سازمان شانگهای و ژئوپلیتیک منطقه

یکی از مهمترین زمینه های همکاری مشترک سازمان شانگهای با نیروهای بین المللی تأمین امنیت افغانستان (آیساف) موضوع مبارزه با تروریسم، افراط گرایی اسلامی و قاچاق موادمخدر است. شخص حامد کرزی، رییس جمهوری افغانستان نیز بارها خواستار مشارکت سازمان همکاری شانگهای در تحولات کشورش شده است. به گزارش ایران شرقی، اکنون مشخص شده است که نیروهای بین المللی تأمین امنیت در افغانستان در مسئله برقراری آرامش در این کشور با ناکامی مواجه شده اند. اما نباید چنین تصور کرد که در آینده نزدیک امکان جایگزین کردن سازمان شانگهای در افغانستان به جای ناتو وجود خواهد داشت. آنچه که مسلم است این است که سازمان همکاری شانگهای می تواند به جز ئی از نهادهای بین المللی در تأمین آرامش و امنیت در افغانستان تبدیل شود. در این مورد می شود به چند طرح اشاره کرد.
۱) سازمان همکاری شانگهای می تواند یک ساختار مستقل همانند ناتو، سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا در افغانستان ایجاد نماید.
۲) این سازمان به جزئی از ساختارهای یاد شده تبدیل خواهد شد و برای اجرای آن بخش از توافقنامه های برقراری امنیت در افغانستان که در نشست گروههای افغانی در بن آلمان در ماه دسامبر سال ۲۰۰۱ و همایش لندن در ماه ژانویه سال ۲۰۰۶ اتخاذ شده بود و نیروها و سازمانهای بین المللی از عهده تحقق آن برنمی آیند، تلاش خواهد کرد. در رابطه به این دو طرح باید گفت که گزینه اول غیرواقعی به نظر می رسد و غرب هم با این پیشنهاد مخالفت خواهد کرد. اما درمورد گزینه دوم نیز از نگاه ما در شأن سازمان همکاری شانگهای نیست که به ساختار یا زیرمجموعه ای از ناتو تبدیل شود. ما معتقدیم که باید به دنبال گزینه سومی بود که منطقی به حساب می آید. یعنی سازمان همکاری شانگهای در بازسازی اقتصادی، تجهیز و آموزش ارتش افغانستان و روند سیاسی این کشور سهم بگیرد. البته یک گزینه دیگر هم وجود دارد که می شود یک بخش از قلمرو مشخص افغانستان را به سازمان هکماری شانگهای واگذار نمایند که به بازسازی اقتصادی و امور عمرانی در این منطقه کشورهای عضو این سازمان مشغول شوند. به طور مثال می شود شمال افغانستان و یا شمال شرق این کشور را به سازمان همکاری شانگهای واگذار کرد که کشورهای عضو صرفا به عملیات رساندن کمکهای بشردوستانه و امور بازسازی مشغول شوند و این قلمرو به عنوان منطقه تحت مسئولیت سازمان همکاری شانگهای معرفی شود. و یا اینکه به عنوان آزمایش و تجربه می شود چند گروه مشترک بازسازی افغانستان از حساب کشورهای عضو سازمان شانگهای به هدف بازسازی اقتصادی افغانستان تشکیل کرد. همانند گروههای بازسازی اقتصادی و عمرانی غربی که در افغانستان مشغول امور عمرانی هستند.
از سوی دیگر این کار برای سازمان همکاری شانگهای چندان هزینه زیادی دربر نخواهد داشت. اگر در مورد بازسازی اقتصادی افغانستان از توانمندی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای استفاده می شود، توجه و احترام مردم محلی به سازمان همکاری شانگهای افزایش خواهد یافت. تا زمانی که کشورهای عضو این سازمان می توانند در زمینه اجرایی کردن توافقات قبلا امضا شده میان برخی از کشورهای اعضا و افغانستان اقدام نمایند. چنانچه روسیه در زمینه بازسازی راه ارتفاعات سالنگ و تونل ارتباطی آن، نیروگاه برقی آبی نغلو که در دوران اتحاد شوروی احداث شده بود، تعهداتی را پذیرفته است. یا که چین کار استخراج معدن مس در منطقه عینک را آغاز کرده است. تاجیکستان طرح انتقال برق از این کشور به افغانستان و پاکستان را ارایه کرده است و ازبکستان نیز تأمین بخشی از برق شمال افغانستان را برعهده گرفته است. یا اینکه وجود نیروگاه نظامی آمریکایی در پایگاه هوایی «ماناس» در قرقیزستان و نیروهای فرانسوی در فرودگاه دوشنبه در تاجیکستان بخشی از همکاری کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در افغانستان به حساب می آید. اما تحقق اکثر این طرحها در افغانستان بستگی به موافقت دولت حامد کرزی دارد که او نیز نمی تواند بدون هماهنگی با نیروهای نظامی غربی کاری انجام دهد. از سوی دیگر سازمان همکاری شانگهای هنوز برای انجام برخی کارها هزینه کافی اختصاص نداده است. بودجه فعلی سازمان همکاری شانگهای که برای مدیریت این سازمان هزینه می شود، از ۴ میلیون دلار بیش نیست.
