سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
مجله ویستا
اهمیت و راهبردهای مشارکت زنان در حفظ منابع طبیعی و دستیابی به توسعه پایدار
منابع طبیعی تجدیدشونده، امروزه در ابعاد مختلف زندگی بشر نقش بسزایی را ایفا میکند. در اغلب کشورهای در حال توسعه در اثر رشد فزاینده جمعیت، گسترش بیرویه شهرها و عدم آگاهی مردم به اهمیت منابع طبیعی و فقدان برنامهریزی اصولی، سطح منابع طبیعی شدیدا کاهش یافته و به واسطه تخریب کمی و کیفی، منابع طبیعی در خطر نابودی قرار گرفته است.
از طرفی به منظور دستیابی به توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی، جلب مشارکت آحاد مردم و مخصوصا زنان به عنوان نیمی از جمعیت بهرهبردار منابع طبیعی امری ضروری مینماید. در مقاله حاضر، ضمن اشاره به مفهوم مشارکت و اهمیت آن، به بررسی اهمیت و نیز راهبردهای جلب مشارکت زنان در حفظ منابع طبیعی اشاره میشود.
● مفهوم مشارکت
مشارکت را از دو نگاه میتوان ملاحظه کرد:
۱) مشارکت به عنوان وسیلهای برای دستیابی به توسعه و نیز به عنوان هدف طرحهای توسعهای. در این نگاه بحث توسعه پایدار و توسعه درونزا، رابطه بین انسان و محیط و نیز میراث نسلهای آتی از منابع طبیعی بسیار مورد تأکید قرار میگیرد.
۲) مشارکت به گونه رفتار اجتماعی: به نظر بسیاری از جامعهشناسان رفتار تحت تأثیر زنجیره عواملی ایجاد میشود که قصد و نیت از عناصر مهم آن است. قصد و نیت تأثیرپذیر از گرایشها و هنجارهای مرتبط با رفتار است. در این رویکرد نهایتا عناصر فرهنگی جوامعی که میتواند بر مشارکت مؤثر واقع شود، مورد توافق قرار میگیرد. مشارکت نزد جامعهشناسان به عنوان یک رفتار اجتماعی ملاحظه و بررسی میشود چرا که افراد مشارکتکننده برای رفتار خود معنای ذهنی مشخصی قایلند. جامعه بشری از دیرباز نظام رفتاری مناسب را به اعضای خود آموزش میدهد. برخی بر این باورند که نظامهای دانش انسان از نیاز بیهمتا و فطری وی به سامان بخشیدن تجاربش سرچشمه میگیرد. پس به رغم اهمیت مبنای زیستشناختی رفتار انسانی، اینکه چگونه در صدد برآوردن نیازهای فطریمان برآییم و راههای موفقیتآمیزی را در پیش گیریم، قضیهای عمدتا اکتسابی است. میتوان گفت که جامعه رفتار مشارکتی را به نوعی به زنان و مردان آموزش میدهد.
«هانیتلتون» و «نلسون» معتقدند که در کشورهای در حال توسعه مشارکت اجتماعی به طور فراگیر، به خودی خود به عنوان یک هدف مطرح نیست و معمولاً تابعی از تصمیمات نخبگان حاکم و سیاستهای آنها و یا محصول جانبی توسعه محسوب میشود. آنان معتقدند که فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی از طریق دو مجرا میتواند سرانجام به گسترش مشارکت سیاسی و اجتماعی بینجامد.(۱)
● اهمیت مشارکت
نتایج مطالعات مقایسهای در زمینه پروژههای توسعه غیر مشارکتی در گوشه و کنار جهان مدارک مستندی، بیانگر اهمیت ساختار مشارکت محلی و توجه به فرهنگ اجتماعی فراهم آورده است. مطالعهای که توسط kottakدر سال ۱۹۹۱ (۱۳۷۰ش) انجام گرفت، نشان داد که عدم توجه به ملاحظات اجتماعی هزینههای بالایی در بر دارد. نتایج این مطالعه بیانگر این است پروژههایی که با موقعیت اجتماعی ـ اقتصادی سازگار بودهاند، نرخ بازده بالاتری (۳/۱۸) درصد در مقایسه با آنهایی که دارای این سازگاری نبودهاند (۸ درصد) داشتهاند. همچنین نشان میدهد پروژههایی که گروههای منفعت تنها در مرحله اجرا مشارکت داشتهاند و توجهی به آوردهها و حضور آنان در مراحل آغازین پروژه نشده است موفقیتی نداشتهاند.
