کاهش ریسک صادرکنندگان با صندوق ضمانت ایران

● صندوق در یک نگاه
عدم وصول به موقع مطالبات از خریداران خارجی در اغلب اوقات صادرکننده را با بحران نقدینگی مواجه ساخته و در تنگنای مالی قرار می‌دهد و در نتیجه باعث ناتوانی وی در ایفای تعهدات مالی به اعتبار دهندگان داخلی و گاهی اوقات منجر به ورشکستگی کامل وی می‌گردد.
از این رو موسسات بیمه اعتبار صادراتی (ECAs)، به‌عنوان یکی از اجزای مهم و حیاتی نظام مالی صادراتی و یکی از ارکان زیربنایی اقتصادی جهت کاهش ریسک صادرکنندگان اهمیت می‌یابند.
بیمه اعتبار یا پوشش تضمین اعتبار در اواسط قرن ۱۹ در اروپا به‌وجود آمد. نیاز به این نوع بیمه در تجارت با نقاط دوردستی مانند استرالیا، نیوزیلند و هند احساس می‌شد. بعد از جنگ جهانی اول، صادرات به کشورهایی که قبلا دشمن محسوب می‌شدند تا حدودی دشوار بود؛ در نتیجه، خدمات بیمه اعتبار توسط دولت‌ها به مثابه ابزاری جهت تشویق صادرات به کشورهای پرخطر بنیان نهاده شد.
وظیفه اصلی موسسات بیمه اعتبار صادراتی بیمه نمودن قراردادهای صادراتی در مقابل خطر عدم پرداخت می‌باشد. این موسسات خطر کلاهبرداری، تقلب و ورشکستگی را مدیریت نموده و از این طریق صادرکنندگان و بانک‌ها را در برابر خسارات احتمالی حمایت نموده و در عین حال اعتبار اعطایی بانک‌ها به صادرکنندگان را تحت پوشش قرار می‌دهند. بدین ترتیب موسسات اعتبار صادرات با بسط فرصت‌های بازار امکان و قدرت رقابت صادرکنندگان را در مقابل رقبایشان فراهم می‌آورد. به طور خلاصه موسسات اعتبار صادراتی از طریق سازوکار مدیریت ریسک پرداخت‌ها می‌توانند:
▪ اعتماد صادرکنندگان را از طریق پوشش ریسک‌های سیاسی و تجاری افزایش دهند؛
▪ ظرفیت رقابت با سایر رقبا در سایر کشورها را ایجاد نمایند؛
▪ اطلاعات مستند و قابل اتکا را جمع‌آوری و به روز نموده و در اختیار صادرکنندگان قرار دهند؛
▪ مشاوره‌های کارشناسی فنی در رابطه با تجارت و تامین مالی خارجی ارائه دهند؛
▪ در امر تامین مالی قبل و بعد از حمل از طریق بانک‌ها به صادرکنندگان کمک کنند؛
▪ تجارت بین‌المللی را تسهیل نمایند؛
▪ فرصت‌های بازار را بسط دهند؛
▪ از طریق جایگزینی معاملات حساب باز به‌جای اعتبارات اسنادی، موجبات صرفه‌جویی در هزینه و زمان صادرکنندگان را فراهم نمایند؛
▪ ارتباط صادرکنندگان با مشتریان خارجی را ارتقا دهند.
