چتر حمایت بر سر قارچ

قارچ های خوراکی امروزه نه تنها به عنوان یک ماده غذایی سرشار از مواد معدنی، ویتامین و پروتئین در اکثر کشورهای جهان طرفداران زیادی دارند، بلکه تولید صنعتی آن می تواند اشتغالزا و با درآمد خوبی همراه باشد.
قارچ های خوراکی در بیش از یکصد کشور دنیا تولید و مصرف می شوند، آمار جهانی تولید قارچ های خوراکی در جهان سالانه بیش از ۲ میلیون تن است که مصرف سرانه آن در برخی از کشورهای توسعه یافته به ۳ تا ۴ کیلوگرم نیز می رسد.
در کشور ما نیز از دو دهه پیش تولید قارچ خوراکی مورد توجه قرار گرفت ولی متأسفانه به دلیل ورود برخی افراد غیرمتخصص و رعایت نکردن اصول کارشناسی و تجهیزات نامناسب این صنعت با فراز و نشیب هایی روبه رو بود.
● روند تولید قارچ در ایران
تولید قارچ خوراکی در مزارع کشور ما از سال ۱۳۳۷ آغاز شد که در طول ۳ دهه، به لحاظ عدم حمایت سازمان های دولتی به دلیل لوکس بودن محصول، تولید قارچ از روند خوبی برخوردار نبود.
در فاصله سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۴ به لحاظ تغییر دیدگاه نسبت به تولید قارچ و حمایت سازمان های دولتی و بانک ها این روند رشد شتابانی به خود گرفت.
البته در این دوره که در تاریخ تولید قارچ کشور به دوره بحران اول معروف است، عدم برنامه ریزی در صدور پروانه های صادره، پائین بودن مصرف سرانه، عرضه محصول بیش از تقاضا و رقابت شدید مزارع تولید قارچ برای فروش محصول، کاهش شدید قیمت ها را به دنبال داشت و در سال های بعد موجب تعطیلی بیش از ۵۰ درصد از مزارع تولید قارچ کشور شد.
در سال های بعد (یعنی ۷۸- ۱۳۷۵) واحدهای تولید قارچ خوراکی توانایی بازپرداخت اقساط وام به بانک های کشور را نداشتند و بانک ها با این تفکر که تولید قارچ اقتصادی نیست از پرداخت تسهیلات به پرورش دهندگان قارچ خودداری می کردند که این امر زمینه ساز تعطیلی بسیاری از واحدهای تولید قارچ را فراهم کرد ولی در پایان این دوره با فعالیت تولیدکنندگان صنعتی این باور به اثبات رسید که تولید قارچ خوراکی در ایران با رعایت برخی مسائل، اقتصادی بوده و بحران آن دوران به دلیل عدم تعادل بین عرضه و تقاضا بوده است که با متوازن شدن چرخه عرضه و تقاضا و همچنین بالا رفتن مصرف سرانه و وارد شدن واحدهای غیرفعال و در حال ساخت به چرخه تولید اوضاع بهبود یافت.
از آن زمان تاکنون را نیز می توان دوران رشد و شکوفایی پرورش قارچ خوراکی کشور به حساب آورد. در این دوران با اقتصادی شدن تولید قارچ و حمایت های مجموعه وزارت جهاد کشاورزی و تغییر نگرش مسئولان بانک های کشور به تولید این محصول باارزش و پرداخت وام جهت تکمیل و توسعه واحدهای تولیدی موفق، استفاده از تکنولوژی نوین، اعزام کارشناسان به خارج از کشور توسط پرورش دهندگان قارچ استفاده از خدمات کارشناسی خارجی، بهینه کردن سیستم های تأسیساتی، استفاده از ماشین آلات مدرن تولید، زمان تولید قارچ در واحد سطح افزایش یافت، همچنین با اعمال سیاست مناسب روند افزایش راندمان تولید و تثبیت قیمت و نیز ترویج و اشاعه فرهنگ مصرف قارچ خوراکی به عنوان یک محصول ارزشمند غذایی افزایش مصرف سرانه قارچ در کشور شد.
● وضعیت تولید قارچ در کشور
عمده ترین گونه های قارچ خوراکی که در ایران تولید می شوند عبارتند از قارچ دکمه ای و قارچ صدفی. براساس آخرین آمار در حال حاضر سطح زیر کشت مزارع قارچ های خوراکی کشور تا سال ۱۳۸۵ معادل ۳۱‎/۵ هکتار قارچ دکمه ای و ۳‎/۵ هکتار قارچ صدفی و در مجموع ۳۵ هکتار است.