مطالعه دیگری نشان میدهد، نقطه مشترک پروژههایی که مردم را مورد مشاوره قرار ندادهاند، اطلاعات نادرست آنها در باره نهادهای محلی است. شروع اشتباه غالبا منجر به ایجاد نهادهای نامناسب و پیشنهادهای غیر کارا در عمل میشود. برعکس پروژههایی که دیدگاههای مردم را در مراحل طراحی و برنامهریزی در نظر گرفته بودند، در پیوند دیدگاههای محلی و ایجاد ساختها بر روی نهادهای موجود انعطافپذیر بودند و در عمل اجرای موفقیتآمیزتری را نشان دادند.(۲)
● جنبشهای تشکلیافته زنان در حفاظت از منابع طبیعی
پیوستگی عمیق بین زنان و محیط زیست و همچنین نقش اساسی آنان در بهرهبرداری از جنگل بر کسی پوشیده نیست. پذیرفتنی است بگوییم تشکلهایی که پیرامون محوریت زنان و با تکیه اولیه بر دانشها و آگاهیهای آنان شکل میگیرد، میتواند در حفاظت و احیای جنگلها مؤثر باشد. طی چند دهه اخیر گرایش به استفاده از نیروهای تشکلیافته زنان برای حفاظت از محیط زیست رو به فزونی است. کشورهایی مانند هند و کنیا از جمله ممالکی هستند که به بهرهگیری از مدیریت و توانمندیهای بانوان دست یازیدهاند.
جنبش «چیپکو» در هند و همچنین جنبش «کمربند سبز» در کنیا بر نیرو و دانش زنان عادی به ویژه در روستاها تأکید کرده و پایه کار خود را بر بهرهبرداری از این نیروها گذاردهاند. این جنبشها به رغم بهرهمندی از برخی حمایتهای دولتی به طور خودجوش به وجود آمده اما هیچ گاه به شکل یک سازمان دولتی در نیامده است. این جنبشها بر عوامل فرهنگی و دانش بومی زنان هر منطقه تأکید کرده و بر مبنای نیازها، مسائل و مشکلات ملی ـ منطقهای خود شکل گرفته است.
آنها همت خود را مصروف تولید کار و رفع نیازهای آتی توده مردم نموده و تلاش کردند به رسمیت شناختن این نیازها، در جستجوی راهکارهایی باشند که ضمن همسو قرار دادن نیازهای مردم و سرنوشت طبیعت، برای هر دوی آنها چارهجویی نمایند.(۳)
در ایالت آندراپرادش هند، از بین رفتن حاصلخیز به فرسایش خاک و از کار افتادن سیستم فاضلاب منجر گشته و باعث شوری آب و از بین رفتن غلات و افزایش بیکاری در روستاها شده بود. عدهای از زنان محلی به رهبری زنی به نام «واسانت کانیبرا» تصمیم گیرفتند که با روی هم گذاشتن مبالغی، زمینهای بیحاصل را اجاره کنند. هیچ بانکی حاضر به دادن وام نبود. آنها توانستند از انجمن توسعه، وام دریافت کنند و پس از آن با استفاده از شیوههای سنتی زراعی به جای کشاورزی تکمحصولی و پرخرج برای بازار، به احیای زمین پرداختند. روشهای آنان به معنی توقف نابودی خاک، تنوع محصول و جلوگیری از ضایع شدن آب باران بود. این برنامه ۴۰۰ زن را در ۲۰ روستا مشغول به کار کرد. طی سه سال ۷۰۰ هکتار زمین احیا شد و زیر کشت رفت. این طرح چنان مقرون به صرفه و موافق با محیط زیست بود که دولت هند اجرای آن را برای سراسر ایالت آندراپرادش تصویب کرد.
در اجرای یک پروژه در خصوص جنگل در سنگال، در برخی روستاها زنان و مردان مورد مشورت قرار گرفتند، زنان به ترکیبی از تغییرات تدریجی و علوفهرسانی علاقهمند بودند و کارهایی که فقط تولید درآمد میکرد، بیشتر مورد توجه مردان بود. بقای درختان در این روستاها بسیار طولانیتر از روستاهای همجوار بود، زیرا بر اساس یک تقسیم کار سنتی، زنان مسئول آبرسانی بودند و در این امر فعالتر از مردان مینمودند.(۴)
● راهبردهای جلب مشارکت زنان در منابع طبیعی
۱) نظام مشارکت دولتی:
در این شیوه تمامی مراحل مدیریت بر منابع طبیعی در بخشهای مختلف جنگل، مرتع و بیابان توسط دولت اداره میشود. سرمایهگذاری دولت در بخشهای مختلف منابع طبیعی موجب شده است بخش عمدهای از زنان ساکن این عرصهها در قالب نیروهای تولیدکننده صنایع دستی با استفاده از مواد طبیعی قابل دسترس و نیز پرورشدهنده گیاهان دارویی محلی مشغول به فعالیت شوند.
۲) نظام مشارکت خصوصی:
بخش خصوصی با استفاده از سرمایههای شخصی و بهرهمندی از تسهیلات وام بانکی، برابر دستور عملهای کتابچه طرح به انجام تعهدات در زمینههای حفاظت، احیا، اصلاح، بهرهبرداری بهینه و توسعه منابع طبیعی اقدام میکند، مثل مجریان طرحهای خصوصی جنگلداری و مجریان بهرهبرداری از گیاهان مرتعی و بومی که در این الگوها، فعالیتهایی مانند تهیه طرح، تدوین دستور عملهای فنی و اجرایی، نظارت و پشتیبانی توسط دولت انجام میشود و اجرای پروژهها با مدیریت بخش خصوصی انجام میگیرد.
۳) نظام مشارکت زنان به شیوه تعاونی:
تعاونی به عنوان یک نظام مشارکتی در مناطقی تشکیل میگردد که به علت مسائل و مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی امکان اجرای سایر نظامهای بهرهبرداری به شیوههای دولتی و خصوصی میسر نمیباشد. در این نظام حق بهرهبرداری از عرصهها برای مدتی معین بر اساس کتابچه طرح به بومیان و ساکنان منطقه مورد نظر بر اساس فروش سهام واگذار میگردد. مردم موظفند ضمن بهرهبرداری اصولی اقدام به حفظ، احیا، اصلاح و توسعه عرصههای منابع طبیعی کنند؛ همچنین وظیفه دارند تمامی عوامل تخریب را به کنترل در آورند مانند تعاونی زنان در تولید محصولات فرعی مرتعی و جنگلی.
۴) نظام مشارکت عمومی:
با توجه به گستردگی عرصههای منابع طبیعی و تنوع مسائل و مشکلات موجود، امکان حفاظت، احیا و توسعه منابع طبیعی در گرو عزم ملی و مشارکت و بسیج آحاد مردم میباشد. این مشارکت میتواند از سنین خردسالی شروع شود و تا سنین کهولت تداوم داشته باشد. در نظام مشارکت عمومی از طریق آموزشهای همگانی، در بین اقشار مختلف مردم ایجاد حساسیت میشود، اعم از دانشآموزان، دانشجویان و معلمان. نهضت سوادآموزی، سازمانهای غیر دولتی زنان (NGO)،
سازمان حفاظت محیط زیست و تمامی ارگانهایی که به گونهای با زنان و عرصههای منابع طبیعی مرتبط هستند، عهدهدار آموزشاند.(۵)
● نقش دولت در فرآیند مشارکت زنان در حفاظت از منابع طبیعی
۱) آگاهی:
پیشنیاز مشارکت زنان، آگاهی دادن به آنهاست. در این مرحله باید علت و ضرورت همکاری و نقش زنان به آنها آموزش داده شود. تجربه نشان داده است زنان زمانی آماده صرف هزینه برای حل یک مسئله هستند که ابتدا مسئله را بشناسند تا انگیزه لازم را پیدا کنند. بنابراین، مقدمه مشارکت، آگاهی از طریق ترویج و گسترش فرهنگ منابع طبیعی به آنان از طریق آموزش است.
۲) سازماندهی:
دومین مرحله مشارکت، سازماندهی زنان در قالب تشکلهای رسمی و محلی میباشد. در این مرحله زنان در گروهها، انجمنها و تشکلهای مختلف گرد میآیند. این تشکلها باعث میگردند بهرهبرداران نظم یابند تا امکان ارائه خدمات به آنان فراهم گردد؛ همچنین قادر شوند مسائل و مشکلات موجود را به آسانی به مقامات ارائه نمایند، ضمنا حمایتهای لازم را با سرعت و دقت بیشتر دریافت کنند.
۳) پشتیبانی و حمایت:
سومین اقدام برای مشارکت دادن زنان در منابع طبیعی، پشتیبانی و حمایتهای حقوقی، اداری، اعتباری و برنامهای میباشد. در این مرحله است که تشکلها از قدرت کافی برای حضور همهجانبه برخوردار میگردند و به خوبی میتوانند ایفاگر نقش واگذار شده باشند.