صندوق ضمانت صادرات ایران نیز به‌عنوان موسسه بیمه اعتبار صادراتی ایران، یکی از سازمان‌های متولی حمایت از صادرات کشور بوده که تحت نظارت وزارت بازرگانی فعالیت می‌نماید. این موسسه در پی کاهش قیمت نفت در دهه هفتاد میلادی‌، با کمک UNCTAD تاسیس گردید. این صندوق از طریق چهار دسته از خدمات قابل ارائه، به انجام رسالت خویش اقدام می‌نماید:
الف) خدمات بیمه‌ای
مهمترین فعالیت صندوق ضمانت صادرات ایران، بیمه مطالبات صادرکننده ایرانی از خریدار خارجی و صدور بیمه‌نامه‌هایی است که بر اساس آنها بازگشت وجه ناشی از صادرات، تضمین می‌گردد. بر مبنای این بیمه‌نامه‌ها صادرات کالاها و خدمات در برابر ریسک‌های تجاری و سیاسی تحت پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرند. به‌عبارت دیگر صادرات یک صادرکننده در برابر خطراتی چون:
▪ ریسک‌های تجاری
- استنکاف خریدار از قبول کالای صادر شده و یا خدمات انجام شده
- عدم پرداخت بهای کالا یا خدمات در سررسید مقرر
- عدم توانایی مالی خریدار به دلیل ورشکستگی، اعسار و یا توقف
▪ ریسک‌های سیاسی
- تیره شدن روابط و قطع روابط سیاسی با کشور خریدار به نحوی که در نتیجه آن، صادرکننده موفق به دریافت - مطالبات خود در سررسید آنها نشود.
- اعمال سیاست‌های اقتصادی که موجب مسدود شدن مطالبات صادرکنندگان شود. - اعمال سیاست‌های مربوط به محدودیت‌های وارداتی و ارزی در کشور خریدار بیمه می‌شود.
«بیمه‌نامه‌های صندوق با تحلیل ریسک و:
ـ براساس قرارداد و به‌صورت حساب‌باز (پس از انجام اعتبارسنجی از خریدار)
ـ براساس اعتبارات اسنادی و تضامین بانکی
ـ براساس تضمین بازپرداخت دولت کشور خریدار
ـ براساس تضمین شخص یا شرکت ثالث ایرانی (با ارائه وثیقه معتبر در داخل ایران)
صادر می‌شوند.»
ب) کمک به تامین مالی صادرات کالاها و خدمات
صندوق ضمانت صادرات ایران علاوه بر فعالیت اصلی خویش که صدور بیمه‌نامه‌های پیش گفته است، برای کمک بیشتر به صادرکنند‌گان و یاری آنها در تهیه منابع لازم جهت تهیه کالای صادراتی، این خدمات را ارائه می‌نماید.
ب - ۱) تامین مالی پیش از صدور کالا
گاهی یک صادرکننده برای شروع فرایند صادرات، تهیه مواد اولیه، تامین سرمایه در گردش و یا خرید کالای موضوع قرارداد/ اعتبار اسنادی، نیاز به دریافت تسهیلات و یا اعتبار دارد. در این گونه موارد بانک‌ها و موسسات مالی اقدام به تامین مالی پیش از صدور می‌نمایند در این‌صورت صندوق با ارائه پوشش‌های ذیل می‌تواند نقش مهمی را در این زمینه ایفا نماید.
ب - ۲) تامین مالی پس از صدور کالا
بطور کلی صادرکنندگان قبل از اقدام به مذاکرات تجاری و انعقاد قرارداد، با برآورد توانایی و امکانات خویش، منابع لازم را جهت شروع فرایند صادرات فراهم می‌آورند لیکن اگر خریدار توانایی پرداخت را به‌صورت نقد نداشته باشد و یا قادر به باز پرداخت در مدت زمان کوتاه نباشد (خصوصا در صدور خدمات فنی و مهندسی، با توجه به ماهیت انجام کار که مستلزم وجوه کلان و صرف زمان می‌باشد)، صادرات به‌صورت یوزانس (مدت‌دار) خواهد بود. در این‌گونه موارد بانک‌ها به کمک صادرکنندگان شتافته و با ارائه تسهیلات مالی پس از حمل، ضمن کمک به خریدار در جمع‌آوری منابع لازم جهت ایفای تعهدات، صادرکنندگان را در انجام صادرات و نیز ایفای به‌موقع تعهدات مالی داخلی یاری می‌نمایند. صندوق ضمانت صادرات نیز با ارائه خدامات متنوع نقش خود را در این فرآیند ایفا می‌نماید.
