشد.»فیلمنامه «یگان ویژه» با همکاری یکی از اعضای گردان عملیات ویژه ریو نوشته شده و بازیگران فیلم چند ماه را با اعضای یگان ویژه گذراندند. گروهی از منتقدان «یگان ویژه» را به خاطر ارائه تصویری پرقدرت از مصالحه اخلاقی پلیس برای بقا و انجام کار خود مورد تحسین قرار داده‌اند.
فیلم در خود برزیل به قدری موفق بود که انتظار می‌رفت امسال نماینده این کشور در بخش اسکار بهترین فیلم غیر‌انگلیسی‌زبان آکادمی علوم و هنرهای سینمایی باشد، اما این اتفاق نیفتاد.«مایه ثبات» (لنس همر) از آمریکا، «یخ‌زدگی» (پتری کوویکا) از فنلاند و آلمان، «شکوفه‌های گیلاس» (دوریس دوری) از آلمان، «مرثیه» (ایزابل کویست) از آمریکا، «باغ‌های شب» دامین هریس از بریتانیا و آمریکا، «قلب آتش» لوئیجی فالورنی از آلمان، ایتالیا و اتریش «خیلی وقت است دوستت دارم» (فیلیپ کلودل) از فرانسه و آلمان، «جولیا» اریک زونکا از فرانسه، «کابی ـ مادر ما» یوجی یامادا از ژاپن، «خانم جین» (روبر گیدیگون) از فرانسه، «دریاچه تاهو» (فرناندو ایمبک) از مکزیک، «شب و روز» (هنگ سانگ سو) از جمهوری کره، «اغتشاش آرام» (آنتونلو گریمالدی) از ایتالیا، «بیقرار» آموس کولک از اسرائیل، آلمان، کانادا، فرانسه و بلژیک و «گنجشک» جانی تو از هنگ‌کنگ، دیگر فیلم‌های بخش مسابقه جشنواره امسال برلین بودند.
«کاتین»، ساخته آندره‌ وایدا، فیلمساز صاحب‌نام لهستانی، از مهم‌ترین فیلم‌های خارج از مسابقه جشنواره برلین بود. گاوراس در جدیدترین فیلم خود به روایت قتل عام حدود ۲۲۵۰۰ نظامی و غیرنظامی لهستانی به دست نیروهای شوروی تحت امر پلیس مخفی استالین در سال ۱۹۴۰ پرداخته است که پدر وایدا از جمله این افراد بود. این موضوع هنوز در خود روسیه مضمونی حساس است. نمایش فیلم «کاتین» در جشنواره برلین توجه مردم و رسانه‌ها در آلمان را به یک اندازه جلب کرد.
آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان در نمایش آخر شب فیلم در برلین آن را دید. قتل عام کاتین که در جنگلی به همین نام در غرب روسیه اتفاق افتاد، به دنبال توافق میان این کشور و آلمان تحت امر نازی‌ها برای حمله به لهستان در سال ۱۹۳۹ روی داد. نیروهای اشغالگر آلمانی در سال ۱۹۴۳ با کشف گورهای دسته جمعی اولین کسانی بودند که پرده از این قتل عام برداشتند.
استالین آلمان‌ها را متهم به کشتار لهستانی‌ها کرد و نازی‌ها نیز از کشف خود برای سرپوش گذاشتن بر کشتار دسته جمعی یهودی‌ها به دست خودشان استفاده کردند. در لهستان پس از جنگ و در دوران حکومت کمونیست‌ها این مساله یک تابو بود. در نهایت سال ۱۹۹۰ میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی سابق، مسوولیت کشور خود را در این حادثه به گردن گرفت.
جشنواره برلین یکشنبه هفدهم فوریه با نمایش فیلم کمدی Be Kind Rewind با بازی جک بلک و موس دف به عنوان فیلم اختتامیه به کار خود پایان داد. مراسم اعطای جوایز جشنواره یک شب قبل برگزار شد و فیلم برزیلی «یگان ویژه» به کارگردانی خوزه پادیلا، به رغم وجود رقبای سرسختی چون «خون بپا می‌شود» و «بی‌غم» برنده خرس طلایی بهترین فیلم شد.
رضا ناجی، بازیگر فیلم «آواز گنجشک‌ها» نیز با پیشی گرفتن بر بازیگرانی چون دانیل دی-لوئیس که بخت بزرگ امسال است، جایزه خرس نقره‌ای بهترین بازیگر مرد را از آن خود ساخت. ناجی پس از دریافت جایزه خود گفت: «دوست دارم از برلینی‌ها تشکر کنم که عاشق هنرند. این جایزه را به کشورم که دوستش دارم تقدیم می‌کنم و به سینمای ایران.» سالی هاوکینز برای «بی‌غم» به کارگردانی مایک لی جایزه خرس نقره‌ای بازیگر زن را به خانه برد.
پل تامس اندرسن برای «خون بپا می‌شود» برنده جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی شد. فیلم او در هشت رشته نامزد جوایز اسکار سال ۲۰۰۸ است. جایزه بزرگ هیات داوران به ارول موریس برای فیلم مستند «رویه عملیاتی استاندارد» رسید. جایزه خرس نقره‌ای دستاورد هنری به جانی گرینوود سازنده موسیقی متن «خون بپا می‌شود» تعلق گرفت و وانگ زیائوشوای برای درام چینی «به عشق اعتماد داریم» برنده جایزه خرس نقره بهترین فیلمنامه شد.
جایزه آلفرد بور به فرناندو ایمبک برای فیلم مکزیکی «دریاچه تاهو» از مکزیک رسید و فیلم ژاپنی «هتل پارک و عشق» ساخته کوماساکا ایزورو نیز برنده جایزه بهترین فیلم اول شد.

منبع : روزنامه تهران امروز