● نتیجهگیری
کارآمدی حاکمیت ساختار فرهنگی مادی غرب در جامعه تاکنون، زن را در حد یک کالا و شیء مادی در بهرهوری مادی و سود سرمایه معرفی کرده است و این از دروغهای عجیبی است که آنان در دفاع از حقوق زن در جهان اعلام مینمایند.
آنان پس از انقلاب صنعتی در اروپا و حاکمیت تفکر منحط سکولار توانستند بهترین ارزشها و اخلاقیات و رفتارهای سنتی و دینی را از درون خانواده بیرون برده و به سرعتِ تمام، ارزشها و ملاکها و ارزیابیها به سوی ملاکهای مادی چرخش پیدا نمود و زن را که تجلی ارزشهای مقدس انسانی در طول تاریخ و جوامع بود تا حد بازندگی سوق دادند و نقش زن به واسطه زیباییهای او به عنوان ابزارهایی در خدمت تحکیم نظام سرمایهداری در آمد.
فرحناز رستمی ـ حسین شعبانعلی فمی (پیام زن شماره ۱۶۴)
پینوشتها:
۱ ـ ر.ک. به بیتس (دانیل ـ پلاک افرد)، انسانشناسی فرهنگی، ثلاثی (محسن)، ص۴۷ ـ ۴۴.
۲_ World Resource Institue(wri), ۱۹۹۴ _ ۱۹۹۵. "world Resource Report: A Guide to the Global Enviromental" New York: Oxford university.
۳_ Gender and Gulture - unesco - P: ۱۳۴ (۱۹۹۵).
۴_ Modnar (A gusta) ۸ schreiber (Gatz) - women and forestry p۷.
۵ ـ اوکلی، پیتر و دیوید مارسدن (۱۳۷۰)، رهیافتهای مشارکت در توسعه روستایی، انتشارات مرکز مطالعات روستایی وزارت جهاد.
پینوشتها:
۱ ـ ر.ک. به بیتس (دانیل ـ پلاک افرد)، انسانشناسی فرهنگی، ثلاثی (محسن)، ص۴۷ ـ ۴۴.
۲_ World Resource Institue(wri), ۱۹۹۴ _ ۱۹۹۵. "world Resource Report: A Guide to the Global Enviromental" New York: Oxford university.
۳_ Gender and Gulture - unesco - P: ۱۳۴ (۱۹۹۵).
۴_ Modnar (A gusta) ۸ schreiber (Gatz) - women and forestry p۷.
۵ ـ اوکلی، پیتر و دیوید مارسدن (۱۳۷۰)، رهیافتهای مشارکت در توسعه روستایی، انتشارات مرکز مطالعات روستایی وزارت جهاد.
منبع : نورپرتال
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ابراهیم رئیسی سقوط بالگرد رئیسی رئیسی شهدای خدمت سیدابراهیم رئیسی ایران شهادت بالگرد حسین امیرعبداللهیان تبریز
تهران هواشناسی کنکور امتحانات نهایی شهرداری تهران شورای شهر تهران هلال احمر سانحه بالگرد رئیسی پلیس مشهد سیل قوه قضاییه
قیمت دلار قیمت خودرو بورس قیمت طلا شهادت رئیس جمهور خودرو یارانه بازار خودرو دلار حقوق بازنشستگان بازنشستگان سایپا
سینمای ایران تلویزیون سینما لیلا حاتمی داریوش ارجمند سریال آیت الله سید ابراهیم رئیسی هنرمندان شعر رسانه ملی جشنواره کن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
کنکور ۱۴۰۳ تجهیزات پزشکی دانش بنیان باتری تلسکوپ فضایی هابل
رژیم صهیونیستی روسیه فلسطین ترکیه امیرعبداللهیان اسرائیل غزه آمریکا جنگ غزه چین ولادیمیر پوتین عربستان
فوتبال پرسپولیس استقلال رئال مادرید لیگ برتر باشگاه پرسپولیس لیگ برتر ایران لیگ برتر انگلیس فدراسیون فوتبال بازی لیورپول منچسترسیتی
هوش مصنوعی مایکروسافت اپل گوگل سامسونگ تبلیغات موبایل آیفون
سلامت سرطان سزارین قهوه مغز کاهش وزن رژیم غذایی طول عمر آلزایمر مغز انسان افسردگی فشار خون