ج) پوشش طرح‌های سرمایه‌گذاری
- بیمه‌نامه سرمایه‌گذاری: این بیمه نامه اصل و سود سرمایه‌گذاری‌های میان و بلند مدت سرمایه‌گذاران ایرانی در کشورهای هدف را تحت پوشش قرار می‌دهد.
بیمه‌نامه پوشش تسهیلات سرمایه‌گذاری: این بیمه نامه اصل و سود تسهیلات سرمایه‌گذاری که توسط بانک‌ها یا موسسات مالی داخلی جهت تامین مالی سرمایه‌گذاری ایرانیان در خارج از کشور ارائه می‌گردند را در برابر ریسک‌های سیاسی، تحت پوشش قرار می‌دهد.
د) ارائه خدمات مشاوره‌ای
صندوق ضمانت صادرات ایران به‌منظور کمک به صادرکنندگان جهت اخذ تصمیم صحیح و کنترل و کاهش ریسک معاملات آنان و همچنین ارائه سریع و صحیح پوشش‌های بیمه‌ای خود، بانک اطلاعاتی را فراهم آورده که با مراجعه به آن می‌توان تحلیلی جامع از وضعیت اعتباری بانک‌ها و کشورها را انجام داد. همچنین با استفاده از مدل بومی شده سامانه رتبه‌بندی سازمان توسعه همکاری‌های اقتصادی (OECD) کشورها در دسته‌های هفتگانه قرار داده شده که با مراجعه به آن، اطلاعاتی در مورد توان جذب و سقف پوشش هر کشور، بانک‌های قابل قبول در آن کشور و رتبه و سقف اعتبار هریک از آنها بدست خواهد آمد. از طرفی با عضویت در شبکه‌های بزرگ بین‌المللی که اطلاعات مالی شرکت‌ها را گردآوری و ارائه می‌نمایند، قادر به اعتبارسنجی ده‌ها‌میلیون شرکت و فعال اقتصادی در سراسر جهان، می‌باشد. به این ترتیب علاوه بر راهنمایی صادرکنندگان در برقراری ارتباط صحیح بازرگانی، اطلاعات اولیه برای صدور بیمه‌نامه‌های صندوق فراهم می‌شود.
● مقایسه عملکرد با اهداف پیش بینی شده برنامه
اطلاعات مربوط به عملکرد پوشش صندوق و اهداف پیش بینی شده نشان می دهد که طی سال‌های ۸۶- ۱۳۸۴ به ترتیب حدود۱۲۹،۱۱۱و ۱۰۹‌درصد ۱اهداف کمی در زمینه پوشش صادرات کالاها و خدمات فنی ومهندسی تحقق یافته است.
اطلاعات مربوط به عملکرد پوشش صندوق و اهداف پیش‌بینی شده نشان می دهد که طی سال‌های ۸۶- ۱۳۸۴ به ترتیب حدود ۱۲۹،۱۱۱ و ۱۰۹‌درصد ۱اهداف کمی در زمینه پوشش صادرات کالاها و خدمات فنی و مهندسی تحقق یافته است.
اقدامات کیفی و زیر بنایی صندوق در دولت نهم به شرح زیر می باشد:
▪ در جهت تسهیل ارائه خدمات در صندوق:
۱) عدم الزام صادرکنندگان به ارائه اعتبار اسنادی برای اخذ پوشش و جایگزینی قرارداد در موارد خاص برای دریافت تسهیلات قبل از حمل و صدور ضمانت نامه.