این میزان در سال ۱۳۸۳ تنها ۱۴ هکتار بوده است لذا مزارع تولید قارچ های خوراکی در این مدت ۲۱ هکتار افزایش یافته و از رشد ۱۵۰ درصدی برخوردار بوده است.در سال ۱۳۸۵ معادل ۲۸ هزار تن قارچ دکمه ای و یک هزار و ۵۰۰ تن قارچ صدفی در کشور تولید شد که این میزان در مقایسه با تولید ۱۶ هزار تنی سال ۸۳ از رشد ۷۷ درصدی برخوردار بوده است.
استان های تهران، اصفهان، فارس، قزوین و همدان، چهارمحال و بختیاری و کرمانشاه به ترتیب عمده ترین استان های تولیدکننده قارچ دکمه ای و استان های مازندران، فارس، اصفهان، خراسان شمالی و تهران به ترتیب عمده ترین تولیدکننده های قارچ صدفی هستند.آمار نشان می دهد در سال ۱۳۸۵ حدود ۴۲۵ واحد فعال و ۱۰۹ واحد غیرفعال در کشور وجود داشته است.براین اساس بیشترین واحدهای تولید قارچ در کشور در استان مازندران قرار دارد، در این استان بیش از ۲۵۰ واحد تولید قارچ فعالیت دارند.
پس از استان مازندران بیشترین واحدهای تولید قارچ کشور در استان تهران با ۳۴ واحد، آذربایجان شرقی با ۳۱ واحد و استان گلستان با ۳۰ واحد قرار دارند.
● جایگاه ایران در تولید قارچ
میزان تولید قارچ خوراکی در دنیا سالانه ۲ میلیون و ۹۶۱ هزار و ۵۰۰ تن است.
به گفته غیبی مدیر کل دفتر گل و گیاهان زینتی، گیاهان دارویی و قارچ های خوراکی وزارت جهاد کشاورزی کشورهای عمده تولیدکننده قارچ دنیا به ترتیب چین، آمریکا، هلند، اسپانیا، فرانسه و لهستان هستند و رتبه ایران نیز از نظر سطح زیر کشت و تولید قارچ خوراکی در دنیا به ترتیب هشتم و هجدهم است.
در این میان چین نه تنها بزرگترین تولیدکننده قارچ به شمار می رود بلکه ۷۰ درصد تجارت قارچ آسیا در اختیار این کشور است. به گفته وی میانگین عملکرد قارچ دکمه ای ایران در هر دوره کشت، ۱۷- ۱۵ کیلوگرم در هر مترمربع و حداکثر تولید در برخی واحدها ۲۲ کیلوگرم در هر متر مربع است و میانگین عملکرد قارچ صدفی ۱۳ کیلوگرم در هر متر مربع است. این در حالی است که میانگین عملکرد در کشور هلند به عنوان برترین کشور به طور متوسط ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم در مترمربع است.
غیبی مصرف سرانه قارچ خوراکی در کشور را حدود ۳۰۰ گرم اعلام می کند و می افزاید میانگین مصرف سرانه دنیا ۱‎/۲ تا ۱‎/۳ کیلوگرم است.
عمده ترین کشورهای مصرف کننده قارچ در اروپا کشورهای بلژیک، آلمان، سوئیس، سوئد، انگلستان و فرانسه هستند که مصرف سرانه قارچ در این کشورها بین ۳ تا ۴ کیلوگرم در سال است.
● مزایای تولید قارچ های خوراکی
▪ بهره گیری از ضایعات و پسماندهای کشاورزی و کود مرغداری ها به عنوان ماده اولیه
▪ استفاده از واحد حجم به جای واحد سطح
▪ تولید در تمام فصول
▪ تعدد دوره کشت به دلیل کوتاه بودن دوره تولید (۶ تا ۸ دوره کشت در سال)
▪ اشتغال بیشتر در مقایسه با تولید دیگر محصولات کشاورزی و باغبانی
▪ مصرف آب کمتر در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی و باغبانی
▪ بدون ارزبری
● سیاستهای جدید دولت برای توسعه صنعت قارچ
باوجود چنین مزایایی در تولید انواع قارچ خوراکی در کشور ورود برخی افراد غیرکارشناس به این عرصه صنعت، تولید قارچ را با مشکلاتی مواجه کرده و آن را برای واحدهای کوچک غیراقتصادی ساخته است.
مدیر کل دفتر گل و گیاهان زینتی، گیاهان دارویی و قارچ های خوراکی وزارت جهاد کشاورزی در این خصوص می گوید یکی از معضلات اصلی واحدهای تولید و پرورش قارچ در کشور، عدم رعایت ضوابط فنی و تخصصی در مراحل ساخت واحدها و عدم بهره برداری از تجهیزات و تأسیسات مناسب فنی است که در نهایت منجر به کاهش راندمان تولید شده است.
وی ورود افراد و شرکت های طرح و مشاوره ای غیرمتخصص و ناکارآمد در فرآیند طرح نویسی، ساخت واحدهای تولید و برگزاری دوره های غیرکارشناسی آموزشی را از دلایل بروز این معضل می داند و می افزاید: این موضوع موجب هدر رفتن سرمایه های ملی و شخصی شده و از همین رو ساماندهی و آموزش متقاضیان پرورش قارچ امری ضروری است که در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته است.
وی اظهار امیدواری کرد با اجرای این طرح متقاضیان پرورش و تولید قارچ برای انجام عملیات اولیه ساخت واحدهای تولیدی و بویژه گذراندن دوره های آموزشی زیر پوشش انجمن صنفی تولیدکنندگان قارچ قرار بگیرد.
غیبی خاطرنشان می کند: متقاضیان تولید قارچ های خوراکی قبل از راه?اندازی واحد خود می توانند از مشاوره های تخصصی رایگان دفتر گل و گیاه دارویی و قارچ های خوراکی وزارت جهاد کشاورزی استفاده کنند. وی از حمایت های جدید وزارت جهاد کشاورزی برای توسعه صنعت قارچ در کشور خبر می دهد و می گوید: خوشبختانه در دولت نهم با توجه ویژه به این صنعت حمایت ها افزایش یافته و تولیدکنندگان می توانند تا ۷۰ درصد منابع مورد نیاز برای راه اندازی واحدهای جدید را از طریق تسهیلات دریافت کنند.
طرح های تولیدی قارچ خوراکی در کشور در صورت داشتن توجیه اقتصادی می توانند تا ۷۰ درصد منابع مورد نیاز خود را از طریق تسهیلات تأمین کنند. ۱۰ درصد این منابع از محل طرح های زودبازده و ۶۰ درصد از منابع داخلی بانک ها تأمین خواهد شد.
بازسازی و نوسازی واحدهای پرورش قارچ در سراسر کشور از دیگر سیاست های جدید وزارت جهاد کشاورزی است که در سال جاری در سرلوحه برنامه بخش باغبانی قرار گرفته است. غیبی می گوید: در قالب این طرح واحدهای پرورش قارچ در کشور هیچ محدودیتی برای بازسازی و نوسازی واحدهای پرورش قارچ وجود ندارد و تمام افراد مراجعه کننده به سازمان های جهاد کشاورزی استان ها می توانند از تسهیلات مربوط به این طرح استفاده کنند.
به گفته وی با توجه به فرسوده و قدیمی بودن اغلب واحدهای پرورش قارچ کشور مدرنیزه کردن تجهیزات و تأسیسات این واحدها، استفاده از روش های نوین برای افزایش عملکرد تولیدو بهره گیری از شیوه های جدید برای کمپوست سازی از جمله اقدام های قابل اجرا در قالب طرح مذکور است.
در همین حال محمدرضا نوربخش، رئیس هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان قارچ های خوراکی در کشور با بیان آن که افزایش راندمان تولید در واحدهای تولید قارچ با استفاده از فناوری روز و افزایش کیفیت بستر قارچ تحقق می یابد، می گوید: در حال حاضر واحدهای تولیدی با مشکل کمبود نقدینگی روبه رو هستند و چنانچه ارائه تسهیلات بانکی به تولیدکنندگان بموقع صورت نگیرد برنامه های تولید و صادرات محقق نمی شود.
وی همچنین از صادرات ۳۰۰ تنی قارچ به خارج از کشور خبر می دهد و می افزاید: این میزان قارچ به کشورهای عراق، آسیای میانه و امارات صادر خواهد شد.وی حجم تولید قارچ در کشور را معادل ۳۸ هزار تن اعلام می کند.وی خاطرنشان می کند: در صورتی که دولت با اختصاص تسهیلات بانکی با سود مناسب و کاهش موانع اقدام کند حجم تولید قارچ کشور افزایش یافته و ارزآوری این محصول از طریق صادرات فزونی خواهد یافت.
به هر روی با اعمال سیاست های جدید دولت در حمایت از صنعت قارچ افق روشنی در دورنمای این صنعت دیده می شود که این امر در کنار تلاش فعالان این بخش نه تنها می تواند به اشتغالزایی بالایی در این بخش بینجامد، بلکه می تواند به افزایش صادرات قارچ در سبد صادرات محصولات کشاورزی منجر شود. لذا ضروری است برای پرهیز از آزمون و خطای مجدد در این عرصه علاقه مندانی که می خواهند پا در این عرصه بگذارند با علم و آگاهی کافی قدم در این راه بگذارند.

زهره افشار

منبع : روزنامه ایران