اما به هدف کمک به بازسازی افغانستان باید بنیاد ویژه مالی تأسیس کرد که امکان اختصاص این مبلغها از حساب کشورهای عضو وجود دارد. فعلا از سوی روسیه به عنوان یک کشور تأثیرگذار در فعالیت سازمان شانگهای هیچ تمایلی در این سمت دیده نمی شود. چین نیز که یک قدرت اقتصادی به حساب می آید، بیشتر به دنبال منافع خود است. مشکل دیگر این است که سازمان همکاری شانگهای فعلا از توان اجرایی کردن طرح چندمنظوره در افغانستان برخوردار نیست. براساس منطق می بایست یکی از سمتهای مهم فعالیت سازمان شانگهای در افغانستان همکاری امنیتی باشد که به منافع عمومی کشورهای عضو ارتباط دارد. با این حال باید امکان مشارکت دادن نیروهای نظامی سازمان شانگهای در افغانستان را مستنثی کرد. تنها بخش همکاری امنیتی امکان پذیر سازمان همکاری شانگهای در افغانستان آغاز روابط دوجانبه در زمینه فنی و نظامی است که شامل تجهیز ارتش افغانستان، آموزش کارهای نظامی، احداث پایگاهها و تأسیسات زیربنای مورد نیاز نیروهای مسلح این کشور به حساب می آید. یکی از سمتهای دیگر همکاری سودمند سازمان همکاری شانگهای و افغانستان می تواند مبارزه مشترک علیه قاچاق موادمخدر باشد. سالهاست که در مسئله مبارزه با موادمخدر در افغانستان هیچ پیشرفتی دیده نمی شود. در همین حال بدون مشارکت پاکستان و ایران مبارزه با قاچاق موادمخدر در افغانستان معنی ندارد. هرچند که ایران و افغانستان نیز به طور مستقل نمی توانند در امر مبارزه با موادمخدر در افغانستان موفق باشند.
از سوی دیگر به علت عدم عضویت دایم ایران و پاکستان در سازمان همکاری شانگهای امیدوار بودن به مشارکت این دو همسایه افغانستان در مبارزه با مواد مخدر درست نیست. ایران بارها خواست خود را برای عضویت دایم در سازمان شانگهای ارایه کرده است. اما به دلیل اوضاع سیاسی بین المللی و مواضع تهران در قبال برخی از مسایل جهانی پیوستن این کشور به سازمان همکاری شانگهای به عنوان عضو دایم با مشکل مواجه شده و تنها کشور های معدودی از عضویت دایم ایران در سازمان همکاری شانگهای حمایت می کند. یکی از دشواریهای مبارزه با موادمخدر در افغانستان این است که طرح ایجاد کمربند امنیتی پیرامون افغانستان مسکوت مانده است. تا به حال هیچ نهاد بین المللی و یا کشوری نمی خواهد ابتکار عمل در این مورد را در دست گیرد. این درحالی است که در داخل سازمان همکاری شانگهای تنها روسیه و تاجیکستان بر ضرورت تقویت مبارزه با قاچاق موادمخدر تأکید می کنند. فعلا چین از این چندان ابراز نگرانی نمی کند و تهدید جدی بر ضد امنیت خویش احساس نمی کند. به طور کلی سازمان همکاری شانگهای از امکان محدود همکاری با افغانستان برخوردار است که در این زمینه عوامل مختلفی وجود دارد. البته برای کمک به برقراری صلح و آرامش در افغانستان و بازسازی اقتصادی این کشور و مبارزه جدی با موادمخدر سازمان همکاری شانگهای باید در فکر توسعه قلمرو جغرافیایی خویش از حساب پذیرش کشورهای همسایه افغانستان نظیر پاکستان و ایران به عضویت دایم این سازمان باشد. تنها در این شرایط می شود به همکاری دوجانبه میان سازمان همکاری شانگهای و افغانستان امیدوار بود.

منبع : روزنامه ابرار