۲) اصلاح و تسهیل ارائه پوشش‌های صندوق از طریق کاهش کارمزدهای مربوط به صدور ضمانتنامه‌های ارزی – ریالی به میزان ۳۳ تا ۶۶% حسب مورد
۳) تسهیل شرایط اخذ و ثایق از صادرکنندگان برای دریافت ضمانت نامه در مقایسه با بانک‌ها
۴) بومی‌سازی گروه‌بندی ریسک کشورها از دسته‌بندی OECD به دسته‌بندی خاص صندوق
۵) بهبود و‌ در صورت امکان اتخاذ سیاست باز‌پوششی‌ در خصوص‌ بسیاری‌ از‌ کشورهای هدف صادراتی
۶) پی‌گیری و اصلاح دستورالعمل‌های حساب ذخیره ارزی به منظور تسهیل صادرات
۷) پی‌گیری و عملیاتی نمودن اختصاص ۱۰۰‌میلیون دلار برای بانک‌های دولتی و ۵۰‌میلیون دلار جهت بانک‌های خصوصی برای اعطاء اعتبارات صادراتی از محل حساب ذخیره ارزی به صادرکنندگان
۸) فعال‌سازی خطوط اعتباری بانک‌های تجاری و تخصصی در امر صادرات و برقراری خطوط ریفاینانس یکساله جهت صادرات
۹) اجرائی نمودن قرارداد با بانک TBI عراق با کارمزد ۱% جهت تشویق صادرات به عراق
۱۰) تغییر مرجع صدور ضمانتنامه برای شرکت‌های ایرانی برنده در مناقصات بین‌المللی از بانک مرکزی به صندوق با توجه به تکلیف هیات امنای ارزی
۱۱) پیگیری آیین‌نامه ‌اجرایی صدور ضمانت‌نامه‌های پیش‌پرداخت و حسن انجام کار پیمانکاران ایرانی برنده در مناقصه‌های بین‌المللی و طرح و تصویب موضوع در کمیسیون اقتصاد هیات دولت
۱۲) ایجاد روابط کارگزاری با ۱۰ ‌صندوق غیر‌دولتی توسعه صادرات و ۱۵ تشکل صادراتی‌/ اتاق بازرگانی استانها به منظور خدمات رسانی سهل‌تر و بیشتر به صادرکنندگان بویژه در شهرستان‌ها و ‌استان‌های مختلف کشور و واگذاری‌ بخشی از فعالیت‌های بازاریابی و اطلاع رسانی خدمات صندوق به آنها
۱۳) امضای تفاهم‌نامه مشترک بین صندوق و بانک مرکزی ج. ا. ا به منظور اختصاص و اعطای بخشی از حساب ذخیره ارزی برای صادرات و تعامل بیشتر صندوق و سیستم بانکی
۱۴) تدوین خط‌مشی‌، سیاست‌های‌کلی و برنامه‌های استراتژیک صندوق در افق چشم‌انداز (تصویر ضمایم به پیوست)
۱۵) تنظیم و تدوین برنامه‌های عملیاتی صندوق
۱۶) برگزاری کارگروه‌های تخصصی با بانک‌های عامل از جمله بانک ملی و بانک تجارت
۱۷) مشارکت در تدوین و تنظیم سیاست‌های اجرایی و احکام برنامه پنجم توسعه اقتصادی
۱۸) طراحی جایگاه اینترنتی جدید صندوق به‌منظور ارائه خدمات و اطلاع‌رسانی دقیق و سریعتر به صادرکنندگان
۱۹) تکمیل و راه‌اندازی نرم افزار بانک جامع اطلاعاتی فنی به عنوان اصلی‌ترین بخش اطلاعات جهت مکانیزاسیون کل گردش کار صندوق
حصول به نتایج فوق حاصل فعالیت‌های گسترده تبلیغاتی برای آشنایی صادرکنندگان کشور با خدمات صندوق از طرق زیر بوده است:
▪ گسترش نشست‌ها، همایش‌ها و سفرهای استانی
▪ برگزاری نشست‌های متعدد با صادرکنندگان کشور
▪ انجام فعالیت‌های گسترده تبلیغاتی جهت آشنایی بیشتر صادرکنندگان کشور با خدمات صندوق
▪ جلسات با اتحادیه‌ها و تشکل‌ها و انجمن‌های صادراتی و کارگروه استانی صادرات

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد